درباره مالیات بر ارزش افزوده چه میدانید؟
یکی از منابع مهم درآمد دولتها، درآمدهای مالیاتی ناشی از مالیات بر ارزش افزوده است. دولتها با دریافت مالیات به صورت مستمر میتوانند خدمات ضروری برای جامعه را با ثبات و با برنامه ریزی مناسب ارائه دهند.
تجربه تدوین و اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در سالهای اخیر در کشورهای متعدد نشان میدهد که این نظام مالیاتی یک منبع درآمد قابل اتکا برای دولت است. یکی از مزیتهای این مالیات سادگی وصول و پرداخت آن نسبت به سایر انواع مالیاتها است.
مزیتی که باعث شده است به عنوان رایجترین نوع مالیات شناخته شود. همچنین مالیات ارزش افزوده بدلیل مزایای دیگری از جمله درآمدزایی زیاد و مهمترین آن کاهش وابستگی هرچه بیشتر درآمد دولت به نفت، یکی از بهترین نظامهای مالیاتی غیر مستقیم شناخته شده است.
در ادامه با مفهوم مالیات ارزش افزوده آشنا میشویم، مشمولین این نوع از مالیات را معرفی میکنیم، تاریخچه آن را بررسی میکنیم و در مورد نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده توضیح میدهیم، اما قبل از آن بد نیست با مفهوم عبارت «ارزش افزوده» بیشتر آشنا شویم.
معنای مفهوم ارزش افزوده چیست؟
اقتصاد خواندهها بهتر میدانند که از تولید تا مصرف نهایی یک کالا مراحل مختلفی پشت سر گذاشته میشود. در ابتدا مواد اولیه و خام فراهم شده و سپس در هر مرحله این مواد تکمیلتر و به نوعی ارزش بیشتری به آنها اضافه میشود تا کالا در نهایت آماده و تکمیل گردد.
هر فرد و گروهی در هر کدام از مراحل تولید و توزیع کالا و خدمات، ارزش خاصی را به آن اضافه میکنند که به آن ارزش افزوده گفته میشود. در واقع در هر مرحله ارزش ریالی آن کالا بالاتر رفته و قیمت بیشتری پیدا میکند تا در نهایت کالا تکمیل گردد.
ارزش افزوده که در زبان انگلیسی با عنوان Value added شناخته میشود، به ارزشی گفته میشود که در فرآیند تولید یک محصول به کالای واسطهای یا همان مواد اولیه محصول اضافه میشود. البته ارزش افزوده مختص به یک کالا نیست، بلکه به فرآیند تولید مرتبط است.
در یک تعریف دقیق ارزش افزوده به افزایش ارزش پولی کالا در طی مراحل تولید گفته میشود. با عبور یک کالا از هر مرحله از تولید محصول ارزشی به کالا اضافه میشود که به آن ارزش افزوده میگوییم. ارزش افزوده را میتوانیم برابر با اختلاف بین ارزش محصول تولید شده با مجموع ارزش مواد اولیه یک محصول بدانیم.
برای مثال اگر تهیه یک کیلو شیرینی، ۲۰۰ تومان شکر، ۳۰۰ تومان، ۳۰۰ تومان آرد، ۳۵۰ تومان تخم مرغ و ۴۵۰ تومان از دیگر موارد اولیه استفاده شده باشد و در نهایت محصول نهایی شده را به قیمت ۵۰۰۰ تومان بفروشیم، ارزش افزوده این یک کیلو شیرینی ۳۷۰۰ تومان خواهد بود.
طبق ماده ۳ قانون مالیات بر ارزش افزوده، تفاوت بین ارزش کالا و خدمات عرضه شده و ارزش کالا و خدمات خریداری شده در یک دوره معین ارزش افزوده نام دارد که نوعی مالیات بر مصرف است که هم اکنون در بیش از ۱۴۰ کشور جهان انجام میشود.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مالیاتی است که غیر از تولید کننده اصلی؛ هر واسطهای موظف است یک بار آن را پرداخت و در مرحله بعد آن را از مشتری اش دریافت و به حساب دولت واریز نماید. در واقع مالیاتی است که خریدار (مصرف کننده) در زمان استفاده از خدمات یا همراه با خرید کالا؛ در طول فرآیند تولید و خدمات میپردازد و دریافت کننده مبلغ؛ بایستی مالیات دریافتی را به دولت پرداخت نماید. این مالیات برای تمامی کالاها و خدماتی که در برابر پول انجام میشود؛ تعلق میگیرد.
