چرا ماه قرمز میشود؟
آیا ماه قرمز ۱۴۰۲ یا سالهای قبل تر را دیده اید؟ حتما سوالل می کنید چرا ماه قرمز میشود؟ مطالعه آنچه در آسمان است و کشف علت و معلول آن همیشه برای انسان های روی زمین جالب بوده است. راستی آیا می دانستید ماه قرمز همان ماه صورتی یا ابرماه نیست؟ اگر می خواهید اطلاعات بیشتری درباره ماه زیبای آسمان کسب کنید، ادامه مطلب را بخوانید.
چرا ماه قرمز میشود؟
یک کارشناس نجوم، در پاسخ به این سوال که «چرا ابرماه صورتی یا قرمز رنگ است؟»، خاطرنشان کرد: خورشید و ماه در زمان طلوع یا غروب به رنگ قرمز یا نارنجی دیده می‌شوند؛ این اتفاق برای ماه کامل نیز رخ می‌دهد، اما غلظت جو کره زمین در لبه افق زیاد بوده و موجب میشود که اجرام آسمانی را قرمز متمایل به نارنجی ببینیم.
ماه خونین، نام عامیانه برای رخدادی است که در آن ماه کامل دچار خسوف جزئی یا کلی میشود، بدین معنا که زمین ماه را از خورشید پنهان می‌کند. گام‌های ماه ما مبتنی بر موقعیت آن نسبت به خورشید در آسمان ما است. ماه نو زمانی رخ می‌دهد که ماه بین زمین و خورشید واقع شده باشد، به‌طوری‌که پرتو‌های خورشید به پشت ماه برخورد می‌کنند و ما تنها یک نیمرخ سیاه و تاریک مشاهده می‌کنیم. ماه تمام یا بدر زمانی رخ می‌دهد که ماه به‌سوی سمت دیگر زمین می‌رود و ازاین‌رو نور خورشید از ما گذشته و به‌صورت کامل به سطح ماه برخورد می‌کند.
معمولا این دو جرم آسمانی بزرگ آن‌قدری هم‌راستا نیستند که زمین مانع از وقوع چنین چیزی [یعنی رسیدن نور خورشید به ماه] شود. بااین‌حال زمین همواره در حال سایه افکندن [بر روی ماه] است و گاهی ماه مستقیما از درون این سایه عبور می‌کند. زمانی که ماه درون سایه زمین قرار می‌گیرد، سطح آن برای ما سرخ به نظر می‌رسد.
ماه خونین نشانه چیست؟
چرا ماه قرمز میشود؟ اگر یکی از شرایطی که در ادامه می آوریم محقق شود، شما ماه قرمز یا خونین را خواهید دید.
شرایط ماه
شرایطی وجود دارد که باعث میشود ماهِ قرمز ایجاد شود. متعارف‌ترین و شناخته شده‌ترین حالت آن نیز وقتی است که ماه ارتفاعش در آسمان کم بوده و نزدیک به افق دیده شود؛ یعنی اندک زمانی پس از طلوع و یا پیش از غروب، در افق. درست مانند خورشید، زمانیکه ماه در نزدیکی افق واقع شده است، نور آن بایستی از قشر ضخیم تری از جو در مقایسه با هنگامیکه بالای سر ما قرار دارد، عبور کند.
جو زمین، می‌تواند نور خورشید را پخش کند و، چون نور ماه، خودش نور پخش شده خورشید است، با عبور از جو زمین، شدیداً پراکنده میشود. نور قرمز به آسانی از جو عبور کرده و زیاد دچار پخش شدگی نمی‌شود؛ در حالیکه قسمت آبی طیف، براحتی پخش میشود. زمانیکه یک ماه قرمز را می‌بینید، نور قرمزی را می‌بینید که پخش نشده است و آبی و سبز آن در جو پخش شده اند. به همین خاطر است که ماه را قرمز می‌بینیم.
