خانه حاج آقا علی، بزرگترین خانه خشتی جهان+تصاویر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه کویر، شهرستان رفسنجان دارای بناهای تاریخی کهن متعددی است و بزرگترین خانه خشتی جهان نیز در فاصله شش کیلومتری شهر رفسنجان واقع شده است. "ابراهیم نژاد" مدیر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی به ایسنا می گوید: رفسنجان از دوران گذشته یکی از پایگاه‌های تجاری جنوب شرق ایران محسوب می‌شده است و طی تاریخ جهانگشایان و غارتگرانی از جمله تیمور، شیبک شیبانی ازبک، شاه منصور مظفری و ... تلاش داشتند تا بر آن مسلط شوند. وی می گوید: حصار قدیمی شهر رفسنجان واقع در خیابان عدالت در دوره زندیه بنا شده و ‌5 هزار و 500 متر طول دارد و عرض پایین دیوار سه متر و ارتفاع آن 6 متر است و باقیمانده‌های این حصار قدیمی شهر رفسنجان جلوه متفاوتی به شهر بخشیده است.

ابراهیم نژاد در خصوص بزرگترین خانه خشتی دنیا می گوید: این بنا همان خانه حاج‌آقا‌علی است که در روستای قاسم‌آباد حاجی از توابع شهرستان رفسنجان در اوایل‌ دوران قاجاریه سال 1136 هجری شمسی با زیربنای 7 هزار متر مربع و مساحت کل‌ 12 هزار متر مربع ساخته شده است. وی ادامه می دهد: این مجموعه با ارزش به سبک‌های معماری دوران قاجار، گچ‌بری‌های زیبا و تماشایی چهارفصل، کاربندی‌های بی‌نظیر و طاق و بناهای باشکوهی دارد که چشم همگان را خیره می‌کند.

مدیر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان می گوید: بزرگترین خانه خشتی دنیا در رفسنجان هر ساله در ایام تعطیلات نوروز و‌ تابستان و در برخی موارد طی سال پذیرای مهمانان داخلی و خارجی زیادی است. رئیس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رفسنجان نیز به ایسنا می گوید: حاج آقا علی، بازرگانی بزرگ بود که دیروز در میان مردم کرمان و رفسنجان روزگار می گذراند و امروز در قصه های آنان زندگی می کند. "عباس فتحی پور" می گوید: حاج آقا علی بیشترین سال های عمر و کامیابی خود را در دوران ناصرالدین شاه قاجار سپری کرد. مردمان کوچه و بازار می گویند که در آغاز کشاورزی کمچیز بود و دارایی اش کمتر از چهل من خرمن . روزی به هنگام درو درویشی به نزدش آمد و از او گندم خواست . مرد جوان خرمن های بزرگ دیگران را نشان داد و گفت : با این همه زمین دار ثروتمند ، چرا به نزد من آمدی ؟ نیازت را از آنها بخواه !خوشه چین بر خواسته اش پافشاری کرد . علی ، دوازده مشت گندم نیاز او کرد و درویش یک مشت از همان گندم را به روی خرمن او پاشید . از آن پس محصول حاج آقا علی، خواجه خضری شد و دارایی اش برکت بی پایان یافت .

