رصدخانه ملی ایران کجاست؟ + رصدخانه های ایران

آیا میدانید رصدخانه ملی ایران کجاست؟ اگر به دنبال تحقیق در مورد رصدخانه ملی ایران هستید در ادامه همراه با تصاویر رصدخانه ملی ایران، درباره آن بیشتر بدانید. رویای رصدخانه ملی ایران کاشان حدود دو دهه طول کشیده تا به واقعیت بپیوندد و یک رصدخانه بینظیر جهانی در کشور داشته باشیم. در انتهای مطلب رصدخانه های ایران از جمله رصدخانه تهران و سایر شهرها را معرفی می کنیم. جالب است بدانید بزرگترین رصدخانه جهان قبل از اختراع تلسکوپ رصدخانه مراغه بوده است که در مجموعه تاريخي افلاک نما براي مطالعات فصلي و نجومي دانشمندان ايراني بنا شد.

رصدخانه ملی ایران چیست؟

رصدخانه ملی ایران بستری برای نصب و کاربری از تجهیزات مختلف نجومی و کیهان شناسی است و محدود به یک ابزار یا تلسکوپ نیست. با سرمایه گذاری در زیرساخت نظیر مکان یابی، احداث جاده اختصاصی، پایشگاه دائمی و تدوین برنامه توسعه، سایت رصدی گرگش یکی از مهمترین قدم‌های عملی برای ایجاد یک ازمایشگاه ملی در نجوم و کیهان شناسی ایجاد می‌کند. اصطلاح تلسکوپ ملی به تلسکوپ ۳/۴ متری رصدخانه ملی ایران داده شده است. این تلسکوپ در حال حاضر بزرگترین پروژه رصدخانه ملی ایران است.

راه‌اندازی این رصدخانه به دلیل مکان نجومی آن می‌تواند پل ارتباطی بین جزایر قناری، چین و هند را با کشور ایران به وجود آورد. رصدخانه ملی ایران به همت دانشمندان و مهندسان ایرانی طراحی و به اجرا درآمده و تمامی اجزا و تجهیزات تلسکوپ و گنبد این رصدخانه ساخت ایران است. با اجرای این طرح ایران جزو ۱۰ کشور سازنده تلسکوپ در جهان قرار گرفت.

ویژگی‌های تلسکوپ رصدخانه

قطر آینه اصلی تلسکوپ ۳.۴ متر است و سازه ۹۰ تنی آن با دقت بسیار بالا اجرام آسمانی را رهگیری می‌کند. گنبد تلسکوپ ۲۴ متر ارتفاع و ۱۶ متر قطر دارد و بخش چرخان آن ۲۵۰ تن است و این تلسکوپ مجهز به اپتیک فعال است.

تمام این مجموعه پیچیده در محفظه‌ای به ارتفاع نصف برج آزادی بر فراز قله سه هزار و ۶۰۰ متری گرگش قرار می‌گیرند، مجموعه تلسکوپ در داخل گنبد این رصدخنه در طول روز در دمایی سردتر از محیط قرار می‌گیرند.

ساخت تلسکوپ رصدخانه ملی ایران در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سازمان برنامه و بودجه انجام شده است و با راه‌اندازی آن یک روند علمی نجوم در کشور شکل گرفت.

رصدخانه ملی ایران کجاست؟

رصدخانه ملی ایران در ۳۳ کیلومتری جنوب‌غرب کاشان، ۱۲ کیلومتری غرب قمصر، ۷ کیلومتری شمال‌شرق شهر کامو و چوگان و در قله‌ی ۳۶۰۰ متری گرگش دومین قله مرتفع رشته‌کوه کرکس ساخته شده‌است. این رصدخانه یکی از ۶ رصدخانه نیمکره شمالی و از نظر امکانات و تجهیزات در جهان بی‌نظیر است.

شگفتی رصدخانه ملی ایران

«ساینس» - یکی از معتبرترین مجلات علمی دنیا- در یک مقاله با تعبیر «تلسکوپی در کلاس جهانی» به رصدخانه ملی ایران پرداخت و نوشت: در این پروژه، اخترشناسان در ایران باید بر موانعی غلبه می‌کردند که تعداد کمی از منجمان و دانشمندان در کشور‌های دیگر با آن مواجه هستند: تحریم‌هایی که واردات فناوری پیشرفته را محدود می‌کند و نیز محدودیت‌های ویزا که سفر دانشمندان به خارج از کشور را محدود می‌کند.

