۴ راهکار برای کاهش آسیب‌های جسمانی دانش‌آموزان حین ورزش در مدرسه

نگرانی از بروز آسیب‌های ورزشی ناشی از فعالیت جسمانی کودکان در حیاط مدرسه یا محیط‌های ورزشی یکی از دغدغه‌های معلمان ورزش، مربیان، دانش‌آموزان و والدین آنهاست.

گاهی اوقات این نگرانی به اندازه‌ای است که علیرغم علاقه وافری که والدین به ورزش دارند، ترجیح می‌دهند تا رویه‌های احتیاط‌آمیز را پیشه و در اغلب موارد کودکان را از شرکت در فعالیت منع یا با استفاده از شیوه‌های دیگر همچون بازی‌های رایانه‌ای و ... آنان را سرگرم کنند.

هر ساله تعداد زیادی از دانش‌آموزان، آسیب‌های جسمانی ناشی از ورزش و افتادن را تجربه می‌کنند که اغلب آنها خفیف و موجب دردهای آنی و زودگذر می‌شود و برخی از آنها شدید است که می‌تواند موجب عواقب جبران‌ناپذیری برای آنان شود.

از عواقب این آسیب‌ها می‌توان به دور شدن کوتاه‌مدت، میان‌مدت و حتی مادام‌العمر دانش‌آموز از فعالیت و ورزش، ترس از فعالیت و ورزش، منزوی شدن و افسردگی آنان، دردهای مزمن و کاهش آمادگی جسمانی می‌شود.

برآورد شده که بیش از 6 میلیون دبیرستانی از حدود 20 هزار دبیرستان هر ساله در برنامه‌های ورزشی شرکت می‌کنند؛ این جمعیت از ورزشکاران جوان بیش از دو میلیون آسیب، 500 هزار ویزیت پزشک و 30 هزار مورد بستری در بیمارستان را تشکیل می‌دهند.

این مشکل موجب می‌شود تا مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های ورزشی و تربیت بدنی که در قالب درس تربیت بدنی و فعالیت‌های درون‌مدرسه‌ای است، کاهش یابد.

اتخاذ روش‌های مناسب علمی در پیشگیری از آسیب دانش‌آموزان سال‌های فعالیت جسمانی و حرکتی آنان را افزایش می‌دهد تا آنان به علت ابتلا به آسیب زودهنگام از صحنه فعالیت‌های ورزشی دور نشوند.

 مفهوم دیگر این راهبرد افزایش مشارکت ایمن بچه‌هاست که از طریق ایجاد فضاهای مناسب و در دسترس به ویژه در محیط مدرسه و ارائه آموزش‌های لازم از سوی معلمان ورزش است که می‌تواند به جامعه عاری از آسیب نایل شد؛ چشم‌انداز این راهبرد در فعالیت جسمانی و ورزشی دانش‌آموزان بدون یا با کمترین میزان آسیب‌دیدگی خواهد بود.

علیرغم آنکه درس تربیت بدنی، فرایندی است که در آن از فعالیت جسمانی به عنوان شیوه‌ای علمی برای کسب مهارت، ارتقاء آمادگی جسمانی و نگرش مثبت در راستای رشد مطلوب روانی اجتماعی دانش‌آموزان توصیه می‌شود اما به نظر می‌رسد که کسب سلامت عمومی و به حداکثر رساندن فرصت‌ها برای اجرای فعالیت‌های بدنی تحت تاثیر مولفه‌هایی است که دانش‌آموزان را در خطر ابتلا به آسیب قرار می دهد.

بر اساس برخی پژوهش‌ها، فعالیت جسمانی منظم می‌تواند حتی حافظه و توان یادگیری دانش‌آموزان را زیاد کند. آنها می‌توانند حواس خود را متمرکز کنند و توانایی‌های حل مساله خود را افزایش دهند. علاوه بر این، دیدگاه مثبتی به افراد دیگر خواهند داشت و با ارتباط مناسب اجتماعی، محیط آموزشی سالمی را ایجاد می‌کنند.

درس تربیت بدنی به دانش‌آموزان یکپارچگی میان تحرک و فعالیت جسمانی را با فعالیت روزانه می‌آموزد و از شیوه زندگی فعال و سالمی پیروی کنند؛ به گونه‌ای که دانش‌آموزان بتوانند با چالش‌های اجتماعی برخورد مناسب داشته باشند اما مشاهده‌های میدانی حکایت از آسیب‌های ورزشی روزافزون دانش‌آموزان دختر و پسر به ویژه دانش‌آموزان کودک و نوجوان دارد. برای پیشگیری از این مشکل فراگیر، کاربست توصیه‌های تجربی زیر می‌تواند دغدغه دانش‌آموزان علاقه‌مند به ورزش، معلمان ورزش، مربیان و والدین را قدری کمتر کند و نگرانی‌های آنان در خصوص ابتلا به آسیب تا حدود زیادی کاهش یابد.

