تبریز در زمان کدام شاه پایتخت بود؟ + تاریخچه
تبریز یکی از شهرهای باستانی ایران است که در زمان هایی پایتخت حکومت ها بوده است. آیا میدانید تبریز در چه زمانی پایتخت بود؟ جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۵ شمسی بالغ بر ۱٬۵۸۴٬۸۵۵ نفر بوده است؛ قطعا جمعیت تبریز ۱۴۰۲ بیشتر از این عدد است. تبریز در نقشه ایران سمت غرب استان آذربایجان شرقی و در منتهی‌الیه مشرق و جنوب‌شرق جلگهٔ تبریز قرار گرفته است. در این مطلب با تاریخچه تبریز بیشتر آشنا شوید.
تبریز در زمان کدام شاه پایتخت بود؟
آیا تبریز پایتخت بوده؟ تبریز همواره به خاطر موقعیت جغرافیایی و سیاسی، مورد توجه پادشاهان بسیاری بوده و بار‌ها به عنوان پایتخت انتخاب شده است. در سال ۱۵۰۰ میلادی (۹۰۶ هجری) شاه اسماعیل تبریز را به تصرف خود درآورد و نخستین پایتخت ایران جدید در دورهٔ صفویه را در این شهر بنیان‌گذارد. بر اساس تاریخ با روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی، تبریز به عنوان پایتخت امروزی بنا شد.
البته منظور از پایتخت به معنی امروزی آن است وگرنه در زمان‌های خیلی دور هم تبریز مورد توجه حکومت‌ها بوده است. اولین بار، شهر تبریز پایتخت فرماندهی آتروپات، فرمانده اسکندر مقدونی بوده است.
تبریز چند دوره پایتخت ایران بوده است؟
- در زمان ایلخانان تبریز پایتخت گستره‌ای از شمال شرق آفریقا تا آسیای مرکزی بود و همیشه یکی از مراکز تجاری این منطقه محسوب می‌شده، همچون امروز.
- در زمانی که قلمرو ایران گسترده‌تر بود و کشور‌های اطراف هم جزو این قلمرو بودند، تبریز قدیم یا تاوریس، به عنوان پایتخت ارمنستان به رسمیت شناخته میشد.
- با بررسی تاریخ تبریز این موضوع مشخص می‌شود که در سال ۵۸۲ هجری قمری، تبریز پایتخت منطقه آذربایجان شد؛ و به مدت ۵ سال پایتخت بود.
- در زمان خوارزمشاهیان، تبریز پایتخت ایران بوده است.
- با روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی، تبریز به عنوان پایتخت ایران امروزی بنا شد.
- در دوران قاجار این شهر به عنوان پایتخت دوم و محلی برای حضور ولیعهد محسوب میشد. بعد از پایان حکومت قاجار، عمر پایتختی تبریز هم برای همیشه پایان یافت.
شهر تبریز در طول تاریخ، مدت‌زمان بیشتری نسبت به باقی شهرهای کشور به عنوان پایتخت شناخته شده است. اوج شکوه و قدرت آن در زمان حکومت ایلخانان بود؛ در مدت زمان حکمرانی سلسله ایلخانی، تبریز پایتخت قلمرویی پهناور (از سمت رود نیل در شمال شرق آفریقا تا آمودریا در آسیای مرکزی) و با صلابت بوده است.
تبریز، نخستین پایتخت جهان تشیع است که در دوره حکومت آققویونلوها، قره‌قویونلوها، صفویان و در آغاز انقلاب مشروطه (انقلاب برعلیه محمدعلی شاه) پایتخت بوده است. این شهر در زمان جنبش مشروطه نقش کلیدی و مهمی داشت و بسیاری از بزرگان تبریز، چون ستارخان، باقرخان و شیخ الاسلام نقش اساسی در تاریخ ایران داشته‌اند.