آشنایی با رصدخانه ملی ایران

رصدخانه ملی ایران نخستین پروژه بزرگ علوم بنیادی در ایران است که با هدف ساخت رصدخانه‌ای نجومی با تلسکوپی پیشرفته برای ترویج پژوهش‌های نجومی و توسعه تکنولوژی‌های مرتبط با آن شکل گرفته است. عامل توسعه این طرح رشد بیش از یک دهه آموزش عالی نجوم در ایران است. همچنین مدت‌هاست که دانشگاهیان و جامعه بزرگی از اخترشناسان آماتور ایرانی خواستار پیدایش آن بوده‌اند.

سال‌ها پژوهش برای افتتاح رصدخانه ملی

از زمان اولین جستجو‌ها به دنبال مکان مناسب برای احداث رصدخانه ملی ایران در سال ۱۳۷۹ فعالیت‌های زیادی در پروژه رصدخانه ملی ایران انجام گرفته است. از تعیین مشخصات ریز ابزار رصدی اصلی سایت، یعنی تلسکوپ اپتیکی ۳/۴ متری (INO۳۴۰) گرفته، تا راه اندازی سیستم‌های سنجش کنترل هوای قله و یا احداث جاده اختصاصی برای دسترسی به قله ۳۶۰۰ متری گرگش و بسیاری از فعالیت‌های دیگر.

هدف رصدخانه ملی ایران

اهداف اولیه علمی این پروژه شامل کاوش در تکامل تشکیل کهکشان‌ها و تکامل ستاره‌ها و شکار سیارات فراخورشیدی است.

یکی از اهداف مهم پروژه رصدخانه ملی فراهم اوردن امکانات رصدی قابل رقابت با دیگر جوامع بین المللی برای ستاره شناسان ایرانی است. از طرفی سایت رصدی گرگش قرار است به عنوان یک بستر برای احداث و راه اندازی شبکه‌ای از ابزار‌های رصدی در کنار تلسکوپ INO۳۴۰ بکار گرفته شود تا رصدخانه ملی ایران بتواند نقش خود را به عنوان یک بنیاد علمی بین المللی ایرانی برای نجوم ایفا کند.

رصدخانه ملی ایران چه چیز‌هایی را کاوش خواهد کرد؟

رصدخانه ملی با استفاده از امکانات رصدی متنوعی که در اختیار دارد پایش‌های بزرگی را انجام خواهد داد. پایش طیفی گروه‌ها و خوشه‌های کهکشانی، سینماتیک کهکشان ها، و همچنین رصد منابع گذرا بخشی از اصلی‌ترین انگیزه‌های علمی رصدخانه ملی ایران هستند. تلسکوپ اصلی این سایت رصدی تلسکوپ INO۳۴۰ است که ابزاری منحصر به فرد برای بررسی بسیاری از پرسش‌های باز در زمینه‌های نجوم و کیهان شناسی است. برای مثال INO۳۴۰ با نگاه به کهکشان‌های کم نور و فضای میان کهکشانی تاریخچه ساختار‌های بزرگ مقیاس عالم را دنبال خواهد کرد. همچنین تلاش می‌شود تا بخشی از پرسش‌های مطرح در زمینه فیزیک ماده تاریک و انرژی تاریک را پاسخ دهد.

INO۳۴۰ توانایی ما را برای شناسایی و مطالعه سیارات فراخورشیدی بسیار بالا خواهد برد؛ و در نهایت اگر این تلسکوپ مجهز به یک طیف سنج با وضوح بالا شود، می‌تواند ابزاری بسیار قوی برای تحقیق در زمینه محیط میان ستاره‌ای باشد.

طرح رصدخانه ملی ایران

محققان پروژه در سال ۱۳۸۸ قله گرگش را به عنوان محل احداث رصدخانه ملی ایران انتخاب کردند. این نتیجه تلاش و جستجوی سخت هشت ساله‌ای بود که در آن سراسر کشور برای پیداکردن محل مناسب مورد توجه قرار گرفت و پس از انتخاب چهار استان اولیه از روی تاریخچه داده‌های هواشناسی و سپس انجام فعالیت‌های مکان یابی و مکان پایی در مناطق انتخابی در نهایت این قله به عنوان بهترین گزینه موجود انتخاب شد. از آن زمان تا کنون فعالیت‌های بسیار زیاد و متنوعی در پروژه انجام گرفته است. از جمله احداث جاده اختصاصی ۱۱/۲ کیلومتری که رصدخانه را به شبکه جاده‌ای کشور متصل می‌کند.

افتتاح رصدخانه ملی ایران در کاشان

دانستیم رصدخانه ملی ایران کجاست. رصدخانه ملی ایران با حضور ویدئو کنفرانسی حسن روحانی در سال ۱۴۰۰ در کاشان به بهره‌برداری رسید.

بیشتر بخوانید: 

• تصویر ناسا از کره زمین که اشک انسان را در می آورد! + عکس
• لحظه انفجار یک ستاره در فاصله ۵۰۰ میلیون سال نوری از زمین

رصدخانه ملی ایران در چه وضعیتی است؟

حبیب خسروشاهی، مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران، ستاره شناس موسسه تحقیقات علوم بنیادی (IPM) می‌گوید: ما مدت‌ها منتظر این لحظه بودیم. پروژه ساخت رصدخانه ملی ایران، ۲ دهه پیش آغاز شد و زمانی که آن‌ها این پروژه را شروع کردند، فقط یک رویا بود.

گری گیلمور، ستاره شناس دانشگاه کمبریج و رئیس هیئت مشاوران بین المللی این پروژه می‌گوید: هیچ کس در ایران قبلاً کاری در این مقیاس انجام نداده بود. سال گذشته، برخی از پرسنل سابق این طرح در مورد اینکه آیا تغییرات در طراحی ممکن است عملکرد آن را به خطر بیندازند، ابراز نگرانی کردند.

مهندس نوری لورنزو زاگو، مشاور و عضو هیئت مشاوران می‌گوید: این تردید‌ها اکنون برطرف شده است. رصدخانه گنبد خود را برای کالیبراسیون آسمان در ۲۷ سپتامبر باز کرد و شب بعد از Arp ۲۸۲، یک جفت کهکشان در فاصله ۳۱۹ میلیون سال نوری از زمین، عکس گرفت. وضوح تصویر - ۰.۸ ثانیه قوس - و تصویر دوم که چند روز پیش گرفته شده، ۰.۶۵ ثانیه قوس، نزدیک به حد تعیین شده توسط شرایط جوی در سایت رصدخانه واقع در قله ۳۶۰۰ متری گرگش در مرکز ایران است.

جری گیلمور درباره تصاویر ثبت شده می‌گوید: آن‌ها بسیار دیدنی و بسیار بهتر از حد انتظارند.

پروژه رصدخانه هم چنان در حال تکمیل است

رضا منصوری، اخترفیزیکدان نظری در دانشگاه صنعتی شریف که این پروژه را تا سال ۲۰۱۶ رهبری کرد و سال گذشته در مورد تلسکوپ ابراز نگرانی کرد، می‌گوید: اجرای علمی که امیدواریم تابستان آینده آغاز شود، کیفیت طراحی و ساخت تلسکوپ را نشان خواهد داد. مهندسان هنوز باید کار‌هایی مانند یکپارچه سازی نرم افزار، تنظیم دقیق اپتیک فعال و نصب اولین ابزار علمی، یک دوربین تصویربرداری با کیفیت بالا را انجام دهند.

بازدید از رصدخانه ملی ایران چگونه است؟

دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری می‌توانند با تماس با دفتر طرح رصدخانه ملی ایران و ارسال رزومه خود اعلام آمادگی کنند. مدیریت علمی طرح بعد از بررسی رزومه‌ها با دانشجویان و متقاضیان تماس می‌گیرند. دانشجویان دوره‌های کارشناسی رشته‌های فیزیک (علاقمند به نجوم) نیز می‌توانند در دوره‌های آموزشی طرح رصدخانه ملی ایران شرکت کنند.

رصدخانه‌های ایران

حالا که میدانیم رصدخانه ملی ایران کجاست، خوب است با سایر رصدخانه های شهرهای ایران هر چند ابتدایی باشند آشنا شوید.

رصدخانه زعفرانیه

اینجا رصدخانه تهران است. رصدخانه «زعفرانیه» از جمله رصدخانه‌های موجود در کشور است. این رصدخانه نخستین مرکز آموزشی نجوم در ایران است که در رده سنی کودک و نوجوان فعالیت می‌کند. این مرکز در سال ۱۳۶۷ فعالیت خود را آغاز کرده است و تاکنون جمع کثیری از علاقه‌مندان به نجوم آماتوری را در خود پرورش داده است.

بسیاری از مراکز ایرانی که در زمینه نجوم آماتوری فعالیت می‌کنند، از این مرکز الگو و حتی آموزش گرفته‌اند. بسیاری از نخستین‌های ایران در زمینه نجوم نیز به این مرکز باز می‌گردد که شامل نخستین آسمان‌نمای ساخته شده در ایران، نخستین تلسکوپ ساخته‌شده در ایران، نشر نخستین تقویم نجومی، نخستین نمایشگاه عکس‌های نجومی، برگزاری روز نجوم و برگزاری روز فضا می‌شود.

رصدخانه کاسین

این رصدخانه به عنوان مدرن‌ترین رصدخانه خاورمیانه مطرح است که در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا در شهر خرم آباد در غرب ایران و بر فراز قلعه کوه «مدبه» معروف به «بام خرم‌آباد» قرار گرفته است.

رصدخانه مهر بوشهر

این رصدخانه در فاصله ۳۰ کیلومتری شهر بوشهر در روستای «گورک سادات» بنا شده و متعلق به وزارت آموزش و پرورش است. این رصدخانه مجهز به یک تلسکوپ «اشمیت کاسگرین» ۱۶ اینچی است که با آن می‌توان ۱۴۵ هزار جرم آسمانی را رصد کرد. این رصدخانه با گنبدی به قطر ۶ متر، بزرگترین رصدخانه دانش‌آموزی کشور است که در سال ۸۴ تاسیس شده است.

رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت

مجموعه رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت با نام «رصدخانه آیت‌الله صالحی مازندرانی» به عنوان تنها رصدخانه استان‌های شمالی کشور و نخستین رصدخانه استان مازندران است. این رصدخانه در یکی از شهر‌های شهرستان سوادکوه استان مازندران بر روی یکی از تپه‌های این شهر بنا شده است.

رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی

این رصدخانه شامل یک تلسکوپ آینه‌ای به قطر ۷۰ سانتی‌متر و یک تلسکوپ خورشیدی است و روی کوه‌های سهند نصب شده است. این رصـدخانه متعلـق بـه دانشـگاه تبریـز اسـت و علاوه بر تلسکوپ‌های فوق، مجهز به دستگاه نورسنج نیز است.

رصدخانه ابوریحان بیرونی

این رصدخانه در شهر شیراز قرار دارد و متعلق به دانشگاه شیراز است و در برگیرنده تلسکوپ انعکاسی به قطر ۵۱ سانتی‌متر است و همچنین مجهز به دستگاه نورسنج و کامپیوتر است.

رصدخانه بخش فیزیک دانشگاه فردوسی مشهد

این رصدخانه دارای چهار تلسکوپ آینـه‌ای و ثابت به قطر‌های ۳۵ سانتی‌متر، ۲۰ سانتی‌متر، ۱۵ سانتی‌متر و ۶ سانتی‌متر بوده و اولـین رصـدخانه مجهـز بـه آشـکارکننـده (Device Coupled Charged (CCD اسـت و رصد کهکشان‌ها و اجرام دور و مشاهده این اجرام بر روی مانیتور کامپیوتر امکان نورسـنجی سـتارگان دوتایی با استفاده از آشکارساز در این رصدخانه امکان‌پذیر است.

رصدخانه شهرداری فسا

وقتی از سمت شیراز وارد شهر فسا شوید، در سمت راست ورودی شهر تپه‌ای به نام تپه «کدیوری» واقع شده است که در بالای این تپه رصدخانه فسا واقع شده است. این رصدخانه شامل اتاق تلسکوپ و اتاق افلاک نما و مجهز به تلسکوپ ۶ اینچ نیوتونی و ۱۴ اینچی است.

رصدخانه دانشگاه کاشان

این رصدخانه در مجاورت بنای تاریخی «چارتاقی» نیاسر واقع شده است. این بنا در یک طبقه ساخته شده و در قسمت فوقانی آن گنبد متحرک رصدخانه با قطر ۴ متر نصب شده است. در داخل ساختمان نیز فضا‌هایی برای نصب یک دستگاه آسمان‌نمای آموزشی با چتری به قطر ۳ متر همچنین فضایی برای لابراتوار عکاسی و استقرار تلسکوپ‌های قابل حمل در نظر گرفته شده است.

در این رصدخانه همچنین یک دستگاه CCD و یک دستگاه Video CCD جهت ثبت و انتقال تصاویر از تلسکوپ به کامپیوتر تهیه شده است. رصدخانه دانشگاه کاشان به لحاظ آموزشی و پژوهشی می‌تواند جزء رصدخانه‌های مهم کشور محسوب شود که به انواع تلسکوپ‌ها مجهز است و از نظر موقعیت مکانی استقرار رصدخانه در منطقه نیاسر با توجه به جوانب امر و دسترسی به امکانات در مکان بسیار خوبی قرار گرفته است.

