کدام گیاهان ریشه خوراکی دارند؟ + برگ و ساقه خوراکی چطور؟

در بین گیاهان انواع ریشه‌های خوراکی و ریشه غیر خوراکی وجود دارد. عکس گیاهانی که ریشه خوراکی دارند را احتمالا به راحتی بتولنید تشخیص دهید. در بین گیاهان کدام گیاهان ریشه خوراکی دارند؟ گیاهانی که برگ خوراکی دارند کدامند؟ گیاهانی که ساقه خوراکی دارند چطور؟ آیا می توانید تشخیص دهید ریشه کدام گیاه خوراکی نیست؟ در کتاب های درسی از جمله اول دبستان تا حدودی در اینباره خوانده ایم.

انواع ریشه‌ سبزیجات

سبزیجات ریشه‌ای یا ریشه‌ی خوراکی بوده و یا ساقه‌ی زیرزمینی گیاه می‌باشند. وقتی نام سبزیجات ریشه‌ای (Root vegetables) را می‌شنویم، ناخودآگاه ذهن بیشتر افراد به سمت هویج، چغندر، تربچه، پیاز، سیب زمینی و امثال آن‌ها می‌رود. البته نام همه آن‌ها گویای این است که در زیر زمین رشد می‌کنند و تفاوت آن‌ها در این است که بخش خوراکی در همه آن‌ها ریشه واقعی نیست. به طور مثال ریشه‌های غده ای، بنه، ریزوم و … همگی تحت عنوان ریشه در نظر گرفته شده است. وجه شباهت همه سبزیجات ریشه‌ای در این است که همگی آن‌ها اندام‌های ذخیره مواد مغذی برای گیاه محسوب می‌شوند.

ریشه‌های واقعی

همانطور که از نام آن پیداست، ریشه‌های واقعی یا حقیقی برخلاف دیگر بخش‌های زیرزمینی، چیزی جز ریشه‌های گیاه نیستند. ریشه‌های واقعی می‌توانند فراتر از آن به ریشه‌های راست یا عمودی و ریشه‌های غده‌ای تقسیم بندی می‌شوند. یک ریشه‌ی عمودی، ریشه‌ی مرکزی ضخیمی است که از آن رشته یا شاخه‌های جانبی بوجود می‌آید. با این حال، ریشه‌های غده‌ای، ریشه‌های جانبی اصلاح شده می‌باشند که به عنوان اندام‌های ذخیره‌ای عمل می‌کنند.

ریشه‌های عمودی

این ریشه‌ها، ریشه‌های گیاهی بوده که به صورت عمودی یا راست و رو به پایین رشد می‌کنند و به طور معمول به شکل هرم بوده بطوریکه ریشه‌ی مرکزی را شکل داده که از آن دیگر ریشه‌ها به صورت جانبی و از کنار آن رشد می‌کنند. بسیاری از سبزیجات ریشه‌ای که در این دسته قرار می‌گیرند، منبعی از انرژی بوده و یا اندام ذخیره ساز گیاه به شمار می‌روند. در نتیجه این ریشه‌ها سرشار از مواد مغذی می‌باشند؛ مانند هویج.

ریشه‌های غده‌ای

این ریشه‌ها نیز ریشه‌های ذخیره‌ای بوده، اما با ریشه‌های عمودی فرق دارند، به این دلیل که از ریشه‌های جانبی می‌باشند. بسیاری از ریشه‌های غده‌ای مواد مغذی را در طول زمانی که گیاه قادر به رشد نیست ذخیره کرده در نتیجه گیاه را قادر می‌سازند که از همان سال تا سال آینده زنده بماند. مانند سیب زمینی، چغندر.

ساقه‌ی اصلاح شده

در بعضی از گیاهان، قسمت زیرزمینی ساقه، به عنوان اندام ذخیره سازی، اصلاح شده و تغییر عملکرد داده است. ساقه‌های اصلاح شده فراتر از آن به کورم (ساقه‌ی پیاز مانند گیاه)، ریزوم (ساقه‌ی ریشه مانند زیرزمینی)، غده و ریشه‌ی قلمبه یا پیاز مانند تقسیم می‌شود.