ذرات پراکنده هوا
چرا ماه قرمز میشود؟ دلیل دوم برای قرمز شدن ماه، وجود گونه‌ای از ذرات پراکنده در هواست. یک آتش سوزی در جنگل و یا یک فوران آتشفشانی می‌تواند هوا را پر از ذرات ریزی کند که بخشی از نور ماه و خورشید را جذب می‌کنند. بار دیگر این ذرات تمایل به پخش قسمت آبی و سبز طیف نور مرئی داشته و به نور قرمز اجازه عبور راحت از خود را می‌دهند. زمانیکه یک ماه قرمز را می‌بینید که در ارتفاع بالایی در آسمان قرار دارد، احتمالاً دلیلش وجود مقادیر زیادی غبار در هواست.
بیشتر بخوانید:
ماه گرفتگی
و سومین و چشمگیرترین حالتی که به قرمزشدگی ماه می‌انجامد، هنگام ماه گرفتگی است. در ماه گرفتگی، ماه از میان سایه زمین عبور کرده و تاریک میشود. اگر بتوانید از درون مخروط سایه به زمین نگاهی بیاندازید، لبه جو گرداگرد سیاره را به رنگ قرمز می‌بینید. بار دیگر، دلیلش این است که مقادیر فراوانی از جو زمین، قسمت آبی/ سبز طیف را بیشتر دچار پخش شدگی کرده است و به قسمت قرمز اجازه عبور مستقیم را داده است. در ماه گرفتگی، ماه تماماً از میان سایه زمین عبور می‌کند و دیگر بواسطه بازتاب نور خورشید درخشان به نظر نمی‌رسد؛ هر چند نور قرمزی که از جو زمین می‌گذرد، به ماه رسیده و آن را رنگ آمیزی می‌کند؛ و اینگونه بعضی اوقات ماه را قرمز می‌بینیم.
قرمز شدن ماه در ماه گرفتگی
چرا ماه قرمز میشود؟ در واقع دلیل این رنگ قرمز این است که ماه با سنگ‌ها و صخره‌های تیره‌رنگی پوشیده شده است که شبانگاه نور خورشید را منعکس می‌کنند. هنگام ماه‌گرفتگی، زمین بین نور خورشید و ماه قرار می‌گیرد و بدین ترتیب ماه‌گرفتگی رخ می‌دهد.
در این وضعیت، تنها نوری که به سطح کره ماه می‌رسد و به سمت زمین منعکس میشود، نور کمی است که در اتمسفر زمین پخش شده و این امر علمی دلیل قرمز یا نارنجی به نظر رسیدن ماه هنگام خسوف است.
افسانه ماه خونین
این منظره عجیب که عامل هراس و درعین حال ستایش مردم باستانی در سراسر جهان بوده است درنتیجه یک ماه‌گرفتگی جزئی رخ می‌دهد که در جریان آن، ماه کامل در مقابل پرتو‌های خورشید تاریک و تاریک‌تر میشود و وارد سایه‌ای میشود که زمین بر روی ماه افکنده است.
تمدن‌های باستانی غالبا رخدادهای شوم را به ماه خونی نسبت می‌دادند و برای جلوگیری از طالع شیطانی آن، مراسم آیینی برگزار می‌کردند. از قرار معلوم، اینکا‌ها بر این باور بودند که یک جگوار آسمانی حمله کرده و تلاش می‌کند که ماه را بخورد. ازاین‌رو اینکا‌ها دست‌کم آن‌طور که استعمارگران اسپانیایی ادعا کردند -که البته منبع کاملا بی‌غرضی هم محسوب نمی‌شوند- نیزه‌های خود را تکان می‌دادند و سروصدا ایجاد می‌کردند تا آن را دور کنند.
در بین النهرین باستان، تصور می‌شد که ماه خونی نشانه حمله به پادشاه است. آن‌ها درست شبیه به دیکتاتور‌های امروزی برای اینکه از مهلکه ترور جان به درببرند از بدل استفاده می‌کردند و به‌موقع، شاه را با یک شاه بدل عوض می‌کردند و شاه واقعی وانمود می‌کرد که یک شهروند عادی است.