وی ادامه می دهد: اما در کنار این افسانه های مردمی، برخی پژوهشگران نامدار هم به زعیم التجار پرداخته اند . استاد دکتر باستانی پاریزی درباره ی او می نویسد: حاج آقا علی ملاک عمده ی رفسنجان بود و در تجارت نیز با ممالک شرقی مثل هند و چین ارتباط داشت و هنوز بشقاب ها و کاسه های چینی که در داخل آن فرمایش 110 (علی) نوشته شده است در دسترس مردم باقی است . گله های گوسفند چند هزارتایی داشت. مزارع او نزدیک به شصت فرسنگ کشت می شد، اما هرگز از زی خود خارج نشد، همان قبای بلندی را که دکمه ی آن روی شانه اش بسته می شد تا آخر عمر می پوشید . بر خری سوار شده پیشاپیش همراهان که همه اسب سوار و قاطر سوار بودند می رفت . فتح الله بک مباشر او که مردی متدین و خوش حساب بود همه ی این املاک را سررسی می کرد . در اواخر عمر ثلث اموال خود را وقف کرد که به روال شیخیه صرف خیرات و مبرات شود . این امر موجب اختلاف شدید دو پسرش حاج آقا حسن (شیخی) و حاج آقا حسین (بالاسری) شد.حاج آقا حسن مبلغی به روایت اغراق آمیز پنجاه هزار تومان به ناصرالدوله داد که کار به نفع او تمام شود.حاج آقا حسین به تهران رفت و صد هزار تومان داد که حرف خود را به کرسی بنشاند و بدین طریق برادران به جان هم و ثروت پدر افتادند و اولیای امر هم که کیسه ای گشاد برای ثروت حاج آقا علی که از ذخیره ی یک من یک من جو جمع شده بود دوخته بودند به این آتش دامن می زدند تا بالاخره حاج آقا حسین توانست حکم سفاهت و جنون پدر را صادر کند و مردم کرمان دیدند مرد ثروتمندی را که روزی که دنیا به او رو کرده بود شترش در چاه چهل گزی افتاد و سالم بیرون آورده شد . اما روزی که دنیا از او روی برتافت پیرمرد خودش به دکان نانوایی می رفت و با هزار زحمت یک قطعه نان که پسرش برایش برات کرده بود از نانوا می گرفت و به خانه می برد . اما به هرحال آنهمه ثروت و سرمایه و آن اعتبار بازرگانی بر اثر رقابت و لجاجت برادران یکسره از میان رفت و همه ی املاک فروخته شد ... فتحی پور می گوید: اما وزیری او را " زعیم ملای رفسنجانی " نوشته و اینگونه می‌گوید: بخت او را یاری کرده است، به مرور زمان و اسباب متعدده ، دنیا بر او جمع شده ، یومنا هذا تخمیناً صد هزار تومن متجاوز ضیاع و عقار دارد . شرکا و گماشته در بندر بمبیی و یزد و اصفهان و تهران و مشهد مقدس و تبریز و اسلامبول دارد که برای او تجارت می نمایند . پسر بزرگ او حاجی آقا حسین است که در گواشیر به تجارت مشغول است . حاجی آقا علی که سی سال قبل قطعاً هزار تومن ملک و مال نداشت اکنون البته سالی ده هزار تومان مداخل دهاتش متجاوز است " . وی ادامه می دهد: افزون بر بازار و مسجد و آب انبار، حسینیه و گرمابه قاسم آباد، که به خواست حاج آقا علی وقف شده است ، ساختمان های دیگری هم از او در استان کرمان به یادگار مانده است . از آن میان است : یخدان کبوتر خان ، مجموعه ی حاج ملک در نوش آباد ، مجموعه بازار کرمان دربردارنده ی بازار، آب انبار ، کاروانسرا و مسجد چهل ستون .

فتحی پور می گوید: پیشینه این خانه ی خشتی زیبا ، به سد و پنجاه تا سد و هفتاد سال پیش بر می گردد. خانه ی خشتی حاج آقا علی 8000 متر مربع زمین و 4000 متر مربع زیربنا داشته و در سه طبقه ی همکف، زیرزمین و اشکوب اول ساخته شده است (3) . حیاط خانه ، هزار متر مربع و روزگاری پر از گل های رنگارنگ و درختان سرو و کاج بوده است . بلندی دیوارها 10 متر بوده و چهار باروی نگهبانی از خانه، پاسداری می کرده است . این سرای اربابی تنها برای نشست های اداری ، اعیانی و بازرگانی حاج آقا علی‌ به کار می رفته است . خانه ، دارای 110 اتاق بوده است که همه ی آنها ، بخاری دیواری (شومینه) و تاقچه و رف داشته اند . همچنین دو هشتی بزرگ و چند هشتی کوچک برای بخش بندی فضاها در نظر گرفته شده که نخستین هشتی بزرگ ، به زبان امروز ، اتاق انتظار مراجعان بوده است . سرای خشتی ، چهارفصل بوده و در بهار و تابستان و پاییز و زمستان کاربری داشته است . وی می گوید: در مهرازی (معماری) عمارت حاج آقا علی ، شیوه ی قرینه سازی به کار رفته است . بدنه ی درونی خانه با خشت خام ساخته شده و در پوسته ی بیرونی آن گچ و آجر استفاده شده است .