رصدخانه ابن صلاح همدانی

مرکز اخترشناسی «ابن صلاح همدانی» وابسته به معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری همدان است که به علت دارا بودن گنبد، سالن اجتماعات، آسمان‌نما و کتابخانه تخصصی بزرگترین رصدخانه در غرب کشور محسوب می‌شود.

امکانات پژوهشی مرکز اخترشناسی شامل دو دستگاه تلسکوپ ۸ و ۶ اینچی، یک دستگاه آسمان‌نما، گنبد با قابلیت کنترل از راه دور، دستگاه‌های Sensor Sky (جستجوگر آسمان) و دوربین مخصوص عکسبرداری از اجرام سماوی، فیلتر‌های رصدی ویژه است. محل احداث این رصدخانه بر بلندای یکی از تپه‌های مشرف به شهر همدان موسوم به تپه «حاج عنایت» است.

رصدخانه و آسمان‌نمای دانشگاه بیرجند (رصدخانه دکتر مجتهدی)

دانشگاه بیرجند صاحب یکی از رصدخانه‌های حرفه‌ای است که بر بلندای دومین ارتفاع منطقه بیرجند در جوار «مزار بی‌بی زینب خاتون» روستای «کاهی» (۵۵ کیلومتری جاده بیرجند - زاهدان) واقع شده است و به عنوان یکی از چهار نامزد اصلی برای ساخت رصدخانه ملی ایران انتخاب شده بود.
اصلی‌ترین ابزار رصدخانه یک تلسکوپ ۱۴ اینچ قدیمی سلسترون است که توسط دکتر سیروس مشار از خیرین شهرستان سربیشه در سال ۱۳۸۰ به آنجا اهدا شده است.

رصدخانه کوثر اصفهان

رصدخانه «کوثر» یکی دیگر از مدرن‌ترین رصدخانه‌های آماتوری-حرفه‌ای کشور و معروف‌ترین رصدخانه ایرانی در جهان است. این رصدخانه کنترل از راه دور، پروژه‌ای مشترک میان مراکز پژوهشی است که ساختمان و گنبد رصدخانه آن توسط مهندسان ایرانی طراحی شده است.

اگرچه این رصدخانه بزرگترین رصدخانه ایران نیست، ولی از لحاظ فناوری‌های به کار رفته در رتبه‌ای بالاتر از دیگران قرار دارد؛ چراکه این رصدخانه مجهز به کنترل از راه دور، پخش زنده اینترنتی و نرم‌افزار‌های شبیه‌سازی است؛ ضمن آنکه پروژه‌های مشترک بین‌المللی با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی را اجرایی کرده است.

رصدخانه دانشگاه زنجان

طرح رصدخانه دانشگاه زنجان به همت تعدادی از اساتید گروه فیزیک و همکاری مسؤولان دانشگاه به تصویب رسید و در سال ۱۳۸۹ ساختمان آن و گنبد ۴.۵ متری آن ساخته شد.

گنبد رصدخانه از نوع آلومینیوم کامپوزیت تک جداره بوده و قطر خارجی آن ۴.۵ متر است و در نوع خود گنبد بزرگی به شمار می‌رود. تجهیزات نجومی آن شامل تلسکوپ بازتابی ۱۶ اینچ، دو تلسکوپ بازتابی ۸ اینچی، تلسکوپ نیوتونی ۸ اینچی Watcher Sky (جستجوگر آسمان)، تلسکوپ نیوتونی ۸ اینچی و دو دستگاه کامپیوتر به همراه نرم‌افزار‌های نجومی می‌شود.

رصدخانه ۱۶ اینچ در ماهدشت

نخستین رصدخانه سازمان فضایی ایران در مرکز فضایی البرز (ماهدشت) بنا شد. تلسکوپ این رصدخانه ۱۶ اینچ است. تلسکوپ این رصدخانه در همکاری با سازمان همکاری‌های فضایی آسیا اقیانوسیه، توانست تصاویر زیبایی از اجرام سماوی را تا قدر (درخشندگی) ۱۴ دریافت کند. برنامه‌های این رصدخانه مشاهده تصاویر گذر سیاره زهره، ماه شوال و رصد ماهواره‌هایی که از آسمان ایران عبور می‌کنند، است.

گردآوری: تابناک جوان

منابع: سایت رسمی رصد خانه ملی ایران / ایرنا / فارس / ایسنا