آیا زن میتواند رئیس جمهور شود؟ قانون ایران چه می گوید؟

آیا میدانید چرا تاکنون ما رئیس جمهور زن نداشتیم؟ اولین رئیس جمهور زن ایران در چه صورتی انتخاب میشود؟ کدام کشور رئیس جمهور زن دارد؟ اولین رئیس جمهور زن در کدام کشور بود؟ زن بودن رئیس جمهور یکی از مواردی است که علاوه بر ایران در سایر کشورها هم جلب توجه میکند. این موضوع در ایران با نزدیک شدن به ایام انتخابات ریاست جمهوری مجدد بر سر زبان ها می افتد و یکی از بحث های این روزها نیز شده است.

آیا زن میتواند رئیس جمهور شود؟

به گزارش تابناک جوان، پاسخ این سوال هم آری است هم خیر! با جستجوی منابع مختلف و حتی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نمی توان دقیقا پاسخ این سوال را داد. و این موضوع نه حالا بلکه سالهاست مورد بحث و چالش است. مهم ترین بند قانون اساسی که به این موضوع اشاره دارد اصل ۱۱۵ قانون اساسی مقرر است که می‌گوید: رییس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی انتخاب شود.

به نظر میرسد از همان ابتدای تدوین قانون اساسی روی این موضوع اتحاد نظر نبوده است، و دلیل گنجاندن رجال، در این اصل همین موضوع است؛ چرا که اگر منظور قانونگذار صراحتا جنسیت مذکر بود از عبارت مردان استفاده میکرد، با این حال برخی این کلمه را به مردان نسبت میدهند و حضور زنان در این عرضه را منع میکنند. در ادامه این مطلب به جزییات بیشتر این مطلب پرداخته ایم تا موضوع برایتان روشن تر شود.

چالش تاریخی موضوع رئیس جمهور زن در ایران

اعتماد در گزارشی نوشت: «رییس‌جمهوری باید از میان رجال مذهبی و سیاسی انتخاب شود». این عبارت در اصل ۱۱۵ قانون اساسی در سال‌های اخیر به یکی از پرمنازعه‌ترین مفاهیم اجتماعی و سیاسی بدل شده به شکلی که تفسیر رجل سیاسی حاوی مطالب مختلف و بعضا متناقضی بوده است.

بند ۱۱۵ قانون اساسی تاکید می‌کند که رییس‌جمهوری باید از میان رجال سیاسی واجد شرایط انتخاب شود.

در چهل سال گذشته به ویژه در دوران انتخابات ریاست‌جمهوری بحث‌های زیادی در این باره وجود داشته است که آیا منظور از کلمه عربی «رجل» صرفا «مردان» است یا زنان را هم شامل می‌شود.

آیت‌الله سید محمد بهشتی، نایب‌رییس «مجلس خبرگان قانون اساسی» در جریان مذاکرات این مجلس در تابستان سال ۱۳۵۸ اگرچه گفت که «برای پذیرش زنان در مقام اجرایی نه در کتاب منعی است و نه در سنت»، اما قیدی دیگر را نیز به این مساله افزود: «تا این نظر مورد قبول قرار نگیرد، برای آن شتاب‌زدگی نکنید.»

محمد یزدی، عضو دیگر این مجلس در سال ۱۳۵۸ در خاطرات خود مساله رجل سیاسی و بحث‌ها درباره آن را این‌گونه روایت کرده است: «مساله رجولّیت بود یعنی رییس‌جمهور باید مرد باشد، اما برای اینکه این مطلب سوژه‌ای برای دیگران نشود، این تعبیر انتخاب شد که رییس‌جمهور باید از میان رجال سیاسی و مذهبی انتخاب شود.»

احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان اردیبهشت سال ۷۶ درباره ۹ زنی که داوطلب ریاست‌جمهوری شده بودند، گفته بود: این دسته «از رجال مذهبی و سیاسی» نبودند و نیازی به بررسی شرایط بعدی نبود.

