صیانت یا خیانت به میراث جهانی پایتخت؟

موضوع به چگونگی ساخت چند واحد تجاری در حاشیه بنای جهانی کاخ گلستان در محدوده بازار تهران بر می گردد که با صدور مجوز برای ساخت و ساز خارج از حریم این بنا، خود مسئولان میراث فرهنگی که گفته شده در صدور مجوز نقض حریم نیز نقش داشته اند، حالا می گویند این بنای تاریخی احتمال دارد در معرض خروج از ثبت جهانی قرار گیرد.
می گویند کمیته یا شورای فنی میراث فرهنگی استان تهران به عنوان متولی، مجوز نقض حریم این بنا را داده است؛ به سراغ اعضای این کمیته که می رویم پاسخ می دهند صدور مجوز با ما نیست، ما فقط نقش مشاور داریم، نظرمان را می دهیم و در کمیته هیات نظارت توسط مسئولان میراث فرهگی مجوزها صادر می شود.
به سراغ برخی مدیران میراث فرهنگی بویژه در استان تهران که می رویم، آنان هم نقطه نظرهای دیگری دارند و می گویند: «درست است که این مجوز صادر شده اما برخی هم می خواهند اعضای کمیته را خراب کنند».
این مسئولان میراث فرهنگی البته حاضر نمی شوند در گفت و گوی رسمی برای انتشار سخنانشان در خبرها با ذکر نام و مسئولیتشان، این جملات را بیان کنند و ما هم به حرمت امانت و اخلاق، نامی در گزارش نمی بریم اما چندی پیش یکی از این افراد در گپ و گفتی با خبرنگار ایرنا اصرارداشت که بگوید «حالا خیلی هم مهم نبوده، عده ای می خواهند اعضای کمیته را خراب کنند یا کمیته را از شانیت بیاندازند».
این جمله «صدور مجوز خیلی هم مهم نبوده» در حالی بیان می شود که معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور که چندی پیش از محوطه تاریخی بازار پایتخت بازدید داشت تصریح کرد: عملیات عمرانی باید متوقف شود.
اما آنچه که در عمل رخ داده این است که کمیته ای که برای صیانت از آثار تاریخی تشکیل شده و اعضای آن توسط سازمان میراث فرهنگی منصوب می شوند، مجوز ساخت و ساز به واحدهای تجاری ای داده که به گفته خود مسئولان میراث، حریم تنها اثر ثبت جهانی پایتخت را نقض می کنند.

**نظر رئیس میراث فرهنگی کشور
به دنبال واکنش ها به موضوع تعرض به تنها اثر ثبت جهانی استان تهران علی اصغر مونسان رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور 25 آذر امسال از این محوطه بازدید داشت، نقض حریم این اثر را محکوم و بر توقف عملیات عمرانی واحدهای تجاری اطراف آن تاکید کرد.
وی اضافه کرد: حفاظت و حراست از آثار تاریخی و نیز دغدغه‌های دوستداران میراث‌فرهنگی برای ما اهمیت دارد و به همین دلیل در محل حاضر شدیم تا از نزدیک موضوع را بررسی کنیم.
مونسان در گفت و گو با خبرنگاران در حاشیه بازدید خود تصریح کرد: دستور رسیدگی به پرونده این تخلف صادر شده است و بدون شک با هر تخلفی که در عرصه آثار تاریخی صورت گرفته باشد برخورد می شود.
وی با اشاره به اینکه توقف عملیات ساختمانی در این محوطه در دستور کار قرار گرفته است افزود: «علت این تصمیم رعایت نشدن ضابطه ارتفاعی عرصه کاخ گلستان، همینطور مرتفع سازی در طبقات غیرمجاز (بیش از 2 طبقه) در ساخت این بنا است؛ همچنین تصرف عدوانی به کاخ گلستان نیز از دیگر موارد تخلف سازنده است.»
مونسان اضافه کرد: پرونده ساخت و ساز غیرمجاز در اطراف بنای شمس العماره و حریم کاخ گلستان در دادسرای ناحیه 12 تهران از سوی سازمان میراث فرهنگی در حال پیگیری قرار دارد؛ ساخت این سازه تخلف است و سازنده قواعد و ضوابط میراث فرهنگی را رعایت نکرده است.
معاون رئیس جمهوری تاکید کرد: در صورت ادامه این روند، مالک دچار خسارت می شود چراکه باید سازه را براساس قوانین و ضوابط اجرا کند.

