تا چه زمانی برای طرح شکایت کیفری مهلت داریم؟

برای طرح انواع دعوا در دادگاه کیفری، مهلت‌های قانونی وجود دارد و پس از گذشت زمان قانونی، آن دعوا و جنبه کیفری‌اش وضعیت جدیدی نسبت به قبل پیدا می‌کند. به این ویژگی اصطلاحاً مرور زمان هم گفته می‌شود؛ بنابراین این‌طور نیست که همیشه بتوانید از حق خود دفاع کنید و به آن برسید بلکه اگر به مهلت‌های قانونی جرایم کیفری توجه نکنید ممکن است حق شما از دست برود. مرور زمان در جرایم و مجازات آن‌ها شامل سه قسمت است: مرور زمان در طرح شکایت و رسیدگی به جرم و صدور حکم یا تعقیب مجرم یا در اجرای حکم قطعی و مجازات جرم. در این یادداشت، بخش نخست یعنی مهلت قانونی برای طرح شکایت را بر اساس قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری بررسی می‌کنیم؛ اما برای اطلاع از فرصت‌های قانونی در مشکلات حقوقی و کیفری خود، مشاوره تلفنی حقوقی بهترین گزینه است.

قانون‌گذار برای اقامه دعوای کیفری مهلت قرار داده است؛ اما از سوی دیگر برای زمان و مهلت دادرسی، در ماده سوم قانون آیین دادرسی کیفری (مصوب ۱۳۹۲) به مراجع قضایی تکلیف کرده است که علاوه بر بی‌طرفی و استقلال کامل، در کوتاه‌ترین زمان ممکن به اتهام انتسابی به اشخاص رسیدگی و تصمیم‌گیری کند و از هر اقدامی که دادرسی کیفری را مختل یا طولانی‌تر می‌کند جلوگیری کند.
البته تنظیم درست و دقیق شکوائیه کیفری، بیان قوی و روشن در صحن دادگاه، بی‌توجه نبودن به تشریفات قضایی و مهلت‌های قانونی، در فرایند دادرسی خیلی مهم و کمک‌کننده است. روشن است که این کار تخصصی از عهده وکیل خوب و حرفه‌ای برمی‌آید؛ بنابراین مشاوره حقوقی حضوری با وکلا و متخصصان حقوقی را از دست ندهید.

طبق قانون آیین دادرسی کیفری، مهلت طرح شکایت کیفری و رسیدگی و تعقیب مجرم، درباره جرایمی که در صلاحیت دادگاه‌های نظامی است متفاوت با جرایم غیرنظامی است. همچنین مقررات آن در زمان جنگ و صلح با هم متفاوت است. جزئیات این موارد خودش یادداشت مستقلی نیاز دارد، اما به ماده ۶۲۴ این قانون توجه کنید که مرور زمان ایام جنگ را بیان می‌کند:
«ابتدای مرور زمان نسبت به جرائم در صلاحیت دادگاه نظامی دو زمان جنگ، یک‌سال پس از اعلام پایان جنگ و در مورد جرائم در صلاحیت دادگاه نظامی یک زمان جنگ، سه‌سال پس از اعلام پایان آن است».