بیشتر بخوانید :
طبق ماده ۳ قانون مالیات بر ارزش افزوده، به تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالا یا خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین، ارزش افزوده گفته میشود. این مفهوم به فرایند تولید مربوط است و نه به کالای خاص. مالیات ارزش افزوده نوعی مالیات عام (بر عموم کالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق میگیرد) است که به صورت چند مرحلهای از اضافه ارزش کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ میشود.
به عبارت دیگر مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهائی، مرحله به مرحله اخذ میشود. مالیات ارزش افزوده برای مصرف طراحی شده است که مصرف کنندگان آن را در زمان خرید خود میپردازند که این مالیات توسط فروشندگان جمع آوری شده و از این طریق در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار میگیرد.
این مالیات به صورت غیر تصاعدی در این زنجیره قرار دارد: واردات، تولید، توزیع و مصرف که نهایتا مصرف کنندگان پرداخت کننده آن هستند. در این مالیات، نباید مالیاتی توسط تولید کنندگان پرداخت شود و باید مصرف کننده نهایی فقط این مالیات را بپردازد؛ بنابراین تولیدکنندگان پرداختی و مالیاتی که بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را انجام داده اند از خریداران دریافت کرده و ما به التفاوت را به دولت پرداخت میکنند.
*کلیه مشمولین مالیات بر ارزش افزوده؛ موظف هستند در پایان هر فصل (هر سه ماه یکبار) ” با فرجه ۱۵ روزه” اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده خود را ارایه داده و پرداخت نمایند؛ در غیر اینصورت با آنها برخورد قانونی خواهد شد.
*گردشگران که در کشوری در سفر هستند و اقامت دایم ندارند؛ میتوانند «برگه تفکیک بهای خرید و مالیات بر ارزش افزوده» (Export document) را در حین خرید از فروشنده دریافت نمایند؛ این برگهها بایستی توسط اداره گمرک مرکزی بررسی شده و تایید شود.
*این برگهها بایستی حداکثر تا سه ماه پس از خرید به اداره گمرک مرکزی؛ تحویل داده شود. مسافر میتواند طی سفر بعدی از همان فروشنده یا شرکتهای ویژه مستقر در بخش ترانزیت فرودگاه یا در کشور مقصد، مالیات پرداختی را دریافت نماید.
*افراد ساکن در کشورهای اتحادیه اروپا، در این اتحادیه؛ امکان دریافت مبلغ را ندارند.
*فروشگاههای مستقر در سفارت خانه ها؛ یونسکو؛ فایو؛ سالن ترانزیت فرودگاهها و سایر مکانهای مشابه به این مکانها که خرید به صورت ویژهای انجام میشود و” Duty-free shop خرید بدون مالیات” میباشد که مالیات بر ارزش افزوده را از خریدار دریافت نمیکنند.
*کالاهای وارداتی پس از کسر مبلغی به عنوان مالیات بر ارزش افزوده؛ به کشور وارد میشوند و کالاهای صادراتی از این مالیات معاف هستند.
کالاهایی که مالیات ارزش افزوده به آنها تعلق میگیرد کدام است؟
مالیات بر ارزش افزوده شامل تمام خدمات و کالاهایی که در ایران به فروش میرسد میشود، اما دارای چند استثنا است: سیگار و سوخت هواپیما دو کالای خاص هستند که به هرکدام به ترتیب ۱۲ و ۲۰ درصد مالیات ارزش افزوده تعلق میگیرد؛ به محصولات کشاورزی فرآوری نشده، کالاهای اساسی (برنج، روغن، گوشت و…) و خدمات بهداشتی مالیات بر ارزش افزوده تعلق نمیگیرد
معافیتهای مالیات بر ارزش افزوده
موارد معافیت از ارزش افزوده ها:
طبق ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده؛ موارد معاف از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده به شرح ذیل میباشد:
۱- برنج، سویا، نان، شکر، شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان، آرد خبازی، پنیر، حبوبات، شیر، قند، روغن نباتی و گوشت
۲- اموال غیر منقول
۳- فرش دستباف
۴- رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاهها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران میرسد
۵- صندوقهای قرض الحسنه مجاز، خدمات بانکی و اعتباری بانکها، صندوق تعاون و موسسات و تعاونیهای اعتباری
۶- محصولات کشاورزی فرآوری نشده
۷- خوراک دام وطیور
۸- دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان
۹- موسسات دولتی و نهادهای عمومی غیر دولتی با تایید هیأت وزیران و حوزههای گیرنده هدایا، کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانهها
۱۰ _ انواع کود، سم، بذر، نهال
۱۱- خدمات حمل و نقل عمومی و مسافری درون و برون شهری جادهای، ریلی، هوایی و دریایی
۱۲- کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر وانواع کاغذ چاپ و تحریر و مطبوعات
۱۳- خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیاتهای مستقیم
۱۴- خدمات درمانی (انسانی، حیوانی، گیاهی)، خدمات توانبخشی و حمایتی، انواع دارو و لوازم مصرفی درمانی
۱۵- امور اقتصادی و دارایی، درمان وآموزش پزشکی، انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آیین نامهای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانههای علوم تحقیقات و فن آوری، بهداشت، آموزش و پرورش و کار و امور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیات وزیران میرسد
۱۶ _ کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات وارد کشور میشود مازاد بر آن طبق مقررات این قانون مشمول مالیات خواهد بود.
