روزگاری که فقط ۳ دندانپزشک در تهران داشتیم
اِستامپه و شارپی زرگرها!
در ایران قدیم در برخی روستا‌ها دسترسی به طبیب نبود و دلاک خودش پزشک محسوب می‌شد! بالطبع برخی از این افراد نیز به دلیل تجربه طولانی به دندان‌پزشکانی متبحر تبدیل‌شده بودند. به دلیل نیاز دائمی مردم به طب دهان و دندان دندانپزشک دوره‌گرد هم بود؛ طبیبان تجربی که معمولاً به همراه یک وردست شهر به شهر و روستا به روستا می‌رفتند و مرهمی می‌شدند بر درد‌های دندان.
تا قرن‌ها ابزار اصلی دندانپزشکی نیز «کَلبَتین» بود؛ انبرکی ساخت اصفهان که برای دندان به کار می‌رفت. زرگرها نیز برای پر کردن و روکش کردن دندان و حتی پر کردن فاصله میان دندان‌ها قطعاتی از طلا می‌ساختند که به «اِستامپه» یا «شارپی» معروف بود؛ برگرفته از نام دستگاه‌های تولید این قطعات.
فرنگی‌ها در ایران
تا قرن‌ها وضع طب دهان و دندان در ایران به شیوه سنتی بود تا اینکه یک روز ناصرالدین قاجار از فرنگ برای خودش دندانپزشک آورد؛ دکتر «برتراند هیبِنِت» سوئدی. البته «عبدالله مستوفی» در خاطراتش می‌گوید پیش از وی دندان‌ساز خارجی دیگری نیز در دربار خدمت می‌کرد.
هیبنت سال‌ها در ایران ماند و سالی ۸۰۰ تومان از دولت ایران مواجب می‌گرفت تا در خدمت شاه باشد. اما دندان درباریان و دولتمردان را هم درمان می‌کرد. وی در سال ۱۲۵۱ شمسی ابتدا با قراردادی ۳ ساله به استخدام در آمد، ولی ۳۵ سال در ایران ماند و دندانپزشک مخصوص مظفرالدین شاه هم بود. تا سال ۱۳۰۰ چند دندانپزشک در تهران باشد خوب است؟ منابع تاریخی می‌گویند فقط ۳ نفر؛ «فالک کوش ملچارسکی» لهستانی، «اتکین اشتومپ» سوئیسی و «هارطیون استپانیان» ترکیه‌ای.
یک دست دندان مصنوعی؛ ۳۰ تومان!
خدمات نوین دندانپزشکی در ایران طی چند دهه قیمت نداشت و تا دوره احمدشاه ساخت و جایگزینی یک دندان مصنوعی یک و نیم تومان قیمت داشت و یک دست دندان مصنوعی ۳۰ تومان. البته پرداخت چنین قیمت‌هایی فقط از عهده اعیان و ثروتمندان برمی‌آمد. جالب اینکه برخی افراد بر اساس عقاید عامه از دندان مصنوعی استفاده نمی‌کردند و آن را نجس می‌دانستند. سال‌ها وضعیت به همین منوال بود و پزشکان دارالفنون و همچنین تحصیل‌کردگان طب که از خارج بازمی‌گشتند به دندانپزشکی می‌پرداختند. از سال ۱۲۹۰ نیز پرداختن به دندانپزشکی مانند طبابت به دریافت اجازه مخصوص از وزارت معارف نیاز داشت.
سرانجام در سال ۱۳۰۹ در دارالفنون مدرسه دندان‌سازی تأسیس شد؛ مدرسه‌ای نوظهور به ریاست دکتر ملچارسکی. تا پیش از آن دندان‌سازی جزو علوم پزشکی تدریس می‌شد و برای مثال دکتر «محسن سیاح» از نخستین دندان‌پزشکان ایرانی، هفته‌ای ۲ ساعت در مدرسه طب برای سال آخری‌های رشته طبابت، امراض دهان و دندان را تدریس می‌کرد.
مکانیسین دندان!
سال ۱۳۱۶ دانشگاه تهران تأسیس شد و مدرسه دندان‌سازی به دانشگاه منتقل شد. ازآنجاکه تا سال ۱۳۲۰ تعداد کل پزشکان ایران به یک هزار نفر نمی‌رسید؛ تعداد دندان‌پزشکان قابل حدس است. آن زمان فارغ‌التحصیلان مدرسه دندان‌سازی سالی ۸ تا ۱۰ نفر بودند.
از سال ۱۳۲۲ طبق مصوبه‌ای قرار شد به طبیب دندان‌ساز بگویند دندانپزشک و به مکانیسین دندان بگویند دندان‌ساز. در ۱۳۲۴ نیز نخستین گواهینامه رسمی برای اشتغال دندان‌پزشکان صادر و دندانپزشکی یک حرفه مستقل پزشکی شد. اتفاق مهم دیگر اینکه در سال ۱۳۳۵ بالاخره دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران از دانشکده طب مستقل شد.
