آیا تاکنون در اکتشافات فضایی اثری از حیات یافت شده؟

در پاسخ سوال آیا تاکنون در اکتشافات فضایی اثری از حیات یافت شده؟ باید بگوییم دانشمندان سال ها است که پیگیر علائم حیات در سیارات دیگر هستند. دسته دیگر تحقیقات به دنبال کشف نوع حیات زمینی در سیارات دیگر هستند. آیا انسان می تواند به جز زمین در سیارات دیگر ساکن شود؟ شاید در آینده اطلاعات بیشتری در اینباره کسب کنیم اما آنچه معلوم است وجود نشانه های حیات در فضا است.

آیا تاکنون در اکتشافات فضایی اثری از حیات یافت شده است؟

پاسخ کوتاه: این سؤال همواره ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده است، از آنجا که مواد شیمیایی ارگانیک همه جا پراکنده هستند این احتمال وجود دارد که در چنین جهان بزرگی سیارات دیگری مانند زمین وجود داشته باشد و امکان حیات در آن‌ها باشد.

در حال حاضر یکی از بزرگترین اهداف تحقیقات در مریخ، تلاش برای کشف حیات در سیاره سرخ است. دانشمندان کاملاً مطمئن هستند که در حال حاضر با توجه به شرایط کنونی مریخ موجودی در آن زندگی نمی‌کند. اما میلیون‌ها سال پیش، مریخ می‌توانست بسیار شبیه زمین باشد، با آب‌های سطحی فراوان در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها. اکنون، تحقیقات بر روی استفاده از ابزارهایی در مریخ نوردهایی مانند مریخ نوردهای استقامت و کنجکاوی برای جستجوی شواهدی از حیات باستانی در این سیاره متمرکز شده است.

شاید حیات در سیارات دیگر با زمین فرق کند

جستجو برای یافتن زیست فرازمینی برای سال‌ها است که توسط اخترشناسان دنبال می‌شود. حالا، اما گروهی از دانشمندان می‌گویند شاید حیات در کرات دیگر دقیقا مشابه آنچه در زمین می‌شناسیم نباشد.

در واقع همزمان که اخترشناسان به جستجوی حیات در خارج از مرز‌های جهان ما می‌پردازند، زیست‌شناسان سرگرم کنکاش و تجدید نظر در معنای کلمه حیات هستند. آنان معمولا حیات را به عنوان یک سامانه شیمیایی خودپایدار مطرح می‌کنند که می‌تواند عملکرد‌هایی مانند غذا خوردن، متابولیسم، تنفس، حرکت، رشد، تولید مثل و واکنش به محرک‌های خارجی را انجام دهد.

این تعریف به طور کلی در روی زمین بسیار خوب عمل می‌کند (حتی اگر در قاعده‌اش چند استثنای مهم مانند ویروس‌ها داشته باشد)، با این حال اگر حیات در جای دیگری در جهان تشکیل شده باشد ممکن است از همان ویژگی‌هایی که ما به آن‌ها عادت کرده‌ایم برخوردار نباشد.

کشف مولکول منشاء حیات در فضا

بر اساس مطالعه منتشر شده در نشریه اخترفیزیک، اسید کربنیک (با فرمول H۲CO۳) که معمولا با گازدار کردن نوشابه شناخته می‌شود، در نزدیکی مرکز کهکشان راه شیری در ابر‌های مولکولی کهکشانی با نام G+۰.۶۹۳-۰.۰۲۷ کشف شده است.

این اولین باری است که یک مولکول بین ستاره‌ای با سه اتم اکسیژن کشف شده و البته همچنین سومین باری است که اسید‌های کربوکسیلیک (carboxylic) که به عنوان اجزای سازنده حیات شناخته می‌شوند، در فضا ردیابی شده است. پیش از این نیز اسید استیک و اسید فرمیک در فضا ردیابی شده بود.