۱۷- اقلام با مصارف صرفاً دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیات وزیران میرسد فهرست مذکور از اولین دوره مالیاتی پس از تصویب هیات وزیران قابل اجراء خواهد بود
طبق ماده ۱۳ قانون مالیات بر ارزش افزوده؛ صادرات کالا و خدمت به خارج از کشور از طریق مرزهای رسمی کشور، مشمول مالیات این قانون نمیباشد و چنانچه مالیاتی در این باره پرداخت شود، با ارایه برگه خروجی صادره توسط گمرک (در مورد کالا) و اسناد و مدارک، میتوان مبلغ را باز پس گرفت.
تبصره _ چنانچه مسافران کشورهای خارجی بابت خرید کالاها، مالیاتی پرداخت نمایند، تا دو ماه پس از تاریخ خرید آن ها، پس از ارایه اسناد و مدارک قابل دریافت خواهد بود.
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
سطوح محاسبه ارزش افزوده
ارزش افزوده در هر یک از سطوح واحد اقتصادی قابل محاسبه است، سطوح شامل: طبقه (متشکل از چند واحد اقتصادی دارای فعالیت مشابه)، گروه (متشکل از چند طبقه)، بخش (متشکل از چندگروه)، قسمت (متشکل از چند بخش) و بالاخره کل اقتصاد (شامل کلیه قسمتهای اقتصادی)
جهت ثبت موارد مربوط به محاسبات مالیات و عوارض ارزش افزوده باید ۴ سرفصل مجزاء تعریف شود:
۱-حساب مالیات بر ارزش افزوده خرید
۲-حساب مالیات بر ارزش افزوده فروش
۳-حساب عوارض خرید
۴-حساب عوارض فروش
ماده ۱۴ – میزان مالیات، با توجه به ارزش کالا که در صورتحساب موجود میباشد محاسبه میشود. چنانچه برای کالا؛ صورت حسابی وجود نداشته باشد، اسناد و مدارک بیانگر این مطلب باشد که ارزش کالا به صورت واقعی اعلام نشده، مالیات آن کالا با توجه به بهای روز آن کالا یا خدمات محاسبه میشود.
تبصره ـ موارد زیر از منابع محاسبه مالیات نمیباشد: الف ـ تخفیفات اعطائی؛ ب ـ مالیات موضوع این قانون که قبلاً توسط عرضه کننده کالا یا خدمت پرداخت شده است؛ ج ـ سایر مالیاتهای غیر مستقیم و عوارضی که هنگام عرضه کالا یا خدمت به آن تعلق گرفته است.
ماده ۱۵ ـ مالیات واردات کالا، از ارزش گمرکی کالا (قیمت خرید، هزینه حمل و نقل و حق بیمه) به علاوه حقوق ورودی (حقوق گمرکی و سود بازرگانی) درج شده در اوراق گمرکی محاسبه میشود.
ماده ۱۶ ـ نرخ مالیات بر ارزش افزوده، یک و نیم درصد میباشد.
تبصره ـ نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص به شرح زیر تعیین میگردد:
۱ ـ انواع سیگار و محصولات دخانی، دوازده درصد (۱۲%)؛
۲ ـ انواع بنزین و سوخت هواپیما، بیست درصد (۲۰%)
ماده ۱۷) تبصره ۱ ـ در صورتی که مؤدیان مالیات پرداخت شده توسط مودیان بیشتر از مبلغ اصلی در هر دوره باشـند، مبلغ اضافه پرداختی جهت مالیاتهای دوره بعد محاسبه خواهـد شـد و در صـورت تقاضـای مؤدیان، مبلغ اضافه مالیات پرداخت شده استرداد خواهد شد.