تفسیر‌های اعضای شورای نگهبان و قانونگذاران در دوره‌های زمانی مختلف متفاوت بوده است. دیگر مقام برجسته در شورای نگهبان که در این باره موضع‌گیری صریح داشته، سخنگوی سابق این شوراست. عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان گفته که مانعی برای حضور خانم‌ها در انتخابات نمی‌بیند. با این وجود تا سال‌ها استناد ردصلاحیت زنان اصل ۱۱۵ عنوان می‌شد، اما در دوره‌ای دیگر شورای نگهبان درباره عدم احراز صلاحیت کاندیدا‌های زن ریاست جمهور صحبتی از استناد به این اصل نکرد.

در مورد موضوع رجل سیاسی در بین اعضای شورای نگهبان در ادوار مختلف البته اختلاف نظر‌های جدی وجود دارد. به‌طور مثال به رغم اینکه سخنگوی سابق این شورا موضوع منع قانونی را در این باره مورد تاکید مکرر قرار داده، اما اظهارات برخی حقوقدان‌های شورای نگهبان در نقطه مقابل قرار دارد.

نجات‌الله ابراهیمیان از اعضای حقوقدان ششمین دوره شورای نگهبان در سال ۱۳۹۶ در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایلنا تاکید کرده است که «برداشتم با وضعیت فعلی قانون اساسی این است که در حال حاضر پذیرش خانم‌ها به عنوان رجل سیاسی شاید یک مقدار مشکل باشد. در حال حاضر مباحث شورای نگهبان درباره سیاست‌های کلی و تفسیر پیرامون شناخته شدن زنان به عنوان رجل سیاسی به جمع‌بندی نرسیده است. ان‌شاءالله با پایان یافتن این مباحث، نظر رسمی شورای نگهبان در این مورد توسط سخنگو یا دبیر اعلام می‌شود. اگر چیزی توسط من یا درگذشته مطرح شده نظر شخصی است و نظر شورای نگهبان نیست.»

در همان سال ۹۶ سخنگوی وقت شورای نگهبان در پاسخ به همه پیگیری رسانه‌ها تنها به یک جمله اکتفا می‌کند: «طرح تعریف رجل سیاسی در دست بررسی است.»

طرحی که از مجلس دهم به شورای نگهبان رفته بود و به یکی از مجادلات جدی مجلس دهم با شورای نگهبان تبدیل شد. در تمام ایام سال ۹۶ داستان این اختلاف نظر ادامه داشت و هیچ تفاوتی درباره موضوع رجل سیاسی در انتخابات سال ۹۶ نیز بروز و ظهور پیدا نکرد. در ایام بعد از انتخابات و تا پایان عمر مجلس دهم جملات شورای نگهبان در پیگیری این طرح ثابت بود؛ «هنوز بررسی‌ها تمام نشده» و «همچنان منتظر دریافت نظرات و بررسی آن‌ها هستیم»، پاسخ‌های مکرری بود که از سوی اعضای شورای نگهبان و سخنگوی این نهاد شنیده می‌شد.

کدخدایی حتی در نشست خبری خود بعد از برگزاری انتخابات سال ۹۶ نیز اعلام کرد: «بررسی در خصوص مفهوم رجل سیاسی هنوز ادامه دارد و این موضوعات محل بحث است، ولی ما هنوز به جمع‌بندی نرسیده‌ایم و در صورتی که به جمع‌بندی نهایی برسیم در این رابطه اعلام نظر خواهیم کرد.»

آخرین اظهارات کدخدایی با گفته‌هایش در روز‌های آغازین بررسی رجال سیاسی در این شورا تفاوتی پیدا نکرد: «در حال بررسی هستیم.» بررسی‌هایی که هرگز به نتیجه نرسید و به خروجی قابل اجرایی تبدیل نشد.

آبان‌ماه سال ۱۳۹۹ همزمان با بالاگرفتن دوباره بحث‌هایی درباره احتمال حضور نامزد‌های زن در انتخابات ریاست‌جمهوری، احمد خاتمی، عضو شورای نگهبان، آب پاکی را روی دست زنان ریخت: «قانون اساسی تصریح دارد که کاندیدا‌های ریاست‌جمهوری از رجال باشند و مفهوم رجال هم روشن است.»

اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۹ نیز «شورای نگهبان» رسما مصوبه‌ای را درباره «معیار‌های تشخیص رجل سیاسی و مذهبی» به وزارت کشور ابلاغ کرد که در این مصوبه، همچنان بدون هیچ اشاره‌ای به زنان، هفت مرتبه از کلمه «رجل» و «رجال» در تعریف شرایط نامزد‌های واجد شرایط استفاده شده است. کلماتی که ابهام و تفسیرهای‌شان هنوز محل بحث است.

چرا در کشور ایران یک زن نمی‌تواند رئیس جمهور شود؟

پاسخ مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی:

در این که زن می‌تواند رئیس جمهوری شود یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. برخی باور دارند که زن می‌تواند رئیس جمهور شود و در این خصوص منعی وجود ندارد. اگر در قانون اساسی ایران کلمه "رجال سیاسی" آمده است، این کلمه اعم شخصیت‌های زن مرد است. دراین میان، برخی باور دارند که زن نمی‌تواند رئیس جمهور گردد. به عنوان نمونه، هنگام تصویب اصل ۱۱۵ مربوط به شرایط ریاست جمهوری به عنوان دومین مقام رسمی کشور ـ بعد از رهبری ـ بعضی از خبرگان معتقد بودند که باید تصریح شود رئیس جمهوری از مردان انتخاب گردد.

در مقابل، عده‌ای دیگر این قید را لازم نمی‌دانستند و تصدی این پست توسط زنان از نظر آنان اشکال شرعی نداشت. یکی از نمایندگان مجلس خبرگان استدلال کرد که منصب ریاست جمهوری با وجود، ولی فقیه در رأس هرم حکومت، امامت محسوب نمی‌شود تا برای زنان ممنوع باشد. در نهایت، در آن جلسه ابتدا اصل مذکور بدون تصریح بر این قید به صورت زیر تصویب شد: «رئیس جمهور باید ایرانی الاصل، تابع ایران، دارای مذهب رسمی کشور و مروّج آن، مؤمن به مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران و دارای حسن سابقه و امانت و تقوا باشد».

گرچه در مشروح مذاکرات از مخالفت با حذف قید «بودن از مردان» چیزی ثبت نشده، ولی ظاهراً مورد اعتراض بعضی از نمایندگان واقع شد. به جهت همین، مخالفت‌ها در تصویب نهایی در جلسه عصر همان روز، اصل مذکور به صورت زیر به تصویب نهایی می‌رسد:

«رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند، انتخاب گردد: ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر، مدبّر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوا، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور». با وجود این که برخی مخالف حضور زن درعرصه ریاست جمهوری بودند، اما مجلس خبرگان قانون اساسی در مورد منصب ریاست جمهوری بر ممنوع بودن تصدی آن توسط زنان اتفاق نمی‌کنند و با آوردن واژه «رجال مذهبی و سیاسی»، مطلب را اجمالاً مطرح می‌کنند و دفتر بحث در این مورد را باز نگه می‌دارند تا در آینده با بحث‌های عمیق‌تر نظری و پیدا شدن زمینه‌های اجتماعی، بتوان تکلیف آن را روشن کرد.

برای رئیس جمهور شدن زنان ابتدا باید سایر عرصه‌ها بازتر شود

اینجا ذکر این نکته لازم است که برای اینکه یک زن رئیس جمهور ایران شود در ابتدا باید نقش زنان در برخی عرصه‌ها مانند وزارت، پررنگ و اختلاف نظر‌ها درباره آن حل شود. همانطور که حضور زنان در برخی عرصه ها مانند نمایندگی مجلس و سایر امور مدیریتی و اجرایی عادی شده است.

روزنامه جوان نوشت: باید گفت که وزیر شدن زنان در ایران همیشه با چالش‌هایی همراه بوده است، حتی همان وقتی که سرانجام یک زن وزیر شد (دولت دوم محمود احمدی‌نژاد) خالی از کشمکش‌های سیاسی و فقهی و اجتماعی نبود. چالش‌هایی که اغلب به عرصه رسانه و بروز رسانه‌ای هم نمی‌رسید، اما در تصمیم نهایی دولت‌ها یا حداقل بهانه آفرینی آن‌ها برای آنکه خلاف وعده‌های انتخاباتی خود عمل کنند، مؤثر بود.