نگاهی به تاریخچه تبریز
تبریز یکی از قدیمی‌ترین مناطق ایران و مهم‌ترین منطقه‌ی استان آذربایجان شرقی است. مجموعه‌ی آثار تاریخی و نشانه‌های باستان شناختی که از محل‌های مختلف این شهرستان در نتیجه‌ی حفاری‌های متعدد به دست آمده؛ دلالت بر دیرینه گی و قدمت تاریخی این منطقه دارد. مردم تبریز به تدین، دلاوری، آزادی خواهی و بیش از همه به صراحت بیان در عین برخورداری از روحی مهربان شهره اند. تبریز؛ مامن عرفا و شعرا، خاستگاه فضل و هنر و سرزمین اولین هاست. اولین مدرسه، اولین چاپ خانه، اولین تئاتر، اولین نشریه، و… در این منطقه وجود داشته است. کشاورزی این شهرستان به واسطه شرایط طبیعی مساعد چون: خاک خوب و حاصل خیز، رود دایمی، آب‌های زیرزمینی، باران مناسب و آب و هوای معتدل پیشرفت خوبی دارد و از رونق قابل توجهی برخوردار است
نام تبریز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی تحت نام‌های مختلفی نظیر «تَورِز»، «تَورِژ»، «تِبریز» و «توری» به ثبت رسیده‌است. این شهر در طول تاریخ بار‌ها ویران و تجدیدبنا شده‌است. بنای تبریز به دوران اشکانی و ساسانی برمی‌گردد؛ البته در آغاز دوران اسلامی روستای کوچکی بیش نبوده‌است. این شهر در طول حکومت چهارصدسالهٔ خاندان «رَوّادی» و اسکان قبیلهٔ عرب «اَزْد» به شکوفایی رسید.
اوج شکوفایی تبریز در زمان ایلخانان بود که در این زمان، این شهر پایتخت قلمرویی پهناور از نیل تا آسیای مرکزی بوده‌است. شهر تبریز در سده‌های گذشته شاهد حوادث متعددی از قبیل اشغال توسط بیگانگان و زمین‌لرزه‌های مهلک بوده‌است. این شهر پایتخت آققویونلوها و قراقویونلوها، نخستین پایتخت حکومت صفویه و آغازگر انقلاب مشروطه برعلیه استبداد محمدعلی شاه بوده‌است.
شهر تبریز به سبب موقعیت مناسب خود، درگذشته از مراکز تجاری منطقه بوده و هم‌اکنون نیز یکی از مراکز مهم صنعتی در سطح ایران محسوب می‌شود. این شهر در دو سدهٔ اخیر، مبدأ بسیاری از تحولات اجتماعی، فرهنگی و صنعتی در کشور بوده و نقشی کلیدی در تحولاتی مانند انقلاب مشروطیت، انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ و مدرنیزه‌کردن ایران داشته‌است.
مردمان تبریز هم‌اکنون به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می‌نمایند؛ هرچند اسناد و شواهد موجود نشان می‌دهد که پیش‌تر زبانی ایرانی با ریشهٔ غیرترکی در این شهر تکلم می‌شده‌است.
تبریز به چه چیزی معروف است؟
تبریز بیشتر به چرم و فرش با کیفیتش معروف است. گردشگران برای دیدن آثار دستی و سوغات این شهر می‌توانند از بازار‌های سنتی و امروزی تبریز بازدید کنند.
تبریز در زمان مغول
در ابتدای سدهٔ هفتم هجری مغولان دو بار به تبریز حمله بردند؛ ولی با دریافت غرامت بازگشتند. در سال ۶۲۷ هجری مغول‌ها در نهایت بر تمام آذربایجان و به‌ویژه تبریز دست یافتند.
اولین حرکت مغول به سمت تبریز
در زمستان سال ۶۱۷ هجری قمری مغول‌ها در پیش باروی شهر تبریز پیدا شدند، فرمانروای آذربایجان، «اوزبک بن پهلوان» از اتابکان آذربایجان بود و هنگامی‌که مغولان به دروازه‌های شهر تبریز رسیدند، وی از در آشتی در آمد و در برابر اهدای پول و جامه و اسب و هدایای دیگربا ایشان صلح کرد و آن‌ها نیز بدون رساندن هیچگونه آسیبی به شهر تبریز به سوی کرانه دریای خزر روانه شدند تا زمستان را در آنجا بگذرانند، زیرا در آن نواحی سرما کمتر و چراگاه برای چارپایانشان بیشتر بود.
دومین حرکت مغول به سمت تبریز
در سال ۶۱۸ هجری قمری دوباره مغولان به بارو‌های شهر تبریز نزدیک شدند در این زمان کار تبریز را شمس‌الدین طغرایی در دست داشت و مردم را با خود موافق ساخته بود، حاکم تبریز نیز اوزبک بن پهلوان بود که امیری ناشایست بود و وقتی شنید مغولان به طرف تبریز حرکت کرده اند، به نخجوان گریخت. به نوشته «ابن اثیر»:پس از رفتن او شمس الدین طغرایی به انجام کار‌های شهر برخاست و مردم را همزبان و و متحد ساخت و برای ایستادگی و جلوگیری از حمله مغول دلگرمی‌بخشید و آنان را از فرجام ترس و سستی بر حذر داشت و با کوشش و پایداری خود شهر را نیز مستحکم و استوار گردانید.