تبصره ۲ ـ در صورتی که موضوع فعالیت مؤدیان جز موارد معاف از مالیات باشد و یا مشمول مالیات نباشند، مالیاتهای پرداخت شده بابت این موارد دریافت نمیشود.
تبصره ۳ ـ در صورتی که فعالیت مورد نظر، معاف از مالیـات باشد، تنها مالیات فعالیتهایی که مشمول مالیات هستند، منظور خواهد شد.
تبصره ۷ ـ مالیاتهایی که زمان خرید کالاها و خدمات، توسط شهرداریها و دهیاریها پرداخت میگردد، طبق مقررات این قانون، قابل تهاتر و یا استرداد خواهد بود.
مراحل اخذ گواهی مالیات بر ارزش افزوده:
گواهی مالیات بر ارزش افزوده به بصورت ۶ ماهه یا یک ساله صادر میشود (بنا بر تشخیص حوزه مالیات بر ارزش افزوده) که پس از پایان اعتبار آن، بایستی نسبت به تمدید اعتبار از حوزه مالیاتی اقدام شود.
خریداران موظفند هنگام پرداخت مبلغ مالیات بر ارزش افزوده در صورتحساب فروشندگان، گواهینامه ثبت نام را از آنها درخواست کرده و پس از رویت آن، و اعتبار تاریخ، نسبت به پرداخت آن اقدام نمایند.
گواهی ارزش افزوده گواهیای است، که مؤدیان پس از ثبت شرکت و اخذ کد اقتصادی میبایست حتما برای اخذ آن اقدام نمایند.
مراحل دریافت ارزش افزوده:
• ثبت نام اولیه ارزش افزوده شرکت
• دادن برگ ثبت نام اولیه همراه با مدارک فوق الاشاره (مدارک ثبت نام اولیه ارزش افزوده)
• ثبت نام مرحله دوم پس از آمدن رمز عبور
• دادن کلیه مدارک فوق برای اداره دارایی (اظهار نامه برای سه ماهههای سالهای قبل از تاسیس تا سالی که قرار است ارزش افزوده ثبت نام و گواهی صادر شود – برگ اولیه و مرحله دوم ثبت نام و شناسه کاربری و رمز عبور- نامه (به شرح زیر) – کپی کلیه قرار دادها برای ثبت نام مرحله آخر و صدور گواهی ارزش افزوده
مدارک ثبت نام اولیه ارزش افزوده:
۱- کد اقتصادی
۲- کپی مدارک اعضای شرکت اعم از شناسنامه و کارت ملی (براساس آخرین تغییرات)
۳- آگهی تاسیس شرکت
۴- اخرین تغییرات شرکت
۵- وکالتنامه
۶- آدرس کامل سکونت پیمانکار
۷- تلفن ثابت و همراه پیمانکار و در صورت امکان مدیر عامل
۸- کد پستی پیمانکار
۹- مجوز فعالیت (گواحی صلاحیت یا نام شرکت در سایت رتبه بندی)
۱۰- کد پستی دفتر و یا در صورت نبود کد پستی محل فعالیت یا منزل
مدارک لازم برای مرحله آخر ارزش افزوده:
۱- نام بانک شرکت
۲- نام شعبه بانک
۳- کد شعبه
۴- شماره حساب
۵- تلفنن ریس هیات مدیره
۶- کد پستی و آدر رئیس هیات مدیره
۷- کد اقتصادی
۸- آخرین تغییرات
۹- مدارک آخرین اعضا
بنا به تشخیص حوزه مالیات بر ارزش افزوده، این گواهینامه برای مدت ۶ ماه یا یک سال صادر میگردد که پس از اتمام تاریخ اعتبار، اشخاص حقیقی و حقوقی ملزم به تمدید اعتبار از حوزه مالیاتی خواهند بود. تمامی خریداران نیز میتوانند تا در هنگام پرداخت، مبلغ مالیات بر ارزش افزوده در صورتحساب فروشندگان، گواهینامه ثبت نام را از آنها درخواست نمایند و پس از رویت و تاریخ اعتبار آن، نسبت به پرداخت آن اقدام کنند.