بر اساس ماده ۱۴ قانون مجازات اسلامی، چهار مجازات کیفری وجود دارد: حد، قصاص، دیه و تعزیر. در اینجا باید توجه کرد که سه مورد اول طبق مقررات خاص خود که در قانون آمده است عمل می‌گردد و ممکن است مشمول مرور زمان نگردند؛ زیرا برخی از حقوق مالی (مانند دیه و مهریه) و غیر مالی مرور زمان در آن‌ها وجود ندارد و حتی بهداری هم می‌رسد. اما درباره جرایمی که مجازات تعزیری دارند قانون‌گذار در مواردی مرور زمان را تا پیش از طرح شکایت یا تعقیب مجرم پذیرفته است.
طبق ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی، مهلت شکایت برای جرائم تعزیری قابل‌گذشت، یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم است. در غیر این صورت، حق شکایت کیفری از کسی که از آن جرایم ضرر کرده است ساقط می‌شود. البته این حکم یک استثنا دارد و آن وقتی است که شخص ضرر دیده از جرم، تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی غیر اختیاری، قادر به شکایت نبوده است. در این موارد، مهلت یک‌ساله، از تاریخ برطرف شدن مانع، یعنی سلطه متهم یا اجبار و عدم اختییار شاکی، شروع می‌شود.
گفتنی است جرایم قابل گذشت تعزیراتی، در ماده طولانی ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی ذکر شده است.
نکته دیگر اینکه اگر شخص متضرر از جرم، پیش از این مهلت‌های قانونی فوت کند و دلیلی برای صرف‌نظر کردن وی از طرح شکایت وجود نداشته باشد، هر یک از ورثه وی، شش ماه از تاریخ وفات آن شخص مهلت قانونی برای حق شکایت دارد.
طبق تبصره این ماده، غیر از مواردی که شاکی تحت سلطه متهم بوده است، موارد زیر که در ماده ۱۰۵ آمده است، مشمول مرور زمان است و شخص متضرر و وارثان او حق شکایت ندارند. مبنای محاسبه گذشت زمان در این موارد، از تاریخ وقوع جرم و تعقیب نشدن مجرم است:
1 - جرائم تعزیری درجه یک تا سه با گذشت پانزده سال.
2 - جرائم تعزیری درجه چهار با گذشت ده سال.
3 - جرائم تعزیری درجه پنج با گذشت هفت سال.
4 - جرائم تعزیری درجه شش با گذشت پنج سال.
5 - جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با گذشت سه سال.
گفتنی است که جرایم تعزیراتی هشت درجه هستند و حداقل مجازات آن‌ها (مانند زندان یا جریمه نقدی) از درجه یک تا هشت کمتر می‌شود. مجازات تعزیری این جرایم هشت‌گانه در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی ذکر شده است.
برای اطلاع از اینکه جرم تعزیراتی که قصد شکایت دارید چه درجه‌ای دارد با وکلای پایگاه حقوقی مشورت کنید؛ پایگاهی که آخرین اخبار حقوقی و قضایی و مقالات مرتبط با آن‌ها را در خود دارد.

چک بلامحل طبق شرایطی برای صادرکننده آن جنبه کیفری پیدا می‌کند و کسی که برای اولین بار چک را به بانک ارائه می‌کند و از بانک گواهی عدم پرداخت چک را می‌گیرد حق شکایت کیفری دارد. همچنین درصورت فوت دارنده چک، این حق به ورثه او می‌رسد. مهلت شکایت کیفری چک به دو زمان ارتباط دارد. یکی اینکه دارنده چک از تاریخ چک، شش ماه فرصت دارد برای وصول آن به بانک مراجعه کند. دوم اینکه اگر در آن محدوده شش ماهه مراجعه کرد و گواهی عدم پرداخت را از بانک گرفت، از تاریخ صدور گواهی تا شش ماه مهلت شکایت کیفری را دارد؛ بنابراین این دو مهلت شش ماه برای وصول چک با شکایت کیفری با هم متفاوت هستند.
البته توجه داشته باشید که طبق قانون جدید چک، صدور چک‌های صیادی (بنفش) و گواهی عدم پرداخت آن‌ها شرایطی دارد تا حق شکایت در مراجع قضایی پذیرفته شود؛ مانند اینکه صدور چک در سامانه صیاد ثبت شود و نیز کد پیگیری عدم پرداخت سامانه بانک مرکزی، در گواهی قابل‌پرداخت نبودن چک قید شود.

وقتی از مهلت شکایت کیفری صحبت می‌شود باید از مواردی که مشمول مرور زمان نمی‌شوند هم نام برد که در حقیقت، آن‌ها هم مهلت شکایت دارند که همیشگی است! البته برای این جرایم، مقررات و شرایطی وجود دارد؛ اما بر اساس ماده ۱۰۹ و قانون مجازات اسلامی که به تبصره ماده ۳۶ خود هم ارجاع داده است فهرست ابن موارد از این قرار است:
- جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور.
- جرائم اقتصادی شامل کلاهبرداری.
- جرائم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر.
- محاربه و افساد فی الارض.
- رشاء و ارتشاء.
- اختلاس.
- اعمال نفوذ برخلاف حق و مقررات قانونی در صورت تحصیل مال توسط مجرم یا دیگری.
- مداخله وزرا و نمایندگان مجلس و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری.
- تبانی در معاملات دولتی.
- اخذ پورسانت در معاملات خارجی.
- تعدیات مأموران دولتی نسبت به دولت.
- جرایم گمرکی.
- قاچاق کالا و ارز.
- جرایم مالیاتی.
- پولشویی.
- اخلال در نظام اقتصادی کشور.
- تصرف غیرقانونی در اموال عمومی یا دولتی.
در پایان یادآوری می‌شود که آنچه گذشت فقط درباره مرور زمان در مرحله پیش از آغاز رسیدگی یعنی تقدیم شکایت کیفری به دادگاه است و مرور زمان برای تعقیب مجرم یا اجرای مجازات قطعی نیز وجود دارد.