سیره حضرت زهرا(س) از بیان حجت الاسلام جعفری

اگر ما بتوانیم این رفتارمان را به طور مداوم تکرار نموده و از آن الگو تبعیت کنیم، باعث می شود اندیشه ما دارای استواری و رویکردی به امور مثبت و متعالی داشته باشد. به همین علت وقتی ما سیره عبادی حضرت زهرا(س) را معیار رفتار و کردار خود قرار می دهیم ناخودآگاه ما را به سوی اعمال صالح، یاد خدا بودن و یک نوع شخصیت ثابت داشتن رهنمون می شود.

 

سیره عبادی حضرت زهرا یکی از ابعاد شخصیتی آن حضرت است که در لسان روایات و ائمه مورد توجه قرار گرفته ولی در زمینه الگو گیری و اسوه طلبی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در گفت و گوی خبرنگار شفقنا با حجت الاسلام والمسلمین سید احمد جعفری، پژوهشگر علوم حدیث، با موضوع سیره عبادی حضرت زهرا(س) ضرورت توجه و اهمیت به سیره آن حضرت مورد بحث قرار گرفته است که مشروح این گفت وگو در ادامه می آید:

*به نظر شما چه ضرورتی برای طرح سیره عبادی آن حضرت وجود دارد؟
جعفری: طبیعتا از آنجایی که خداوند متعال تمام جن و انس را آفرید برای اینکه او را عبادت کنند لا جرم بزرگان دینی ما در مرحله اول طراز عبادی خود با خداوند را می سنجیدند و بررسی می کردند و آن را به حد مطلوبی می رساندند. در این زمینه سیره عبادی ائمه از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در کل همه انسانهایی که می خواهند به این قول خداوند عمل کنند که ما را برای بندگی و عبودیت او آفریده است، ما چه سیره و روشی را انتخاب کنیم تا به این آیه قرآن کریم عمل کرده باشیم، اینجاست که ضرورت و اهمیت توجه به سیره ائمه برای ما روشن می شود.
در واقع بر اساس همین مسئله است که خود خداوند متعال بر این نوع انتخاب ما یعنی رفتن به سراغ معصوم و سیره عبادی آنها را مورد توجه قرار بدهیم و پیروی کنیم ، خود خداوند ما را به این مسئله توجه داده و هدایت می نماید و می فرماید: لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله والیوم الاخر و ذکرالله کثیرا؛(مسلما برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی می باشد برای آنها که امیدی به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند.)
واژه “ذکرالله کثیرا” در اینجا دارای مفهومی به این معناست و بیان کننده این نکته است که انسان در تمام اعمال و رفتار زندگیش خدا را مد نظر قرار داده و به یاد خداوند است. کسی که میخواهد در روز قیامت سرفراز باشد و رضایت خدا را مد نظر داشته باشد و بسیار به یاد خداوند بیفتد، ذات اقدس الهی پیامبر(ص) را به عنوان الگو و اسوه حسنه معرفی نموده و ما را به سوی ایشان هدایت می کند.
خود پیامبر اسلام (ص) نیز در این باره توجهاتی نیز داده اند؛ از آنجا که پیامبر، فاطمه زهرا(س) را پاره تن خود دانسته و از سویی محبت شدیدی نسبت به ایشان اعمال می کنند و از جایگاه وِیژه و بالایی در نزد پیامبر اسلام برخوردار است و حتی رضایت یا خشم فاطمه زهرا(س) بازتاب دهنده رضایت یا خشم خداوند متعال است، همین نکته به ما می فهماند که اگر ما بخواهیم به حضرت زهرا(س) تمسک نماییم و به این امر موفق شویم گویی که به شخص پیامبر (ص) تمسک نموده و در نتیجه به این آیه کریمه عمل کرده ایم.

*مراد و منظور از سیره چیست؟ یعنی وقتی از سیره حضرت زهرا(س) صحبت می کنیم در این مقوله به دنبال بیان چه چیزی هستیم؟
جعفری: سیره عبادی دو ویژگی اصلی دارد؛ یکی اینکه از یک الگویی برخوردار است یعنی کسی که به طور مداوم دارای یک سیره می باشد، از یک الگو و معیاری تبعیت می کند.
دوم اینکه این سیره عبادی تداعی گر نوعی باور و بینش فرد نیز می باشد یعنی وقتی ما می بینیم که فردی دارای یک سیره عبادی مستمر است، متوجه می شویم که او دارای یک الگوی دقیق است یا از درجه معرفتی بسیار بالایی برخوردار می باشد که می تواند این مراحل را پله به پله و به طور مستدام طی کند.
لذا از آنجایی که حضرت زهرا(س) مفسر قرآن کریم بودند و در سخنرانی هایشان استیلای کامل بر قرآن نمود پیدا می کرد و از سویی مورد تایید رسول خدا(ص) نیز بودند بنابر این سیره رفتاری ایشان از یکسری مبانی، معیارها و ارزش های مشخص برخوردار است که این عوامل باعث می شود که وقتی ما سیره ایشان را مورد تاسی قرار می دهیم نسبت به درستی و کارآمدی آن و برآورده ساختن سه نیازی که خدای متعال از ما خواسته (رضایت خدا،عاقبت به خیری و در یاد خدا بودن) برای ما حاصل می شود.

 

پاسخ حکیمانه رهبر معظم انقلاب درباره تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)

موزیک ویدئو (بی بی حرم) + متن شعر

---

 

*چرا ما باید به دنبال سیره برویم؟
جعفری: امروزه روانشناسان بر این مسئله تاکید دارند که گاهی فکر انسان بر رفتار او تاثیر می گذارد، گاهی هم برعکس است یعنی رفتار انسان بر فکر او تاثیر می گذارد. برای مثال اگر کسی همیشه سحر خیز باشد، به دنبال خوش خلقی و اخلاق حسنه و اعمال صالح باشد، چنین فردی وقتی فکر هم می کند به دنبال چیزهای مثبت است و برعکس مثلا اگر کسی مدام در معرض رفتارهای خشن باشد، ادبیات و رفتار او همواره خشن خواهد بود.
در واقع تعاملی بین اندیشه و رفتار انسان وجود دارد بنابراین وقتی ما به سیره عبادی توجه می کنیم در مرحله اول این سیره عبادی بر اندیشه ما تاثیر میگذارد و در مرحله دوم بر رفتار ما اثر گذار خواهد بود. اگر ما بتوانیم این رفتارمان را به طور مداوم تکرار نموده و از آن الگو تبعیت کنیم، باعث می شود اندیشه ما دارای استواری و رویکردی به امور مثبت و متعالی داشته باشد. به همین علت وقتی ما سیره عبادی حضرت زهرا(س) را معیار رفتار و کردار خود قرار می دهیم ناخودآگاه ما را به سوی اعمال صالح، یاد خدا بودن و یک نوع شخصیت ثابت داشتن رهنمون می شود.

*عوامل موثر بر شکل گیری شخصیت و سیره عبادی حضرت زهرا(س) چه چیزهایی بود؟
جعفری: دخت گرامی پیامبر اسلام(ص) برای اینکه بتواند این شاخصه و سیره عبادی را داشته باشد نیازمند یکسری از امورات مقدمی بود تا بتواند در مرحله اول آن گوهر عصمت و پاکی و خلوصی را که دارا بود، حفظ نماید و در مرحله دوم برای حفظ تاثیرگذاری ای که بر جامعه داشت و به عنوان الگو و معیار مطرح بود، از یکسری مبانی و پیشینه های درخشان برخوردار بود که زمینه را برای ایشان فراهم آورد تا به عنوان یک گوهر درخشان در تاریخ بشریت قرار گیرد.
آنها مواردی هستند که اگر خداوند لطف نموده و هر کسی در این محدوده قرار گرفته و از این امتیازات برخوردار شود، در جامعه جایگاه خود را پیدا کرده و به عنوان یک الگو مطرح می شود و در نزد خداوند و در تاریخ در جایگاه اساسی قرار میگیرد.

از مبانی ای که یاد شد ، یکسری اختصاصی بوده و در واقع از حضرت زهرا(س) یک قدیسه می سازد؛ دسته دیگری از عوامل وقتی مطرح می شوند از ایشان یک فرزانه می سازد.
قدیسه بعدی است که امروزه بسیار به آن توجه شده و ما در سخنرانی خطیبان و واعظان مشاهده می کنیم که آنها مردم را بیشتر به جنبه تقدسی حضرت ارجاع می دهند که متاسفانه این مسئله باعث می شود تا عده ای نسبت به تبعیت از سیره حضرت ناامید شوند و بگویند که دست ما کوتاه و خرما بر نخیل؛

اما آن مواردی که از حضرت زهرا(س) یک فرزانه می سازد و ایشان را در جامعه به عنوان یک الگو معرفی می نماید را می توان پررنگ تر مطرح نمود و اگر نسبت به آنها توجه بیشتری شود و خودمان و نسلی که از ما به وجود میایند به عنوان یک الگوی برتر می توانند از آن بهره ببرند.
عواملی که باعث قدیسه شدن حضرت زهرا(س) می شوند عبارتند از:ایشان از نیاکان والا و رحم های بسیار پاکی برخوردار بودند و از انوار خمسه هستند به طوریکه اگر به احادیث موجود در این باره مراجعه کنیم ، آمده است که “ما ارواح، طینت و فطرت اینها را قبل از خلقت آسمانها و زمین آفریدیم و آنها را در فضایی نگهداشتیم تا زمانیکه اسلاب پدید بیاید و اینها را در ارحام پاکی قرار دهد.” که فاطمه زهرا(س) در رحم پاکی چون خدیجه کبری(س) پرورش یافته و از وجود پدری چون پیامبر اسلام بهره مند بوده و طبیعتا هیچ کس دیگری به این مزیت مفتخر نخواهد شد.
دوم،این است که در رابطه حضرت زهرا(س) تربیت خدایی در کار می باشد؛ یعنی علاوه بر اینکه رسول خدا و خدیجه کبری متصدی تربیت این گوهر متعالی بودند، خداوند نیز به عنوان مربی و خط دهنده این وجود مطهر دخیل است.