**معاون میراث فرهنگی چه گفت؟
همچنین در جریان این بازدید محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور با توضیح در مورد روند ساخت و ساز غیرمجاز در خیابان ناصرخسرو و اطراف بنای شمس العماره گفت: «در سال 95 شورای فنی اداره میراث فرهنگی استان تهران و شهرداری منطقه مجوز ساخت این بنا را صادر کرده که کار درستی نبوده است».
وی افزود: بنایی که پیش از این وجود داشته و تخریب شده، از نظر تاریخی ارزشمند نبوده اما سازنده باید براساس قوانین و نقشه ای که ارائه داده است، عملیات عمرانی را انجام دهد و از این قواعد عدول نکند.
این جملات متولیان اصلی میراث فرهنگی کشوری در حالی است که برخی اعضای این کمیته فنی می گویند: اینطور نیست که ما، اعضای کمیته مجوز صادر کنیم، پس از نظر ما، خود مسئولان میراث فرهنگی هستند که مجوز را صادر می کنند.
نکته جالب توجه تر اینکه اعضای کمیته مذکور خودشان می گویند که فرآیند صدور رای براساس رای بیشتر اعضا نیست بلکه همه باید در مورد موضوع ها قانع شوند و رای همگی اعضا شرط است.

**معرفی شورای فنی
گفته می شود احکام کمیته یا شورای فنی میراث فرهنگی تهران که به گفته خود مسئولان میراث، حریم کاخ گلستان را در معرض خطر قرار داده بین سال های 94 و 95 صادر شده است؛ این احکام البته تنها به محدوده اطراف کاخ جهانی گلستان محدود نمی شود بلکه بررسی ها نشان می دهد در سال های پیشتر و در دوره های قبلی این کمیته نیز مجوزهایی برای ساخت و ساز در میدان های مشق و بهارستان صادر شده است.
براساس مستندات موجود، آئین نامه تشکیل شورای فنی میراث فرهنگی استان ها با هدف حفظ آثار و احیای بناهای فرهنگی - تاریخی و استفاده از خردجمعی تهیه و از طریق رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی کشور در سال 93 به مدیران کل استان ها ابلاغ شد.
شورای فنی میراث فرهنگی تهران هم مانند سایر استان ها پس از ابلاغ این آئین نامه شروع به کار کرد و در گام نخست 12 عضو حقیقی و 2 عضو حقوقی آن مشخص شدند.
براساس اعلام مسئولان میراث فرهنگی، اعضای شورای فنی میراث در فاصله سال های 94 و 95 که گفته می شود با رای آنها حریم برخی بناهای پایتخت در خطر نقض و تعرض قرار گرفته به شرح زیر بوده است: رجبعلی خسروآبادی مدیرکل میراث فرهنگی وقت استان و سپیده سیروس نیا معاون سابق میراث فرهنگی استان به عنوان اعضای حقوقی این شورا.
همچنین کارشناسان زیر به عنوان اعضای حقیقی در آن زمان فعالیت داشته اند که تاکنون این مسئولیت را دارند: فریبرز دولت آبادی، علیرضا قلی نژاد، پیربازاری (معاون کنونی فناوری و کاربرد سازی پژوهشگاه میراث فرهنگی)، سید احمد محیط طباطبایی، رکسانا سرکاری، حسین رایتی مقدم، محمدرضا نعمتی (باستان شناس)، اسکندر مختاری، اکبر تقی زاده، کیانوش تکلو، سامان کارگر و علی اکبر سعیدی.
خسروآبادی و سیروس نیا اینک در اداره کل میراث فرهنگی استان مسئولیت ندارند و به جای آنان دلاور بزرگ نیا به عنوان مدیرکل میراث استان از 16 اسفند سال 96 و محسن شیخ الاسلامی از اوایل امسال در مسئولیت معاونت میراث فرهنگی این اداره کل و عضویت در کمیته مذکور فعالیت دارند.
اعضای حقیقی کمیته البته صاحب نام و دارای سوابق طولانی و درخشانی در صیانت از آثار تاریخی کشور نزد فعالان این عرصه شناخته می شوند و خبرگزاری جمهوری اسلامی هم قصد ندارد هیچ نسبتی را متوجه این اعضا کند اما ازآنجا که این افراد در کمیته مذکور مسئولیت دارند و انتصاب آنان نیز موضوعی محرمانه تلقی نمی شود، بدیهی ترین حق افکارعمومی این است که اعضای کمیته را بشناسند.
اعضای این شورا که به عنوان کمیته هم شناخته و معرفی می شوند با حکم معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منصوب می شوند.

**حریم کدام بناها نقض شده است؟
صرفنظر از نقض حریم برخی آثار ثبت ملی میدان مشق و نیز بهارستان که گفته شده صدور مجوز ساخت و سازها مربوط به دوره های قبلی کمیته فنی بوده است، موضوع اصلی که اینک محل بحث قرار دارد به موضوع حریم کاخ گلستان برمی گردد.
کاخ موزه گلستان واقع در میدان 15 خرداد (محدوده بازار بزرگ) یکی از 23 اثر جهانی کشور در یونسکو است که از ارگ تاریخی تهران برجا مانده و با بیش از 200 سال قدمت سال 1334 خورشیدی به شماره 417 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
این بنا سال 2013 میلادی (دوم تیر 1392) در سی‌وهفتمین اجلاس سالانه یونسکو در کامبوج ثبت جهانی شد.
ایوان تخت مرمر، خلوت کریمخانی، تالارهای سلام، آیینه، سفره خانه و برلیان، عمارت خوابگاه، کاخ شمس العماره، عمارت بادگیر، تالار الماس، کاخ ابیض و چادر خانه ازجمله بخش های کاخ گلستان است.
اتاق موزه این کاخ سال 1290هجری قمری توسط ناصرالدین شاه، پس از سفر به اروپا و دیدن موزه ها و گالری های بزرگ غربی بنا شد تا اشیای نفیس را در آن نگهداری کنند.
موضوع نقض حریم این اثر ثبت جهانی به صدور مجوز برای ساخت چند مجتمع تجاری در بازار تهران بر می گردد که با عنوان های سرای دلگشا، سرای سیگارچی، تکیه دولت و نیز یک مورد در خیابان ناصرخسرو شناخته می شوند.
حجت نظری عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران چندی پیش در تذکری در صحن شورا با انتقاد صریح از عملکرد کمیته فنی میراث فرهنگی پایتخت به علت تخلف در ارائه مجوز ساخت در حریم کاخ جهانی گلستان از مسئولین کشوری درخواست کرد که به این موضوع ورود کنند.
به گفته او، شورای فنی و معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران 2 مجوز ساخت خارج از ضابطه حریم جهانی کاخ گلستان در سال 95 صادر کرده اند.
نظری ادامه داد که در دوره مدیریت گذشته حریم کاخ جهانی گلستان باوجود ثبت ملی و جهانی توسط سرای موسوم به دلگشا شکسته و این موضوع موجب شد که اثر مذکور در فهرست میراث در خطر جهانی قرار گیرد.
وی می گوید که جلو ساخت سرای سیگارچی با تذکرهای دلسوزان میراث و پیگیری رئیس سازمان میراث فرهنگی گرفته اما در اقدامی شگرف 2 مجوز دیگر نیز در این محدوده صادر شد.
عضو شورای شهر تهران خاطرنشان کرد: در مجوز اولیه صادر شده توسط شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران که بزرگان این حوزه از پژوهشگاه میراث فرهنگی و کمیته ملی ایکوموس ایران هستند به بنای تجاری با کاربری رستوران در حریم بلافصل کاخ موزه جهانی گلستان در خیابان ناصرخسرو و دیوار به دیوار شمس العماره، مجوز تخریب و نوسازی با ارتفاع 10 و نیم متر با 2 طبقه زیرزمین داده شده که براساس ضوابط حریم اجازه ساخت و ساز در حریم بلافصل و درجه یک تا بیش از هفت و نیم متر وجود ندارد.
نظری گفت: به نظر می‌رسد مالک نیز تخلفی مضاعف کرده و فونداسیون کار شده در بنا، ارتفاعی 12 و نیم متری دارد که 2 متر از مجوز خلاف داده شده هم فراتر رفته و این به عنوان تخلفی مضاعف محسوب می شود.
وی افزود: همچنین گویا مالک به خود کاخ گلستان نیز تعرض کرده است.
نظری گفت: معاونت میراث اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به بنایی با کاربری بانک در نبش کوچه تکیه دولت اجازه تخریب و نوسازی 10 و نیم متر ارتفاع با دو طبقه زیرزمین را بررسی و تایید اولیه کرده است.
این عضو شورای شهر تهران از معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواست تا نسبت به این تخلفات محرز ورود کنند و جلو این‌گونه تخلفات شورای فنی و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران را بگیرد.