موضوعی که حتی رهبر انقلاب در صحبت‌هایی به آن پرداخته است. حضرت آقا در سال ۱۴۰۲ در دیدار بانوان گفتند: «یک جایی یک بانوی باسواد مجرب و کارآمد بهتر از آن مردی است که در این زمینه نامزد وزارت شده است. این زن باید وزیر شود.»
رهبر انقلاب از جمله شهریور سال ۹۲ و در دیدار جمعی از بانوان فرهیخته حوزوی و دانشگاهی فرمودند که «از اینکه این بانوان در این مناصب اجرایی باشند من هیچ مشکلی ندارم؛ یعنی منع نمی‌کنم، نفی نمی‌کنم، ایرادی هم برایش قائل نیستم - فرض کنید وزیر بهداشت ما یک خانم بود، یا معاونین رئیس‌جمهور مثلاً یا بخش‌های مختلف در بینشان بانوان هستند، این از نظر من اشکالی ندارد- آنچه اشکال دارد، افتخار به این است؛ که ما به رخ دنیا بکشیم که ببینید، ما در بخش‌های اجرایی این‌قدر زن داریم!...»

بیشتر بخوانید: تاریخ انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ + کاندیدا‌های احتمالی

اطلاعاتی از رئیس جمهور زن در جهان

جالب است بدانید نه تنها در ایران بلکه مردانه بودن ریاست جمهوری در اکثر کشورهای جهان دیده می شود. زن بودن رئیس جمهور در دنیا یک مورد خاص و ویژه است که مورد توجه قرار میگیرد.

اولین رئیس جمهور زن جهان

ویگدیس فینبوگادوتیر زاده ۱۵ آوریل ۱۹۳۰، سیاست‌مدار اهل ایسلند است. او از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۶ چهارمین رئیس‌جمهور ایسلند و اولین زنی در جهان بود که به صورت دموکراتیک به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب می‌شد. همچنین با یک دوره ریاست جمهوری شانزده‌ساله، طولانی‌ترین دوره ریاست زن برگزیده یک کشور را تا به امروز حفظ کرده‌است. او همچنین تا به امروز تنها رئیس‌جمهور زن ایسلند است.

جوانترین رئیس جمهور زن دنیا

جاسیندا کیت لورل آردِرْن سیاستمدار نیوزیلندی است که نخست‌وزیر نیوزیلند و رهبر حزب کارگر بوده‌است. وی در سن ۳۷ سالگی جوانترین زن رئیس حکومت در جهان شد.

اولین رئیس جمهور زن کرواسی

کولیندا گرابار-کیتاروویچ زادهٔ ۲۹ آوریل ۱۹۶۸ سیاست‌مدار و دیپلمات اهل کرواسی است. گرابار-کیتاروویچ از ۱۹ فوریه سال ۲۰۱۵ تا ۱۹ فوریه سال ۲۰۲۰ رئیس‌جمهور کشور جمهوری کرواسی بود. او اولین زن و جوانترین کسی است که پس از اولین انتخابات چندحزبی به این مقام در کراوسی دست یافته‌است.

سخن پایانی

همانطور که در ابتدای مطلب در پاسخ سوال  آیا زن میتواند رئیس جمهور شود؟ گفتیم، پاسخ مشخصی برای این موضوع وجود ندارد و همچنان مورد بحث است. برخی هم علاوه بر قانون اساسی موانع دیگری از جمله ویژگی‌های شخصیتی زن مانند احساسی بودن در تصمیم گیری یا شرایط سیاسی و اجتماعی کشور را مطرح میکنند.

اصل ۱۱۵ قانون اساسی به گونه‌ای بیان شده است که امکان دارد در آینده به گونه دیگری تفسیر شود که زنان هم بتوانند در این عرصه کاندید و یا حتی منتخب ریاست جمهوری شوند اما آنچه در زمان کنونی به نظر میرسد، بنا بر شرایط یا مصلحت هایی شورای نگهبان صلاحیت زنان کاندید ریاست جمهوری را تایید نمی کند.

گردآوری: تابناک جوان