سوم، موهبت الهی است که این مسئله به نحوی به تربیت خدایی نیز مربوط است البته با یک تفاوت؛ یک زمانی خداوند مسیر هدایت را باز می نماید، یک زمان دیگر ممکن است امتیازاتی در وجود انسان قرار دهد که باعث می شود آن گوهر از خلوص برخوردار باشد.
از جمله مواردی که حضرت زهرا(س) را فرزانه کرد؛ تربیت پیامبر اسلام(ص) و خدیجه (س)، همچنین محیطی که ایشان در آن پرورش یافت، از شعب ابیطالب که پیامبر دوران سختی در آنجا داشت و لقب ام ابیها را آن زمان به زهرای شش هفت ساله داد تا زمان فتح مکه و مشکلات و مصائبی که مسلمانان با آنها مواجه بودند ، این محیط باعث شد تا جوهره زهرا(س) از استحکام و غنای نفسی خاصی برخوردار شود، به اضافه اینکه خود زهرا(س) توجه ویژه ای به مسائل و مبانی دینی داشتند و نسبت به امور متعالی توجه خاصی نشان میدادند که باعث شد تا از مبانی معرفتی و سیره عبادی والایی برخوردار شوند.

*لطفا مصداقهایی از سیره عبادی آن حضرت بیان کنید؟
ویژگی کلی سیره عبادی حضرت فاطمه(س) را در سه محور می توان دید: ۱. عبادت بسیار و طولانی؛ ۲. حضور قلب و خشیت در عبادت؛ ۳. خوف از خدا. که در مورد هریک از اینها شواهد روایی هم داریم.
اما اگر به طور جزئی تر و مصداقی تر به سیره عبادی آن حضرت نگاه کنیم برخی از مصداق های سیره عبادی آن حضرت عبارتند از:
اهتمام به اقامه و حفظ وقت نماز، ذکر تسبیحی که ایشان بعد از نماز داشتند، طلب استغفار و آمرزش برای همسایگان، شب زنده داری و تهجد شبانه، قرائت قرآن کریم(می فرمود از دنیای شما سه چیز محبوب من است: تلاوت قرآن کریم، نگاه به چهره رسول خدا(ص) و انفاق در راه خدا)، نماز شکر، روزه نذری(که برخی از آنها بازتاب داشت و حتی سوره دهر هم پیرامون یکی از همین نذرهای آن حضرت است) و استفاده از لباس و عطر مخصوص برای عبادت. موارد دیگری هم هست که جزو اصل عبادت نیستند، ولی در مسیر َآن قرار می گیرند. مثل: تعلیم احکام نماز، رسیدگی به امو معنوی جامعه و پاسخ گویی به شبهاتی که در حوزه عبادت بودند.

*آیا سیره عبادی حضرت زهرا(س) مانعی بر سر راه فعالیت های اجتماعی و خانوادگی آن حضرت ایجاد نمی کرد؟
سوال بسیار خوبی است. طبیعتا وقتی به سیره عبادی حضرت زهرا و دیگر معصومان توجه می کنیم این سوال پیش می آید که وقتی ائمه این اهتمام خاص را نسبت به عبادت داشتند، چه فرصتی برایشان باقی بود برای انجام امور دیگری از قبیل امور سیاسی، اجتماعی و خانوادگی؟
می توان گفت که زمان آنها و اقتضائاتی که در دوره آنها وجود داشته با زمانی که ما در آن وجود داریم، طبیعتاً یک سری تفاوت هایی دارد. مشغله های امروزی با مشغله های آن روزی متفاوت است. دغدغه های امروز از دغدغه های آن روز فاصله گرفته. هچنین مشکلات روحی و روانی جامعه ای که در آن وجود داریم بسیار زیادتر از آن زمان است. حالا سوال این می شود که با وجود این سیره، آیا تبعیت ما از آن در رسیدگی به امور اجتماعی اختلال ایجاد نمی کند؟

در مرحله اول این نکته را باید توجه داشته باشیم که تمامی عبادت منحصر به نماز خواندن و قرآن خواندن نیست. گرچه هیچ چیزی هم به پای این دو نمی رسد. عبادت و بندگی خدا، انجام دادن تمامی اعمال است در راه خدا. چنانچه شما در زندگی تان این معیار را رعایت کنید و این معنا و مفهوم را بپذیرید هرکاری را که انجام می دهید، براساس حدیث حضرت زهرا(س) که شما اگر اعمال خالصتان را به سوی خدا بفرستید خداوند بهترین مصلحت را برای شما نازل می کند، همه اعمالی را که برای خدا انجام می دهید به نحوی شما را در جاده عبادت و سیر به سوی خدا قرار می دهد.
در مرحله دوم، باید زمان شناس باشیم. اگر زمان شناس باشیم، اهم و مهم زندگی خود را بدانیم و همه اینها را در مسیر و طریق الی الله به کار ببریم و نیتمان نیت عبادی باشد و در عین حال به امورات معیشتی و اجتماعی هم به نحو احسن بپردازیم منافاتی بین اینها وجود ندارد.