کورم

کورم، ساقه‌ی زیرزمینی عمودی گیاه است که دارای ظاهری برآمده بوده و به عنوان اندام ذخیره ساز عمل می‌کند. ریشه‌ها از یک انتهای کورم رشد می‌کنند، در حالی که پاجوش‌های هوایی از انتهای دیگر پدیدار می‌شوند.

ریزوم

ریزوم‌ها، بیشتر ساقه هستند تا ریشه‌ی واقعی و اغلب به عنوان «توده‌ای از ریشه» دیده شده که به صورت افقی در زیر زمین رشد می‌کنند. آن‌ها ساقه‌های اصلی گیاه بوده و می‌توانند موجب بوجود آمدن پاجوش و همچنین ریشه شوند، با این وجود تمام ریزوم‌ها زیر زمین رشد نمی‌کنند. مانند زنجبیل و زردچوبه.

غده

یک ساقه‌ی غده‌ای، اندام ذخیره ساز درازپهنایی از یک گیاه بوده که دارای جوانه‌های رویشی بر روی سطح آن است. این جوانه‌ها می‌توانند موجب بوجود آمدن پاجوش‌هایی شوند که می‌توانند درون یک گیاه رشد کنند. این ساقه‌های عمودی به طور کلی دیده شده که نزدیک به سطح خاک رشد کرده به طوریکه ریشه‌ها از آن رشد می‌کنند؛ مانند بادام زمینی.

پیاز

پیاز، ساقه‌های بسیار کوتاه بوده که توسط لایه‌هایی از برگ‌های گوشتی محصور شده‌اند. این برگ‌های اصلاح شده به عنوان اندام ذخیره ساز عمل می‌کنند. وجود گره‌های مجزا و ناهمسان و میانگره به ما کمک کرده این پیاز را به عنوان یک ساقه‌ی اصلاح شده شناسایی کنیم؛ مانند سیر، پیاز و رازیانه.

کدام گیاهان ریشه خوراکی دارند؟ (معرفی و خواص)

برخی از گیاهان ریشه خوراکی دارند.

چغندر

بخش خوراکی چغندر همان ریشه اصلی گیاه است. رنگ پوست و گوشت چغندر معمولاً قرمز متمایل به ارغوانی تیره می‌باشد. نوعی چغندر به نام چغندر چیاگیا (Chioggia) قرمز رنگ با راه راه‌های سفید است یا چغندر طلایی که گوشت زرد رنگی دارد. انواع چغندر به صورت خام، بخار پز، آب پز و برشته قابل مصرف هستند.

این ریشه خوراکی دارای فیبر، آهن، پتاسیم، منگنز، فولات و ویتامین C است. از ترکیبات مفید گیاهی موجود در چغندر می‌توان نیترات‌های معدنی را نام برد که در کاهش فشار خون و بهبود جریان خون تاثیر مثبت دارند.

هویج

دانستیم هویج ریشه است یا ساقه. اکثر افراد هویچ را با رنگ نارنجی می‌شناسند. اما این سبزی ریشه دار در رنگ‌های سیاه، قرمز، سفید، زرد و بنفش هم وجود دارد. تفاوت طعم هویج به رنگ، اندازه و محل کشت بستگی دارد. در حالت کلی طعم این ریشه خوراکی کمی شیرین و اندکی ته مزه تلخ دارد.

هویج سرشار از بتاکاروتن، لوتئین، ویتامین K، فیبر، پتاسیم و آنتی اکسیدان است. از مزایای سلامتی مصرف هویج می‌توان به کاهش خطر بیماری‌های قلبی و سرطان و بهبود سلامت چشم اشاره نمود.

کرفس ریشه

کرفس ریشه یکی از انواع کرفس است و گاهی اوقات آن را ریشه کرفس نیز می‌نامند. این سبزی ریشه دار، بافتی مشابه سیب زمینی یا شلغم دارد. طعم آن نیز کمی شبیه سبزی کرفس است و رنگ زرد یا سبز متمایل به سفید دارد. این گیاه خوراکی در انواع سالاد، سوپ و خورشت استفاده می‌شود. کرفس ریشه به دلیل کربوهیدرات کمی که دارد یکی از بهترین جایگزین‌ها برای سیب زمینی موجود در دستور‌های غذایی است.