1. کم‌تحرکی مزمن نه تنها کودکان را دچار فقر حرکتی و فاقد مهارت‌های ضروری می‌کند؛ بلکه مشکل فزاینده دیگری به‌نام اضافه وزن یا چاقی ناشی از کم تحرکی را به دنبال دارد. در شرایط همسان و در فعالیت‌های بدنی در محیط‌های آموزشی برخورد دانش‌آموزان با همکلاسی‌های با قد و وزن‌های مشابه احتمال بروز آسیب جدی را از بین می برد یا کاهش می‌دهد؛ اما در هنگامی که آنان مبتلا به چاقی و اضافه وزن ناخواسته هستند هر گونه برخورد می‌تواند به آسیب شدید جسمانی خود یا دانش‌آموزان دیگر منجر شود. زندگی فعال دانش‌آموزان به‌ویژه دانش‌آموزان دختر موجب کاهش چاقی و در نتیجه پیشگیری از آسیب آنان خواهد شد. در صورتی که کم تحرکی کودکان برطرف نشود شاید بزودی شاهد بروز معلولیت‌های زودهنگام کودکان به دلیل بیماری‌های مختلف و ابتلا به آسیب‌های مختلف و شدید اسکلتی عضلانی باشیم. فعالیت جسمانی نه‌تنها خطر بروز ابتلا به چاقی را برطرف می‌کند بلکه با وزن مناسب که دانش‌آموزان به دست می‌آورند امکان فعالیت ایمن را برای آنان بیش از گذشته فراهم می‌کند.
2. اغلب دانش آموزان به دلیل نداشتن فعالیت منظم ورزشی، آمادگی و قابلیت‌های جسمانی یکسانی ندارند و فعالیت نامنظم یکی از عوامل خطر آسیب‌های ورزشی محسوب می‌شود که با برنامه‌ریزی می‌توان تاثیر آن را به حداقل کاهش داد. معلمان ورزش می دانند که هر رشته ورزشی نیازمند میزانی از آمادگی‌های جسمانی و آمادگی‌های مهارتی است و عدم توجه به این مهم منشاء بسیاری از آسیب‌های ورزشی دانش آموزان در حیاط مدرسه خواهد بود.
3. گاهی فرصت اندک و محدودیت زمان ورزش یا درس تربیت بدنی معلمان ورزش را مجبور می‌کند تا دانش‌آموزانی را که شرایط جسمانی مشابهی ندارند، به طور یکجا در کلاس ورزش مشارکت دهند. این گونه تصمیمات احتمال بروز آسیب در دانش آموزان را افزایش می دهد زیرا به شکل ناخواسته آنان تحت فشارهای مضاعف تمرینی از سوی سایر دانش آموزان قرار می گیرند.پیشنهاد می شود که معلمان تلاش کنند تا دانش‌آموزان رده‌های سنی و شرایط جسمانی مشابه را در گروه‌های مشابه قرار دهند تا از این طریق مدیریت لازم را در پیشگیری از آسیب داشته باشند. شاید جداسازی دانش‌آموزان ماهر از غیر ماهر هم شیوه شناخته شده‌ای برای پیشگیری از آسیب‌های دانش آموزان است که باید به کار گرفته شود.تجربه نشان داده است که دانش آموزان علاقه مند به ورزش که تجربه چندانی در میدان های ورزشی ندارند با حرکات غیر ماهرانه و ناشیانه هم خود را در معرض خطر آسیب قرار می دهند و هم سایر دانش‌آموزان را دچار آسیب می‌کنند.
4. نامطلوب بودن وسایل و تجهیزات ورزشی دانش‌آموزان به‌ویژه سطوح زمین بازی که اغلب به صورت آسفالت و بتن سخت بوده علت مهم بسیاری از آسیب‌ها بویژه خراشیدگی‌های پوستی است. در کنار آن می‌توان به موانع خطرناک متعدد دیگری در محیط ورزشی مدارس به‌ویژه حیاط مدرسه (پله‌ها، چاله‌ها، عدم پوشش حفاظتی میله‌های دروازه هندبال، بسکتبال،...) اشاره کرد که به شکل جدی سلامت بچه‌ها را تهدید می کند همچنین تجهیزاتی که دانش‌آموزان برای ورزش انتخاب می‌کنند جای تامل بسیار دارد زیرا ورزش کردن با وسایل نامناسب یا بدون وسیله زمینه بروز خطر را بیشتر می کند. باید به خاطر داشت که به دلیل جنب و جوش و شور و حال زیاد دانش‌آموزان در زنگ ورزش و ناتوانی معلمان در کنترل همه دانش‌آموزان، بچه ها به‌مراتب بیشتر از اقشاردیگر به‌ویژه ورزشکاران در معرض خطر و آسیب پذیری قرار می گیرند. از این رو می‌توان دریافت که چرا آسیب کودکان در ایران و بسیاری از کشورها در طی سالیان اخیر رشد چشمگیری داشته که موجب نگرانی متخصصان شده است. با توجه به ضرورت تدوین برنامه مناسب و مبتنی بر اطلاعات واقعی، ضروری است تا همچون برخی از کشورهای پیشرفته نسبت به ارایه یک برنامه راهبردی برای پیشگیری از آسیب دانش‌آموزان اقدام کرد تا علاوه بر حفظ محیط فعال و پرنشاط دانش آموزان آنان بتوانند بدون دغدغه و نگرانی از آسیب به فعالیت های حرکتی و ورزشی خود بپردازند.

سازمان‌های اجتماعی و اثرگذار باید به کمک آموزش و پرورش بیایند تا اطلاعات لازم را با بهره‌گیری از رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی در اختیار جامعه قرار دهند.

به منظور دستیابی به جامعه عاری از آسیب‌های ورزشی دانش‌آموزان باید همواره به‌خاطر داشته باشیم که دانش‌آموزان از شرکت در فعالیت‌های شدید ورزشی منع کنیم مگر آنکه در باشگاه‌های ورزشی تخصصی و تحت نظارت مربی فعالیت کنند.

 رعایت سن تقویمی، وزن، جنس، و سایر مشخصه‌های جسمانی مانند قد دانش‌آموزان در تمرین و مسابقه می‌تواند به عنوان عوامل مهم آسیب در نظر گرفته شود و به جای ورزش‌های قهرمانی و رقابتی دانش‌آموزان به شرکت در فعالیت‌های تفریحی و سرگرمی به منظور کسب آمادگی جسمانی و مهارت بیشتر تشویق شوند. »

منبع: تسنیم