**تایید مشکل توسط میراث استان تهران
این درحالی است که معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران به خبرنگار ایرنا اظهارداشت: مجوز فعالیت اعضای کمیته فنی به مدت 2سال دیگر اعتبار دارد(تا اواسط سال آینده) که ادامه فعالیت این گروه به نظر معاونت میراث فرهنگی بستگی خواهد داشت.
محسن شیخ الاسلامی در عین حال تصریح کرد: « موضوع کمیته فنی بخوبی مطرح نشده و این افراد با نیت تخلف به دنبال تطبیق با مغایرت ها و ارزش های بناهای تاریخی نبوده اند».
وی در واکنش به اظهارات نظری عضو شورای تهران در مورد حکم تخریب تکیه دولت تصریح کرد در مدیریت گذشته میراث استان، موضوع تخریب بنایی طبق ضوابط ابتدای کوچه تکیه دولت (بر خیابان 15 خرداد) توسط معاونت میراث استان با ارتفاع هشت متر صادر شده که این پلاک در مرحله گودبرداری است و هیچگونه پروانه ساختمانی ندارد.
معاون میراث فرهنگی استان تهران گفت: 2 مجتمع تجاری در خیابان ناصر خسرو و سرای سیگارچی نیز توسط شورای فنی با ارتفاع هشت متر صادر شده که با ورود سازمان میراث فرهنگی کشور پرونده سرای سیگارچی منتفی و به همان شکل اولیه باقی ماند.
وی با بیان اینکه پرونده مجتمع تجاری خیابان ناصر خسرو اینک توسط معاونت حقوقی سازمان میراث فرهنگی و مدیریت کاخ گلستان در دست رسیدگی است اظهارداشت: مالک این مجتمع تجاری بخش اندکی از ملک (13تا 23 متر از مجموعه کاخ گلستان در انتهای کوچه) را تصرف کرده که پرونده آن در دست رسیدگی قراردارد.
شیخ الاسلامی همچنین در خصوص سرای دلگشا گفت: این پرونده واقع در خیابان 15 خرداد مربوط به قبل از سال 93 بوده که می بایست مالک حداکثر مجاز ارتفاع در بنای تجاری دلگشا شامل 10 متر و 50 سانتیمتر را رعایت می کرد.
وی بیان کرد: ساخت سازه از این ارتفاع اینک فراتر رفته و حکم توقف فعالیت آن صادر شده است.
معاون میراث فرهنگی استان تهران همچنین در پاسخ به سوالی مبنی براینکه در گذشته شورای فنی مجوز بناهایی چند طبقه را در حوالی میدان مشق و میدان بهارستان نیز صادر کرده است گفت: این موضوع مربوط به مدیریت گذشته میراث فرهنگی استان تهران بوده و رای بدوی دیوان عدالت اداری برای ادامه مراحل ساخت آنها صادر شده است؛ اینک ما نمی توانیم در این زمینه کاری انجام دهیم.
شیخ الاسلامی در پاسخ به این پرسش که چطور اینچنین شرایطی در نقض حریم بناهای تاریخی ایجاد می شود؟ ادامه داد: مالکان به دلیل کمبود مدارک و ادله مطرح شده از سوی میراث فرهنگی تهران در همان زمان، توانستند از دیوان عدالت اداری مجوز ساخت و ساز بگیرند.
به گفته وی بی توجهی به رای بدوی صادر شده دیوان عدالت اداری، انفصال از خدمت 6 ماهه مدیران را در پی خواهد داشت.

**شهرداری: نظارت داریم
شهردار منطقه 12 تهران با بیان اینکه ناظر شهرداری بر عملیات عمرانی مجموعه تجاری حاشیه کاخ جهانی گلستان نظارت دارد اعلام کرد: تا تعیین تکلیف طبقات فوقانی «سرای دلگشا» اجازه هیچگونه عملیات ساختمانی در این طبقات داده نخواهد شد.
علی محمد سعادتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا خاطرنشان کرد: بخشی از این بنا در طبقات پایین، همکف و زیرسطح مشکل خاصی ( از نظر حریم) ندارد و در خصوص طبقات بالایی ناظر شهرداری تهران مراقبت ها را انجام و تذکرات لازم را خواهد داد.
شهردار منطقه 12 تهران با بیان اینکه موضوع این بنا و محل اختلاف با سازمان میراث فرهنگی در خصوص طبقات بالایی و رعایت حریم کاخ گلستان است تصریح کرد: بخش هایی از اسکلت مربوط به این طبقات جمع آوری شده و بخش هایی نیز از آن مانده که اجازه کار ندارد.
وی تأکید کرد: تا تعیین تکلیف طبقات بالایی این بنا شهرداری تهران اجازه انجام هیچگونه عملیات ساختمانی را نخواهد داد.