دندان پزشکان هندی و بنگلادشی
در دهه ۵۰ تنها دو دانشکده پزشکی داشتیم؛ دانشگاه تهران و دانشگاه ملی (شهید بهشتی). البته آموزش‌های عمومی دندانپزشکی در دانشگاه‌های مشهد و شیراز هم ارائه می‌شد. در اوایل دهه ۵۰ حدود ۱۲ هزار پزشک داشتیم که حدود ۶ هزار نفرشان هندی، پاکستانی، بنگلادشی و... بودند و در این میان تعداد دندان‌پزشکان ایرانی و خارجی به هزار نفر هم نمی‌رسید. استفاده از پزشکان و دندان‌پزشکان خارجی در دهه‌های ۲۰ تا ۵۰ در ایران رواج داشت؛ به دلیل کمبود پزشک و جمعیت پراکنده در شهر‌ها و روستا‌های ایران‌زمین پهناور.
در همین دوره نیز باوجود پیشرفت‌های دندانپزشکی به دلیل کمبود امکانات و ضعف دسترسی ساکنان مناطق دورافتاده به خدمات پزشکی مدرن همچنان کشیدن و پر کردن دندان به روش‌های سنتی رواج داشت.
روزی برای دهان و دندان!
در دهه ۶۰ امکانات دندانپزشکی همچنان کمیاب بود و خدمات دندانپزشکی گران. حتی دسترسی به مسواک و خمیردندان مناسب نیز برای برخی دشوار بود. روزگار جنگ بود و سختی‌ها؛ و البته همان موقع هم دندان‌پزشکانی بودند که زیر آتش توپ و خمپاره مرهمی می‌نهادند بر درد دندان‌هایی که در جبهه‌ها شکسته بود و زخم‌هایی که لثه‌ها برداشته بودند در حوادث رزم.
نکته‌ای که شاید خیلی‌ها نمی‌دانند اینکه دندانپزشکی در ایران مناسبتی تقویمی هم دارد؛ از سال ۶۲ روز ۲۳ فروردین شد روز دندانپزشکی و بعد‌ها هفته آخر فروردین شد هفته دندانپزشکی.
۳۴ هزار دندان پزشک ایرانی
از دهه ۷۰ به مشکلات عمومی دهان و دندان در ایران توجه بیشتری شد؛ طرح‌هایی برای بررسی وضعیت بهداشت دهان دانش آموزان اجرا و البته تبلیغ و ترویج روش‌های مراقبت از دندان در صداوسیما به‌ویژه در برنامه‌های کودک و نوجوان آغاز شد. دهه ۸۰ دوره رشد تعداد دندان‌پزشکان ایران بود؛ روندی که همچنان ادامه دارد. بالطبع مطب‌های دندانپزشکی نیز مدام در حال افزایش هستند. امروز در ایران ۳۴ هزار دندانپزشک داریم و تعداد دندان‌پزشکان تا سال ۱۴۰۰ به بیش از ۴۰ هزار نفر می‌رسد. حالا به شرایطی رسیده‌ایم که کمبود دندانپزشک نداریم، اما هنوز در توزیع خدمات دندانپزشکی به‌ویژه در مناطق دورافتاده با مشکل مواجهیم. این‌طوری است که گروه‌های جهادی دندانپزشکی داریم و پزشکان داوطلب که مطب دندانپزشکی سیار بر پا می‌کنند برای کاهش درد‌ها و ترمیم دندان و لثه ساکنان مناطق دورافتاده.
مشکلات دیگری هم هست؛ گرانی تجهیزات و اقلام مصرفی دندانپزشکی و تحریم‌ها که واردات این اقلام را دشوار می‌سازد. طی یک دهه اخیر تلاش‌هایی برای ساخت تجهیزات و اقلام مصرفی دندانپزشکی در ایران انجام‌شده است؛ بخشی از تجهیزات از انواع تولید داخل هستند، ولی وسایل مصرفی هنوز وارداتی‌اند.
درباره گرانی خدمات دندانپزشکی ناگفته نماند که هزینه‌های طب دهان و دندان همه جای دنیا گران است. درواقع در ایران هزینه‌های دندانپزشکی حدود یک‌سوم کشور‌های اروپایی است و حتی کشور‌های همسایه است و به همین دلیل توریسم درمانی در حوزه دندانپزشکی در ایران رونق دارد؛ خیلی از ایرانی‌های خارج نشین و حتی اروپایی‌ها به ایران می‌آیند برای دریافت خدمات باکیفیت و ارزان‌تر.
مشکل دیگر خدمات دندانپزشکی در ایران پوشش بیمه‌ای ضعیف آن است. بیمه‌گر‌های اصلی هزینه‌های محدودی برای دندانپزشکی و آن‌هم با شرایط خاص می‌پردازند که بالطبع برای عموم مردم کارساز نخواهد بود.
بیشتر بخوانید:
