چرا «فراهانی»‌ها در ایران زیادند؟

در میان ایرانی‌ها «محمدی» پرتکرارترین نام خانوادگی است و بیشترین فراوانی را دارد. بعد هم فامیلی‌های «حسینی»، «احمدی»، «رضایی»، «مرادی»، «حیدری»، «کریمی»، «موسوی»، «جعفری» و «قاسمی» بیش‌ترین فراوانی را دارند. البته رتبه این فامیلی‌ها به دلیل ولادت و وفات افراد مدام تغییر می‌کند و گاهی یک نام فامیلی دیگر از جمله «ابراهیمی»، «هاشمی»، «صادقی» و «رحیمی» در میان ۱۰ فامیلی پرتکرار ایران قرار می‌گیرد.در میان فامیلی‌هایی که از نام یک مکان جغرافیایی گرفته شده‌اند «ایرانی» در رتبه ۱۰۵ بیش‌ترین تکرار قرار دارد و «تهرانی» در رتبه ۹۰. اما «فراهانی» بیشترین فراوانی را دارد و در رتبه ۵۷ قرار گرفته است. تازه این فقط افرادی هستند که نام فامیلی‌شان فراهانی است وگرنه افراد بسیار بیشتری هستند که در پسوند فامیلی‌شان نام فراهانی را دارند. چرا «فراهانی»‌ها این‌قدر زیادند؟ دلیل دارد.

فراهانِ امروزی شهرستانی در استان مرکزی است که حدود ۱۲۰ روستا دارد و مرکز آن، شهر فرمهین است، اما در تاریخ «فراهان بزرگ» هم داریم که مناطق وسیعی از شمال شهرستان‌های اراک، کمیجان، آشتیان و تفرش را در بر می‌گرفت و تاریخچه‌ای بلند دارد؛ «فراهان در عهد ساسانیان منطقه‌ای خوش ‏آب و هوا و یکی از مراکز مهم جمعیتی ایران و شامل ۳۶۰ روستا بوده است... فراهان در زمان صفویه نیز یکی از ولایات مستقل به‌حساب می‌آمد که تولید محصولات کشاورزی و تولید فرش در آن رونق گرفت و یکی از مهم‌ترین شکارگاه‌های شاه اسماعیل اول دشت فراهان بود. روستا‌های زیادی در فراهان با پسوند آباد وجود دارند مانند عباس‌آباد، امیرآباد و... که اغلب آن‌ها در زمان صفویه بنا شده‌اند».
«حمدالله مستوفی» حدود ۷۰۰ سال پیش در کتاب «نزهةالقلوب» درباره فراهان بزرگ نوشته است: «فراهان ولایتی است آباد... هوایش معتدل و آبش از کاریز‌ها [قنات‌ها]، حاصلش غله، پنبه، انگور و میوه نیکو بسیار می‌باشد و پیوسته در آن ولایت ارزانی بود و مردم آنجا شیعه اثنی‌عشری‌اند... در آن حوالی شکارگاه خوب است».
درباره نام فراهان نیز روایت‌های متفاوتی وجود دارد. برخی آن را مخفف «فرا‌هامون» می‌دانند که یعنی «پس از صحرا» که این نام به محصور بودن فراهان در میان دشت‌های اطراف اشاره دارد و برخی آن را جمع «فراه» می‌دانند که در زبان باستانی ایران به معنای شهر است و برخی آن را جمع «فَرَه» می‌دانند که به معنی شکوه است و فراهان را «جایگاه مجد» یا «سرزمین بزرگان» معنا می‌کنند.

تعداد روستا‌های فراهان تا دوره قاجار همچنان حدود ۳۰۰ روستای پرجمعیت بوده است و افراد نامی بسیاری هم از این «فراهان بزرگ» به تاریخ آمده‌اند؛ از میرزامحمدتقی خان فراهانی مشهور به «امیرکبیر» گرفته تا سیدابوالقاسم قائم‌مقام مشهور به «قائم‌مقام فراهانی» و محمدصادق فراهانی مشهور به «ادیب‌الممالک فراهانی» و میرزا سیدعیسی قائم‌مقام فراهانی مشهور به «سیدالوزراء» و میرزا جعفر حسینی مشهور به «مهندس‌باشی» و میرزا محمدمهدی فراهانی مشهور به «ملک‌الکتاب اول» و میرزا محمد حسین فراهانی مشهور به «ملک‌الکتاب ثانی» و حاج میرزا محمد تقی فراهانی مشهور به «دبیرالدوله».
مشاهیر فراهان به‌ویژه در دوره قاجار زیادند و در همه حوزه‌ها از هنر گرفته تا ادبیات و سیاست و علم و موسیقی افراد بسیار مشهور دارند در تاریخ ایران و مثلا یک‌نمونه‌اش اینکه «میرزا عبدالله فراهانی» را دارند که «ردیف میرزا عبدالله» در موسیقی سنتی ایرانی شاهکار همین آقاست. همین زیادی مشاهیر نیز رمز «فراهانی»‌هاست.
وقتی مشاهیر یک مکان جغرافیایی زیاد باشد، خب معلوم است اهالی‌اش به زادگاهشان افتخار می‌کنند و از سال ۱۲۹۷ شمسی یعنی در اواخر دوره قاجار که در ایران نخستین تشکیلات ثبت احوال تأسیس شد، رجال و مشاهیر و علما و اعیان اهل فراهان برای خودشان نام فامیلی «فراهانی» را برگزیدند. در سال ۱۳۱۳ شمسی هم که داشتن نام خانوادگی اجباری شد، خیلی از اهالی فراهان و کسانی که اصالتشان به این سرزمین می‌رسید، همین نام را انتخاب کردند یا فراهانی را به نام فامیلی‌شان افزودند و افتخار هم کردند به امثال امیرکبیر و قائم‌مقام؛ فراهانی‌ها خوشنام هم هستند در تاریخ ایران. این‌طوری است که حالا «فراهانی»‌ها زیادند؛ خدا زیادترشان کند.

 

منبع : فارس