«مغولان همین که به تبریز نزدیک شدند و شنیدند که مردم شهر برای جنگ با ایشان همدست و همزبان شده و به استوار ساختن شهر پرداخته و دیوار‌ها و خندقش را نیز تعمیر کرده اندبرای آنان پیام فرستادند و از آنان پول و جامه خواستند، آخر قرار بر این شد که مقدار معینی پول و جامه برای مغولان بفرستند» و آنان نیز فرستادند و مغولان آن را گرفته و از بارو‌های تبریز عقب نشستند و به طرف «سراب» حرکت نمودند.
بیشتر بخوانید:
با استناد به گفته‌های «ابن اثیر» به نظر می‌رسد که آمادگی مردم تبریز و دلاوری و شجاعت آنان، از جمله عللی بود که مغولان را از حمله به شهر تبریز بر حذر داشته است، این در حالیست که در آن دوران هیچ لشکر و قدرتی، توان مقاومت در برابر سپاه نیرومند مغول را نداشته است، و این خود حکایت از شجاعت و قهرمانی افسانه‌ای مردم تبریز دارد، که از سابقه‌ی دیرینه‌ای در طول تاریخ برخوردار بوده و در نوع خود بی نظیر بوده است.
البته علاوه بر مطلب فوق، عوامل دیگری نیز احتمالا در حمله نکردن مغولان به شهر تبریز موثر بوده که از آن جمله می‌توان به سیاست هوشیارانه مردم این شهر و بخصوص”شمس الدین طغرایی”که کار‌های شهر را در آن زمان به دست با کفایت خود گرفته بود، اشاره کرد.
تصرف تبریز توسط مغول
به هر حال با مرگ “اتابک اوزبک”و برکناری فرزند وی یعنی “اتابک خاموش”تبریز و قسمت‌هایی از آذربایجان به دست”جلال الدین خوارزمشاه” که از مقابل لشکریان مغول متواری بود افتاد، اما جلال الدین بعد از در اختیار گرفتن حکمرانی آذربایجان شروع به بدرفتاری با مردم نمود. تا اینکه در سال ۶۲۸هجری قمری با حمله ناگهانی مغول‌ها روبرو شده و تبریز را از دست داده و به طرف دیار بکر عقب نشست.
قدمت تبریز بیشتر است یا اصفهان؟
این سوال یکی از سوالات رایج علاقمندان به تاریخ شهرها است. تبریز و یا اصفهان هر دو پاره‌ای از ایران عزیز هستند و تاریخ هر دو از منبعی یکسان شروع می‌شود. در واقع تاریخ پیدایش شهرها را به این سادگی نمیتوان مشخص کرد. معمولا شهرهای قدیمی، (نه شهرها و شهرک‌های تازه تاسیس کنونی) در مناطقی به وجود آمده اند که به احتمال زیاد، روستا‌های زیادی در آن مناطق بوده است. با رشد جمعیت و مهاجرت به این مناطق، روستا‌ها نیز بزرگ شده و تا جایی که این روستا‌ها به هم چسبیده اند. اگر دقت کنید، نام قدیمی مناطق شهری هم در تبریز و هم در اصفهان، گواه خوبی بر این مدعاست.
این تکامل و تحول بعضا صد‌ها و یا هزار‌ها سال طول کشیده است. به طوری که ساکنان آن در هیچ مرحله‌ای از مراحل بعدی این تکامل خبر نداشتند. بنابرین تاریخی بر فعالیت‌های خود ثبت نمیکردند و اصولا هم نیازی به ثبت وقایع و قدمت شهرشان نمی‌دیدند. چون آن‌ها در فکر تهیه نیاز‌های اولیه خود بودند. تولید و تجارت میکردند که در نتیجه این فعالیت ها، مردمان جدیدی بر شهرشان افزوده و یا کم میشد. هر دوشهر دورانی از روکود و نابودی را گذرانده اند. بعد‌ها مردمانی از مهاجرین جدید به شهر وارد شده و در آبادانی آن کوشیده اند.
گردآوری: تابناک جوان
منبع: ویکی پدیا / تبریزتخفیف / علی بابا / مقاله نگاهی اجمالی به تاریخ و فرهنگ تبریز در دوره مغولان. نویسنده: مجید رضازاد عموزین‌الدینی / وبلاگ تبوار / همشهری آنلاین.