آشنایی با حمام چهار فصل اراک

بنای حمام چهار فصل اراک یکی از زیباترین اثرهای معماري و کاشی کاری ایران در قرون اخیر است و به واسطه ی تزیینات خاص آن، یکی از نمونه های بی مانند معماري ايراني به شمار میرود.

کد خبر: ۸۰۷۳

تعداد نظرات: ۱ نظر

حمام چهار فصل از اثر‌های تاریخی شهر اراک و مربوط به اواخر دوره قاجار است. این بنا به وسیله حاج محمدابراهیم خوانساری (زاده ۱۲۳۲- درگذشت ۱۲۹۷) در زمان احمد شاه قاجار بنا گذارده شده است؛ و در تاریخ ۱۰ آبان ماه ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۳۹ بعنوان یکی از اثر‌های ملی ایران به ثبت رسیده است.

آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامین می‌شده و به لحاظ تامین آب و همچنین حفظ گرما و حرارت، کف حمام حدود ۳ تا ۳/ ۵ متر از کف خیابان پائین‌تر ساخته شده است که تفاوت سطح برای جلوگیری از تغییر دمای متعارف و مناسب در داخل حمام و هم ایجاد اعتدال بین هوای برودتی و حرارتی به گونه‌ای که اشخاص موقع وارد شدن و خارج شدن در معرض تغییر غیرمنتظره هوا قرار نگیرند، ایجاد شده است.

حمام از قسمت‌های دالان ورودی، سربینه‌ی مردانه، زنانه و اقلیت ها، گرم خانه‌ی خصوصی و عمومی، هشتی‌های ارتباطی، خزینه، تون، آب انبار و دیگر قسمت‌های مرتبط تشکیل شده است.

علل نامگذاری به حمام چهارفصل:

نام چهارفصل برگرفته از تابلو‌های کاشی کاری شده در چهار جهت حمام در بخش سربینه‌ی مردانه است که بنا بر شرایط مختلف فصول سال (فصل‌های چهارگانه) به تصویر کشیده شده است. روی این کاشی‌های لعاب دار، نقوشی از مناظر طبیعی، شکارگاه و... دیده میشود.

انگیزه و تاریخچه ساخت حمام چهارفصل:

در دوره ۵۰ ساله حکومت ناصری که ایران به آرامشی نسبی دست یافته بود و امنیت نسبی در قلمرو‌های گوناگون این سرزمین وجود داشت، این دستور سبب شد که ۸۵ خانواده یهودی از سنجان و روستا‌های اطراف به امیر آباد (اراک) هجرت کنند و در شمال شرقی گذر سپهداری و در ضلع شرقی خیابان محسنی، محله‌ای احداث کرده و سکنی گزینند و به تجارت و فروش پارچه پرداختند. این دسته از تأسیسات و امکانات شهری مانند قبرستان، مدرسه و … بهره‌مند بودند، ولی حمامی در اختیار آن‌ها قرار نداشت.

نمایندگانی از این اقلیت حاج محمدابراهیم خوانساری رجوع کرده و به وی خاطرنشان کردند که اقلیت‌های صاحب کتاب که در بلاد مسلمین ساکن هستند، تحت حمایت آنان و حکومت اسلامی قرار دارند و حاکم شرع متعهد به حفظ جان، مال و ناموس آنهاست. پس حاج محمد ابراهیم خوانساری فرمان داد در در برابر قلعه شخصی وی، حمامی بسازند که پیروان تمامی مذاهب ابراهیم بتوانند از آن استفاده کنند.

این بنا در خلال سال‌های ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۴ و طی حدود ۳۸ ماه احداث. این بنا در سال ۱۳۷۳ به موزه تبدیل شد و در ابتدای دهه ۱۳۸۰ هم مورد بازسازی قرار گرفت.

بیشتر بخوانید:

طراحی داخلی حمام چهارفصل:

کاشی هفت رنگی، کاشی معرق و کاشی معقلی از مهم‌ترین تزیین‌های به کار گرفته شده در حمام است. این طرح‌ها که بسیار هنرمندانه کاشی کاری و اجرا شده اند دارای نقش‌های بسیار زیبای انسان، حیوان و گیاه هان گوناگون است. مسائل و طرح‌های بکار گرفته شده در کاشی‌های حمام حاوی اقسام گل و بوته، پیچک ها، درختان انگور، درخت سرو و صنوبر بهمراه مناظری از رودخانه ها، چشمه ها، گیاهان وحشی و پرندگانی بر روی شاخه‌های آن، مبارزه شیر با اژد‌های چند سر، مبارزه شیر و گاو و همچنین طرح‌هایی از اشخاص نظامی با پوشش دوره قاجار است. رنگ‌های بکار رفته در کاشی‌ها بیش‌تر رنگ زرد، لاجوردی، فیروزه ای، رنگ سفید، رنگ سبز، رنگ خاکستری، قرمز و نارنجی است.

موزه‌ی چهارفصل:

هم اینک از مساحت حدود ۱۶ هزار متری بنا، حدود ۵ هزار متر آن حاوی سربینه‌ی مردانه و گرمخانه، رختکن و هشتی بین گرمخانه و رختکن به موزه اختصاص یافته است و اشیاء بسیار مهمی منتسب به دوره‌های گوناگون قبل و پس از اسلام در آن مراقبت میشود.

انواع تنگ‌های سفالی، کاسه، خمره، قدح، پیمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سنگ نوشته و ابزار آلات کشاورزی و دفاعی در این موزه نگه داری میشود. محراب تاریخی و با ارزش مسجد جامع ساوه که از اثر‌های منحصربه فرد معماری و گچ بری دوره‌ی سلجوقیان است در این محل نگهداری میشود.

در حال حاضر اشیایی باستانی مختلفی از زمان قبل از اسلام و بعد از اسلام مثل سکه‌های دوره‌های گوناگون تاریخی، قباله‌های دوره‌ی قاجار، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، ظروف مسی و قلم زنی، خمره‌های سفالی، وسایل ریسندگی، وسایل قدیمی حمام، ده‌ها پیکره مربوط به مردم شناسی در این حمام نگهداری میشود. اشیای به دست آمده از کاوش‌های منطقه‌ی باستانی زلف آباد فراهان هم در این موزه به نمایش درآمده اند.