این نوع کرفس سرشار از ویتامین‌های B۶، C، K، فیبر، پتاسیم، منگنز و فسفر است. کرفس ریشه‌ای در بهبود سلامت قلب، استخوان و روده موثر است و احتمال می‌رود دارای خواص آنتی اکسیدانی باشد.

رازیانه

رازیانه یکی از گیاهان گلدار و از خانواده هویج است. برگ‌های سبز شوید مانند دارد و گل‌های آن سفید و پیازش نیز سفید رنگ می‌باشد. بخش‌های خوراکی رازیانه شامل برگ، ساقه و پیاز است. طعم تقریبا شیرینی مشابه شیرین بیان و بادیان دارد.

رازیانه دارای ویتامین‌های B۶، A، C، فیبر، فولات، پتاسیم، سلنیوم، کولین و فیتونوتینت است. مصرف سبزی ریشه دار رازیانه در افزایش سوخت و ساز و بهبود حرکات منظم روده و کاهش التهاب مزمن و نیز کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی موثر است.

سیر

سیر از رایج‌ترین چاشنی‌های موجود در دنیاست. برخی از انواع سیر پوستی سفید رنگ دارند در حالی که برخی دیگر دارای پوستی به رنگ بنفش یا قرمز هستند. گوشت تمام آن‌ها رنگ عاج مانند دارد.

این سبزی ریشه‌ای که طرفداران خاص خود را دارد، سرشار از ویتامین‌های B۶ و C، فسفر، مس، آهن، فسفر، کلسیم، سلنیوم، منگنز است. سیر معروف به خاصیت ضد میکروبی و ضد قارچی است. علاوه بر این در کاهش خطر بیماری‌های قلبی و فشار خون و بهبود حافظه نیز تاثیر مثبت دارد.

زنجبیل

زنجبیل یکی دیگر از سبزیجات ریشه‌ای و از گیاهان گلدار است که ریزوم آن به عنوان ادویه مورد استفاده قرار می‌گیرد. ریزوم زنجبیل سفت و دارای گره است. رنگ پوست از قهوه‌ای روشن تا کرم و گوشت آن رنگ مایل به زرد دارد. زنجبیل طعم تند و یا کمی تند و متمایل به شیرین دارد.

زنجبیل سرشار از جینجرول است. همچنین دارای ویتامین C، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، کلسیم، فسفر و آهن می‌باشد. زنجبیل خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد التهابی دارد. زنجبیل می‌تواند درد‌های قاعدگی را کاهش دهد، سردرد‌های میگرنی را درمان کند. در کاهش خطر بیماری قلبی، پیشگیری از سرطان، کاهش حالت تهوع موثر است.

پیاز

پیاز خوراکی دارای انواع مختلفی است. همه انواع پیاز دارای لایه‌های خوراکی هستند که رنگ آن از سفید تا زرد متغییر است. این سبزی ریشه‌ای همانند سیر اغلب دارای طعمی تند است.

پیاز سرشار از ویتامین C و B۶ و منگنز می‌باشد. آهن، فسفر، کلسیم، فولات و پتاسیم هم به میزان کم در پیاز وجود دارد. پیاز دارای نوعی ترکیبات گیاهی ضد سرطان است و در مبارزه با التهاب، کاهش کلسترول و کاهش فشار خون و تنظیم قند خون موثر است.

بیشتر بخوانید: 

• ۷ ماده غذایی برای تنظیم قند خون
• کدام ویتامین محلول در آب است؟ کدام محلول در چربی؟ + نحوه مصرف

سیب زمینی

تا کنون نزدیک ۴۰۰۰ نوع سیب زمینی شناسایی شده است. دسته بندی آن‌ها می‌تواند بر اساس رنگ باشد. مثلا سیب زمینی بنفش، سیب زمینی زرد، سیب زمینی سفید و قرمز و ….

سیب زمینی سرشار از ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان هاست. سیب زمینی دارای نوعی نشاسته به نام نشاسته مقاوم است که در سلامت گوارش و تنظیم قند خون موثر است. مصرف سیب زمینی در کاهش فشار خون و کاهش بیماری قلبی نیز مفید است.

زردک

زردک یکی دیگر از سبزی‌های ریشه‌ای است و در واقع از بستگان نزدیک هویج می‌باشد. رنگ پوست زردک کرم رنگ و گوشت آن سفید رنگ یا شیری است. طعم زردک شبیه هویج، ولی کم شیرین‌تر از آن است.

زردک دارای فیبر، فولات، پتاسیم و ویتامین ث است. در تنظیم فشار خون موثر است، عملکرد قلب را بهبود می‌بخشد، سلامت روده‌ها را تقویت می‌نماید و خطر ابتلا به سنگ کلیه را کمتر می‌کند.

تربچه

تربچه در شکل ها، رنگ‌ها و اندازه‌های مختلف وجود دارد. طعمی تند و شبیه شلغم دارد. تربچه‌ها اغلب به شکلی شبیه پیاز دارند، ولی برخی انواع آن شکلی درازتر و شکلی شبیه هویج دارند. تربچه‌ها به رنگ‌های صورتی، بنفش، قرمز، طلایی تا سفید یافت می‌شوند. تربچه خام ترد، طعمی تند و فلفلی و مطبوع دارد.

تربچه سرشار از نیترات‌های طبیعی، آنتی اکسیدان‌ها و مواد معدنی مانند پتاسیم و کلسیم است. مصرف تربچه در کاهش خطر بیماری‌های قلبی و کاهش فشار خون و بهبود جریان خون موثر است. این ریشه خوراکی خواص ضد قارچی دارد و به حفظ سلامت سیستم گوارشی کمک موثری می‌کند.

سیب زمینی شیرین

سیب زمینی شیرین ارتباط دوری با سیب زمینی معمول دارد و از خانواده Convolvulaceae است. رنگ پوست این گیاه ریشه‌ای بین زرد، سفید، قرمز، بنفش تا قهوه‌ای متغییر می‌باشد. گوشت آن نیز می‌تواند سفید، زرد نارنجی یا نارنجی قرمز باشد.

سیب زمینی شیرین سرشار از آنتی اکسیدان، فیبر، مواد معدنی و ویتامین هاست. مصرف سیب زمینی شیرین باعث تقویت سیستم ایمنی، حفظ سلامت بینایی و بهبود سلامت روده می‌شود. به علاوه در مبارزه با سرطان و بهبود عملکرد مغز هم موثر است.

زرد چوبه

زردچوبی گیاهی گلدار است که نسبت نزدیکی با زنجبیل دارد. ریزوم زردچوبه بسیار شبیه زنجبیل است، ولی پوست زردچوبه کمی تیره‌تر است و رنگ داخلی آن زرد نارنجی روشن تا نارنجی است. طعم آن گرم و کمی تند و تلخ است.

زردچوبه دارای ویتامین‌های C، B۶، آهن، کلسیم، منیزیم، روی و فسفر می‌باشد. زرد چوبه همچنین حاوی ماده‌ای به نام کورکومین است که در واقع نوعی آنتی اکسیدان با اثرات ضد التهابی قوی است. مصرف زردچوبه باعث بهبود سلامت قلب می‌شود و به پیشگیری از سرطان و آلزایمر کمک می‌نماید.

شلغم

شلغم دارای پوستی سفید و بنفش و گوشتی سفید رنگ است. شلغم خام طعمی تند و تلخ دارد، اما پس از پخت طعم ملایم تری پیدا می‌کند. شلغم سرشار از ویتامین‌های گروه B و ویتامین‌های A، C، K، E و مواد معدنی مانند منگنز، فسفر، منیزیم، پتاسیم، آهن، کلسیم و آهن است. مصرف شلغم باعث رفع مشکلات روده، بهبود هضم غذا، کاهش خطر ابتلا به سرطان، کاهش فشار خون و کاهش وزن می‌شود.

گیاهانی که برگ خوراکی دارند

طبق آثار و شواهدی که از تمدن‌های گذشته به جا مانده است برگ‌های گیاهان مختلف مور مصرف قرار می‌گرفتند و در گذر زمان شیوه‌های مصرف آن‌ها بهبود می‌یافت، از برگ خوراکی می‌توان به صورت انواع سبزی خوردن، چای و دمنوش استفاده کرد. امروزه مصرف این برگ‌ها به صورت آب سبزیجات افزایش یافته است.

آویشن

دمنوش آویشن برای سلامتی کاربرد بسیاری دارد مخصوصا برای بیمار‌هایی که حلق و ریه آن‌ها دچار مشکل است توصیه می‌شود. آویشن بسیار خوشبو و معطر است و مصرف خوراکی نیز دارد.

اسفناج

اسفناج جزو گیاهانی است که سرشار از آهن و برای کم خونی مناسب است، اسفناج را می‌توان به همراه ماست مصرف کرد و همچنین در آش رشته نیز از آن استفاده می‌شود.

بروکلی

برگ‌های بسیار خوش طعمی دارد، سرشار از ویتامین c است واین ویتامین در مبارزه با سرطان نقش دارد.

پونه

برگ‌های آن خوراکی است و همراه با عدس مصرف می‌شود. این گیاه نیز در درمان نفخ معده نقش دارد.

تربچه

برگ‌های آن خوش طعم است و به سلامتی بدن کمک می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.

چغندر

چغندر سرشار از مواد مغذی و ویتامین است و کاربرد‌های مختلفی از جمله بهبود گردش خون و با مشکلات تنفسی مقابله می‌کند. برگ چغندر شبیه به کلم است.

شلغم

شلغم سرشار از ویتامین‌های A و K و C است و در درمان سرماخوردگی نقش موثری دارد و برگ آن به صورت خام قابل مصرف نیست.

هویج

برگ‌های هویج نقش‌های موثری در سلامتی دارد و سرشار از ویتامین A است و در سلامت چشم‌ها موثر است و دیگر نقش‌های آن در تقویت سیستم ایمنی، تنظیم فشار خون، از بین بردن سموم و بهبود تراکم استخوان می‌باشد.

برگ مو

از برگ این گیاهان در تهیه دلمه استفاده می‌شود. برگ‌های آن خواص دارویی و درمانی دارند و در کنترل قند خون، کاهش التهاب، بهبود عملکرد دستگاه گوارش، جلوگیری از یبوست و… نقش دارند.

نعناع

برگ نعناع بسیار خوشمزه و لذیذ است و یکی از کاربرد‌های آن درمان درد‌های دستگاه گوارش به ویژه ناراحتی معده است.

جعفری

گیاه جعفری خوشمزه و معطر است که جزو سبزیجات خوردنی می‌باشد. این گیاه سرشار از ویتامین K است و به دو صورت تازه و خشک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گیاهانی که ساقه خوراکی دارند

برخی گیاهان هم هستند که فقط ساقه خوراکی دارند و یا ساقه و ریشه با هم استفاده می شود.

کرفس

کرفس سبزی دیگری است که اغلب ساقه آن را می‌خوریم. برگ‌ها و ساقه‌ها را می‌خوریم. کرفس در آشپزی بسیار استفاده می‌شود و می‌توان آن را به صورت تازه نیز مصرف کرد. می‌توانید آن را خرد کرده و در سالاد یا غذا‌های دیگر مخلوط کنید.

کلم بروکلی

کلم بروکلی سبزی است که همه ما با آن آشنا هستیم. وقتی نوبت به کلم بروکلی می‌رسد، معمولاً آن را به صورت فله‌ای خریداری می‌کنید. بروکلی یک سبزی بسیار متنوع است. شما می‌توانید آن را به روش‌های مختلف درست کنید و خوردن کل سبزیجات بی خطر است.

ریواس

فقط می‌توان ساقه آن را خورد. شما ریشه را نمی‌خورید، در واقع، آن قسمت‌های گیاه می‌توانند سمی باشند.

گردآوری: تابناک جوان

منابع: راسخون / مجله سلامتی من / ماگرتا / ارم بلاگ