«ویکتور ام. ریویا» پژوهشگر مرکز اختربیولوژی اسپانیا و از مولفان این گزارش تحقیقی می‌گوید: مشاهدات ما این شناخت را امکان پذیر کرده است که اسید کربنیک که تا الان از چشمان ما دور مانده بود، به طور نسبی در فضا فراوان است و این برای شناخت شیمی کربن و اکسیژن بین‌ستاره‌ای که دو عنصر شیمیایی بنیادی در هرگونه فرایند پری‌بیوتیک هستند، ضروری به شمار می‌رود. وی خاطرنشان کرد: این نتیجه تایید می‌کند مسیری که انتخاب کرده‌ایم مسیر درستی برای جستجو به منظور یافتن مولکول‌هایی است که به ظنّ ما برای پیدایش حیات روی سیاره زمین نقش کلیدی داشته اند.

بررسی حیات در سیارات دیگر

امکان حیات در کدام سیاره بیشتر است؟ به نظر میرسد دانشمندان در مریخ شواهد بیشتری پیدا کرده اند. اطلاعاتی درباره امکان زیستن در سیارات فراخورشیدی هم منتشر شده است که در ادامه می خوانید.

در جستجوی حیات در مریخ

دهه‌هاست دانشمندانی که مریخ را مطالعه می‌کنند، منتظر نمونه سنگ‌هایی از این سیاره هستند. حالا برخی از این محققان شاید بتوانند به نمونه سنگ‌هایی از سیاره سرخ و حتی ذرات طوفان خورشیدی دست پیدا کنند. این در صورتی است که ناسا و آژانس فضایی اروپا (ESA) بتوانند ماموریت پیچیده و جسورانه خود را با موفقیت به سرانجام برسانند.

چند سالی است که این دو آژانس در حال برنامه ریزی برای ارسال فضاپیما به مریخ هستند تا نمونه سنگی‌هایی را که توسط مریخ نورد «پشتکار» (Perseverance) ناسا جمع آوری می‌شود، به زمین بیاورند. اما موانع فنی و مالی می‌تواند این طرح چند میلیارد دلاری را از مسیر خود خارج کند.

ناسا ماه گذشته اعلام کرد در سال مالی آینده نزدیک به ۱ میلیارد دلار به کاوش‌های مریخ اختصاص خواهد داد، مبلغ هنگفتی که می‌تواند آژانس را مجبور کند در بخش‌های دیگر بودجه خود را کاهش دهد. این امر می‌تواند پروژه‌های علمی دیگر ناسا را تحت تاثیر قرار دهد.

مریخ نورد «پشتکار» که سنگ‌های این سیاره را برای تحقیقات علمی جمع‌آوری می‌کند در ماه‌های دسامبر و ژانویه، ۱۰ لوله حاوی نمونه سنگ‌های جمع آوری شده را روی منطقه‌ای مسطح در مریخ رها کرده است تا در ماموریت‌های بعدی برای انتقال به زمین جمع آوری شوند.

ماموریت پیچیده آوردن نمونه خاک مریخ در زمین

ناسا و آژانس فضایی اروپا در مورد طرح کلی ماموریت بازگشت نمونه مریخ به یک توافق کلی رسیده‌اند. آژانس فضایی اروپا قصد دارد فضاپیمایی را به مریخ پرتاب کند که به دور این سیاره خواهد چرخید. یک سال پس از آن نیز ناسا فضاپیمای دیگری را برای فرود روی سطح این سیاره و در نزدیکی کاوشگر «پشتکار» به مریخ خواهد فرستاد تا لوله‌های حاوی نمونه سنگ‌های جمع آوری شده را بردارد. سپس موشکی که حامل کپسول لوله‌هاست از سطح کره مریخ خارج می‌شود، در مدار مریخ تا به نزدیکی فضاپیمای آژانس فضایی اروپا می‌رسد و در نهایت این فضاپیما، کسپولی که حامل لوله‌هاست را می‌گیرد و به زمین می‌رساند. پیش‌بینی می‌شود این ماموریت تا سال ۲۰۳۳ به سرانجام برسد.

جف گراملینگ، مدیر بازگرداندن نمونه‌ها از مریخ در مقر ناسا در واشنگتن دی سی می‌گوید: «این یک ماموریت پیچیده است و از اختراعات جدید برای بازگرداندن این نمونه‌ها از مریخ استفاده خواهد شد.»