رسیدگی به مالیات بر ارزش افزوده
پذیرش اعتبار مالیاتی مودیان نیازمند مشمولیت آنان در نظام مالیات بر ارزش افزوده، ثبتنام در سامانه مالیات بر ارزش افزوده، داشتن گواهینامه ثبتنام و داشتن مدارک مثبته و مورد قبول سازمان دارایی شامل صورتحساب، اسناد پرداخت بهای کالا و خدمات و مالیات به عوارض ارزش افزوده، شناسایی فروشنده، کنترل اسناد حمل، رسید انبار و … حسب مورد (که با در نظر گرفتن روش کار مودی متفاوت است) خواهد بود. داشتن گواهینامه ثبتنام و بدون درج نام مودی (فروشنده) در فهرست مودیان ثبتنام شده فاقد اعتبار مالیاتی در زمان انجام معامله (شرکتهایی که به علت تخلف در لیست سیاه دارایی قرار دارند) شرط کافی برای شناسایی معامله و پذیرش اعتبار مالیاتی نخواهد بود.
مدارک مورد نیاز رسیدگی مالیات ارزش افزوده
مدارک مورد نیاز برای جلسه رسیدگی کارشناسان و ممیزین اداره کل مالیات بر ارزش افزوده به شرح زیر میباشد:
۱. تراز آزمایشی (حداقل چهار ستونی) در سطح کل، معین و تفصیلی به ترتیب برای دورههای (بهار، تابستان، پاییز و زمستان) سال مورد رسیدگی.
۲. تراز آزمایشی (حداقل چهار ستونی) در سطح کل، معین و تفصیلی سالیانه قبل و بعد از بستن حسابهای موقت برای سال مالی مورد رسیدگی.
۳. گردش حساب درآمدهای عملیاتی (خدمات و فروش) به ترتیب برای دورههای (بهار، تابستان، پاییز و زمستان) سال مورد رسیدگی.
۴. گردش حساب درآمدهای غیر عملیاتی به ترتیب برای دورههای (بهار، تابستان، پاییز و زمستان) سال مورد رسیدگی.
۵. گردش حساب مالیات بر ارزش افزوده به ترتیب برای دورههای (بهار، تابستان، پاییز و زمستان) سال مورد رسیدگی.
۶. تصویر اولین و آخرین فاکتور رسمی فروش به ترتیب برای دورههای (بهار، تابستان، پاییز و زمستان) سال مورد رسیدگی. (شرکتهای بازرگانی و تولیدی)
۷. تصویر صورت وضعیتهای ارسالی (شرکتهای پیمانکاری)
۸. تصویر صورتحساب (فاکتور)های خرید منجر به ایجاد اعتبار مالیاتی از هر شرکت (یک نمونه)
۹. تصویر کلیه اوراق سبز گمرکی و سایر مدارک مربوط به ایجاد اعتبار مالیاتی
۱۰. تصویر اسناد فروش داراییها و جدول فروش داراییهای ثابت متشکل از بهای تمام شده کالای فروش رفتهو بهای فروش و ارزش دفتری.
۱۱. گردش حساب سود وزیان انباشته.
۱۲. گردش حساب تعدیلات حسابداری و انباشته.
۱۳. گردش موجودی مواد و کالا.
۱۴. محاسبات قیمت تمام شده در خصوص کالاهای تولیدی و خدمات ارایه شده.
۱۵. تصویر اظهار نامه عملکرد سال مورد رسیدگی.
۱۶. تصویر گزارش حسابرسی مالی.
۱۷. تصویر برگ تشخیص عملکرد سال مورد رسیدگی.
۱۸. تصویر صورت حسابهای بانکی بهمراه صورت مغایرت آنها برای سال مورد رسیدگی.
۱۹. تکمیل فرمهای مربوطه.
روش پرداخت مالیات بر ارزش افزوده
همانطور که قبلا نیز اشاره شد مالیات مذکور به صورت دورههای سه ماهه باید پرداخت شود. نکته مهم در این خصوص آن است که مهلت در نظر گرفته شده برای تسویه حساب به مدت ۱۵ روز بعد از دوره است.
برای پرداخت مالیات ارزش افزوده ابتدا لازم است که مودیان یک گواهی به نام گواهی ثبت نام مالیات بر ارزش افزوده را دریافت کنند. آنها سپس باید در بازههای زمانی در نظر گرفته شده به سامانه «Evat.ir» مراجعه کرده و با تکمیل اظهارنامه مالیاتی خود، مالیاتشان را بپردازند.
مودیان فرصت دارند تا ۱۵ روز بعد از پایان هر فصل گزارش مربوط به کالاها و خدمات معامله شده را به همراه میزان مالیات بر ارزش افزوده آنها به سازمان امور مالیاتی تحویل دهند.