ویژه ترین بخش های‌ ساختمان، سردر عمارت کلاه فرنگی و شاه نشین خانه است. حاج آقا علی در شاه نشین خانه ، مهمانان خود را می پذیرفته و کارهای بازرگانی اش را سر و سامان می داده است . بهترین و زیباترین گچ بری ها و کتیبه های عمارت ، در این بخش کاربندی شده است . در آن آب نمایی هم ساخته اند تا شاه نشین را خنک تر و زیباتر کند . رئیس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رفسنجان می گوید: اگر به حیاط خانه بیاییم و روبروی شاه نشین بایستیم ، دو خلوت قرینه می بینیم که دست راستی خلوت سبز و دست چپی خلوت تاج خانم (به اسم همسر حاج آقا علی) نام دارد . از هر دو خلوت ، درهایی به شاه نشین باز می شود و هوای آن را تازه می کند. هر دو خلوت ، گچ بری های زیبایی داشته اند اما گچ بری های خلوت تاج خانم پر نقش و نگار تر و زیباتر بوده است. در گذشته گچ بری های اتاق زنان را زیباتر از اتاق مردان می ساختند. زیرا هم دلبستگی زنان به آذین بندی و تزیین بیشتر است و هم در قدیم زنها کمتر به حیاط می رفتند و از فضای سبز بهره می بردند ، به همین دلیل معماران هنرمند، فضای حیاط را به اتاق های زنان می آوردند . فتحی پور می گوید: آب خانه از قنات تأمین می شده است که در وسط حیاط خانه حاج آقاعلی به صورت آب نما جاری بوده است و از زیر پنج دری ضلع شمالی وارد خانه مرضیه خانم می گردیده و بعد از آن از خانه خارج می شده است. وی می افزاید: در طرفین این آب نما باغچه هایی قرار داشته که سبزی کاری و گل کاری بوده اند و برای عبور و دسترسی به راهروها حاشیه ای به عرض 4 متر دور حیاط را آحر فرش نموده بودند این آجر فرشها در سالهای گذشته به علت کف سازی ناشیانه با بتن شکل اولیه خود را از دست داده است. فتحی پور می گوید: آب حوض خانه و حوض های داخل حیاط خلوت های بیرونی از طریق زوک (لوله های سفالی) که با آب نما ارتباط داشته اند تأمین می شده است در گوشه جنوب غربی و چسبیده به حصار اندرونی در خارج از بنا برج بلندی قرار دارد که از آن برای دیده بانی و در مواردی مقابله با دزدان و اشرار استفاده می شده است. یک برج نیز در ضلع شرقی قرار دارد. رئیس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رفسنجان می افزاید: دسترسی به این برج بلند از طریق راه پله واقع در انباری و پشت بام تأمین می شده است. در ساخت خانه مذکور قرینه سازی و حفظ تقارن از اصولی بوده که معمار مد نظر قرار داده است و این قویترین عنصر ساختاری است که معماری این خانه را به معماری صدها گذشته پیوند می دهد تحقیقات نشان می دهد که کار ساخت و معماری این خانه توسط استادکاران و معماران یزدی صورت گرفته است سبک و سیاق معماری خانه نیز حاکی از این مطلب است. فتحی پور ادامه می دهد: خانه حاج آقاعلی در زمانی ساخته شد که هنر و معماری ایرانی تحت تاثیر هنر بیگانه قرار گرفته بوده است اما معماری این بنا به جرأت سعی در حفظ اصول و شیوه های معماری اصیل ایرانی داشته است . موقعیت جغرافیایی محل، وجود شن های روان، خشکی هوا، بادهای متغیر و گرمای سوزان باعث گردیده است که اصل درونگرایی در ساخت خانه کاملاً رعایت شود. فتحی پور می گوید : بهترین و بزرگترین بخش ساختمان به میهمان و استقرار گرانبهاترین مبلمان فرش و حتی وسایل خواب در میهمان خانه های ایرانیان و قویترین نشانه عزت نفس، میهمان نوازی، حرمت تازه واردین در بین ملت ما می باشد این ویژگی در ساختمان حوضخانه حاج آقاعلی کاملاً محسوس است. به گزارش ایسنا، برای رفتن به بزرگ‌ترین خانه‌ خشتی جهان باید از بخش شرقی رفسنجان خارج شد و چند کیلومتر در جاده‌ای که 2طرف آن با باغ‌های پسته محصور شده، رانندگی کرد و در ادامه، جاده‌ فرعی قاسم‌آباد را برای رسیدن به این روستا طی کرد ، اگر دیر یا زود بار و بنه سفر را برای رفتن به این خانه زیبا بستید از جاذبه‌های کویر منطقه و تپه‌های شنی آن غافل نشوید.