این تصویر یک لوله حاوی نمونه سنگ‌های جمع آوری شده توسط مریخ نورد «پشتکار» است‌.

شواهدی از وجود حیات در مریخ به دلیل کشف متان؟

داشمندان علوم فضا، در مریخ ترکیباتی شبیه به متان کشف کردند که می‌تواند نشانه‌های جدیدی از حیات را در این سیاره نشان دهد. در پانزده سال گذشته و در زمان بررسی اتمسفر مریخ دانشمندان به دنبال کشف ترکیباتی بودند که نشانه‌هایی از حیات را در خود داشته باشد.

متان در شرایط استاندارد دما و فشارگازی بی‌بو، بی‌رنگ و و سبک‌تر از هوا است. این گاز در طبیعت از تجزیه و پوسیده شدن مواد آلی به ویژه فساد گیاهان و جانوران و همینطور فعالیت‌های حیاتی آنان ایجاد می‌شود.

اکنون یک تیم بین‌المللی از کارشناسان در حال بررسی داده‌هایی که در طی سال‌های گذشته از مریخ و دیگر سیارات منظومه شمسی به دست آمده هستند تا منبع این گاز را بیایند.

بیشتر بخوانید: 

• آیا در سیاره مریخ اکسیژن وجود دارد؟ گیاه و آب چطور؟
• چرا آسمان آبی است؟ + رنگ اصلی

برخی کارشناسان بر این باورند که ممکن است منبع متان یافت شده در مریخ با منبع آن در زمین متفاوت باشد و متان الزاما به معنی وجود حیات در سیاره سرخ نیست. از سوی دیگر برخی احتمال می‌دهند که متان تولید شده از فعالیت حیاتی موجودات تک سلولی ایجاد شده است. از آنجایی که حیات بر روی زمین با حضور تک سلولی‌های غیر هوازی بوجود آمده در صورت درست بودن این فرضیه ممکن است مریخ ظرف چند میلیون سال آینده فرم جدیدی از حیات را در خود داشته باشد.

گرچه آب به فرم مایع در مریخ وجود ندارد و تنها به فرم جامد یعنی یخ در این سیاره یافت شده، اما مجموعه این شواهد نشان می‌دهد که مریخ در آینده می‌تواند خانه موجودات زنده شود.

اگر منبعی که متان در مریخ از آن تولید شده کشف شود شاید امید به زندگی انسان نیز در آن افزایش یابد.

کشف آثار حیات در سیاره سرخ توسط مریخ‌نورد استقامت

اخیراً محققان از داده‌های ابزار SHERLOC، یک دوربین و طیف‌سنج که برای تشخیص مواد معدنی و مولکول‌های آلی استفاده می‌شود، برای تأیید کشف انواع مولکول‌های آلی در دهانه جیزرو مریخ استفاده کردند. یافته‌های مشابهی توسط مریخ نورد کنجکاوی در دهانه گیل پیدا شده است، اما این‌ها برخی از اولین نشانه‌های کشف در این مکان هستند.

مولکول‌های آلی غنی از کربن هستند و معمولاً با موجودات زنده مرتبط هستند، یا توسط آن‌ها ایجاد و استفاده می‌شوند. با این حال، آن‌ها نه تنها توسط حیات تولید می‌شوند بلکه می‌توانند توسط سایر فرآیند‌های طبیعی نیز تولید شوند؛ بنابراین یافتن این مولکول‌ها در مریخ نشان می‌دهد که زمانی می‌توانست در آنجا حیات میکروبی وجود داشته باشد.

احتمال وجود آب باستانی در مریخ

یافته‌های مریخ‌نورد کنجکاوی نشان می‌دهد که مناطقی از سیاره سرخ که قبلاً دانشمندان معتقد بودند خشک‌تر هستند، در واقع محل نگهداری آب باستانی در مریخ بوده است. همچنین این شواهد جدید به شکل امواجی در صخره‌ها ارائه شده که دانشمندان معتقدند زمانی روی سطح این سیاره یافت شده است.

احتمال وجود حیات میکروبی در مریخ

این شواهد از آب باستانی، همراه با سایر پروژه‌های تحقیقاتی ناسا، حتی محققان را به بررسی احتمال وجود حیات میکروبی گذشته در مریخ هدایت کرده است. با ادامه مأموریت مریخ‌نورد کنجکاوی، به‌نظر می‌رسد در چند سال آینده اطلاعات باورنکردنی در مورد تاریخ مریخ و پتانسیل آن برای زندگی آشکار خواهد شد.

در چند سال گذشته، با کمک مریخ‌نورد کنجکاوی و استقامت ناسا، پیشرفت‌های باورنکردنی در درک ما از آب باستانی در مریخ و محیط زیست این سیاره به دست آمده است؛ و با برنامه‌ریزی ناسا برای انجام یک مأموریت سرنشین‌دار به مریخ در آینده، حتی می‌توان اطلاعات بیشتری درباره جهان‌های همسایه سیاره ما کسب کرد.

امکان سکونت در سیارات فراخورشیدی

امروز بیش از پنج هزار سیاره فراخورشیدی تأیید شده‌اند که در چند دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند، اما برای بهتر شناختن آن‌ها می‌توانیم نگاه دقیق‌تری به بعضی‌های‌شان بیندازیم، دست‌کم به سیاراتی که دانشمندان امید بیشتری دارند تا وجود حیات در آن‌ها تأیید شود.

TOI-۱۴۵۲ b

این سیاره در یک منظومه دوتایی در فاصله ۱۰۰سال نوری از زمین، قرار گرفته و درصورت تأیید شدن می‌تواند یک هدف جدید برای جست‌وجوی حیات بیگانه در کیهان باشد. TOI-۱۴۵۲ b ازنظر اندازه و جرم کمی بزرگ‌تر از زمین است و در منطقه قابل سکونت قرار دارد؛ یعنی در منطقه طلایی منظومه ستاره میزبان خود واقع شده و روی سطح آن ممکن است آب مایع وجود داشته‌باشد. این سیاره فراخورشیدی احتمالا مانند زمین، سنگی است، اما بسیار مرطوب‌تر.

WASP-۱۸۹ b

این سیاره در فاصله ۳۲۲ سال نوری از زمین، حدود ۲۰ برابر از میزان فاصله ما تا خورشید، به ستاره مرکزی یا خورشید خودش نزدیک است و با این‌حساب سیاره‌ای درحال جوش به‌شمار می‌رود. اما درعوض جوی چندلایه مثل زمین دارد. سیارات فراخورشیدی تا حالا کشف‌شده تنها یک لایه جو دارند و جو چند لایه وسپ، حاوی گاز‌هایی است که مقداری از نور ستاره اصلی را جذب می‌کند؛ درست مثل فعالیت لایه‌های جو زمین در برابر تابش‌های نور خورشید.

LP ۸۹۰-۹ b

دانشمندان می‌گویند یک ستاره کوتوله سرخ که تنها ۱۰۵سال نوری از ما فاصله دارد، ممکن است میزبان حداقل یک جهان قابل سکونت باشد. دانشمندان در مداری نزدیک به‌دور این ستاره سرد و کم‌نور، دو سیاره فراخورشیدی صخره‌ای را پیدا کرده‌اند که یکی از آن‌ها یعنی LP ۸۹۰-۹ b در چنان فاصله‌ای از خورشید خود قرار دارد که به‌راحتی می‌تواند حیات را در خود شکل دهد.

Kepler-۴۵۲ b

ناسا این سیاره را که ۶۰ درصد بزرگ‌تر از زمین ماست، پسرعموی بزرگ زمین نامیده‌است. فاصله مداری Kepler-۴۵۲ b با ستاره‌اش تقریبا مشابه فاصله زمین تا خورشید است؛ یعنی فاصله قابل‌سکونت که احتمال وجود آب به‌عنوان مایع حیات در آن زیاد است. این سیاره در خانواده سیاره‌های فراخورشیدی نزدیک به زمین قرار گرفته و تا زمانی که سیاره‌ای دقیقا شبیه به زمین پیدا شود، از نزدیک‌ترین گزینه‌ها به زمین شماره ۲ محسوب می‌شود.

گردآوری: تابناک جوان

منابع: یورونیوز / ایرنا / باشگاه خبرنگاران جوان / الف.