**پای صحبت اعضای کمیته فنی
علیرضا قلی نژاد یکی از اعضای کمیته فنی میراث تهران و معاون فناوری و کاربردی سازی پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه هدف از ایجاد شورای فنی میراث فرهنگی مشورت و بررسی کارشناسی برای حفاظت از بناهای پایتخت است گفت: با توجه به تخصصی بودن این نهاد، آنچه از شورای فنی خواسته شده بیشتر انعکاس نظرات کارشناسی به سازمان میراث فرهنگی است.
وی تصریح کرد: این شورا هیچگونه مجوزی صادر نمی کند بلکه صدور هر حکمی از طریق سازمان میراث فرهنگی انجام می شود.
عضو شورای فنی میراث فرهنگی استان تهران ادامه داد: در نشست شورای فنی تمامی اعضا درصدد هستند به صورت بازدید میدانی، قواعد بین المللی موجود، نقشه، تصاویر تاریخی، ضوابط تخصصی و شواهد لازم بنای موردنظر را مورد بررسی قرار دهند.
وی بیان کرد: در این شورا نظر شخص و رای گیری ملاک نیست بلکه برای ابلاغ هر تصمیم باید تمامی اعضا(برای کاهش اشتباه ها) قانع شوند.
قلی نژاد ادامه داد: شورای فنی به عنوان نهادی تخصصی در حوزه میراث فرهنگی، فارغ از مصلحت به مدیر مربوطه نظر کارشناسی خود را اعلام می کند که در نهایت این موضوع توسط مدیر در هیات نظارت سازمان میراث فرهنگی مطرح و در قبال تخریب یا صدور پروانه ای جدید در اطراف بناهای تاریخی تشخیص خواهند داد.
قلی نژاد در پاسخ به پرسشی مبنی بر تهدید خروج کاخ گلستان از فهرست آثار یونسکو و اینکه چرا این شورا در سال های 94 و 95 مجوز احداث مجتمع تجاری در خیابان ناصر خسرو و سرای سیگارچی در حریم این بنای جهانی را صادر کرده گفت: «در این خصوص الان حضور ذهن دقیق ندارم ولی این اعضا که جمع تجربه میراث آنان به حدود 400 سال می رسد چندین مرتبه به صورت میدانی، شواهد، گذشته پلاک، خصوصیات بنا و مصالح و ویژگی «فرمی» موضوع را مورد بررسی قرار دادند و رای خود را به سازمان میراث فرهنگی ابلاغ کردند.
وی با بیان اینکه اعضای شورای فنی کارمند و حقوق بگیر سازمان میراث فرهنگی نیستند بلکه به صورت مشورتی نظرات خود را به این نهاد ابلاغ می کنند افزود: همانگونه که در یک جامعه دمکراتیک همه از یک فرد تمکین می کنند، شورای فنی نیز از سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان متولی حفاظت از بناهای تاریخی کشور تمکین خواهد کرد.
قلی نژاد همچنین در خصوص مجوز ساخت بناهای جدید در میدان مشق (باغ ملی) و میدان بهارستان تهران گفت: این موضوع مربوط به مدیران و اعضای شورای فنی دوره گذشته بوده است.
خبرنگار ایرنا تلاش کرد با دیگر اعضای کنونی کمیته فنی میراث تهران نیز مصاحبه کند؛ از جمله محمدرضا نعمتی عضو باستان شناس این کمیته که گفت برای مصاحبه نظر آقای قلی نژاد را بگیرید و ما بیشتر از جنبه فنی و باستان شناسی صحبت می کنیم.
به گزارش ایرنا حال در شرایطی که مسئولان میراث و شهرداری می گویند ساخت و سازهای خارج از ضوابط بناهای تجاری محدوده بازار تهران که حریم آثار تاریخی را نقض می کند متوقف شده، باید منتظر نشست و دید که نتیجه پیگیری های حقوقی نهادهای متولی در این زمینه به کجا می انجامد.
شهروندان و دوستداران میراث فرهنگی امیدوارند ساخت و سازهای غیرمجاز در محدوده بازار به شکل کنونی ادامه پیدا نکند و تنها ثبت اثر جهانی استان تهران درمعرض خروج از فهرست آثار جهانی یونسکو قرار نگیرد.

گزارش از امین کمالی فر/ایرنا