سایر تمدن‌ها دیدگاه دوستانه‌تری دارند. یک افسانه بین مردم باتامالیبا در توگو و بنین می‌گوید که ماه‌گرفتگی، در زمان ستیز میان ماه و خورشید رخ می‌دهد و انسان‌ها باید برای ترغیب این زوج برای حل‌وفصل اختلاف خود، اختلافات خود بر روی زمین را حل کنند.
داستان دیگری از سوی قبیله لویسینیو بومی‌های آمریکایی، کالیفرنیای امروزی نقل‌شده که بر اساس آن ماه بیمار است و انسان‌ها باید برای کمک به بهبود آن سرود، دعا و مناجات بخوانند.
آیا تماشای ماه خونی خطرناک است؟
گفتیم که چرا ماه قرمز میشود؟ اما آیا نگاه کردن به آن مشکلی دارد؟ به‌هیچ‌وجه، ماه برخلاف خورشیدگرفتگی که بسیار پرنور است و نمی‌توان مستقیم به آن نگاه کرد و باید با محافظ چشمی مخصوص یا با بازتاب یا سایه مشاهده شود، صرفا پرتو‌های خورشید را منعکس می‌کند و خیره شدن به آن بی‌خطر است.
تفاوت ماه قرمز با ابرماه صورتی
«ابر ماه توت فرنگی» یکی از نام‌های سنتی ماه کامل ژوئن است که توسط بومیان آمریکا برای توصیف این ماه به کار می‌رود. این نام نه بر اساس ویژگی‌های ماهِ آسمان، بلکه بر اساس ویژگی‌های ماهِ سال است؛ به این دلیل که برای قبایل بومی آمریکا، ژوئن فصل برداشت توت فرنگی بوده است.
اگرچه نام «ماه توت فرنگی» در میان بومیان آمریکا محبوب‌ترین نام برای ماه کامل ژوئن بوده، اما در اروپا، ماه کامل ژوئن، «ماه گل رز» نامیده می‌شد، شاید به این دلیل که گل‌های رز در این ماه شکفته می‌شوند یا ممکن است به این دلیل باشد که ماه کامل ژوئن گاهی اوقات به رنگ صورتی به نظر می‌رسد.
اگرچه در اذهان این نام تداعی کننده توت فرنگی‌های صورتی و قرمز رنگ است، اما باید بگوییم که این نامگذاری ارتباط خاصی با رنگ ماه کامل ژوئن ندارد. به احتمال زیاد این ماه مانند هر ماهِ کامل دیگر در آسمان، طلایی یا سفید رنگ خواهد بود. یا شاید ممکن است به دلایل جوی که ماه در هنگام طلوع و غروب قرمز به نظر می‌رسد، ماه کامل ژوئن هم قرمز رنگ دیده شود. ماه کامل ژوئن کمی قبل از انقلاب تابستانی در نیمکره شمالی که در ۲۱ ژوئن است، رخ می‌دهد. به همین خاطر، در این موقعیت، به دلیل پخش شدن نور ماه در اتمسفر، ماه ممکن است به رنگ قرمز یا صورتی دیده شود.
پدید‌های نجومی روز‌های باقی مانده سال ۱۴۰۲
همواره یکی از جذاب‌ترین رخداد‌ها در هر سال پدیده‌های نجومی هستند که مناظری تماشایی در آسمان برای ما رقم می‌زنند. سال ۱۴۰۲ هم از این قضیه مستثنی نیست. در زیر برخی از مهم‌ترین پدیده‌های نجومی این سال را با‌هم مرور می‌کنیم.
اَبَرماه آبی، یکی از زیباترین پدیده‌های نجومی سال
اگر در تاریخ نهم ماه شهریور به آسمان نگاه کنید، ماه را به‌صورت کامل می‌بینید و احتمالاً متوجه خواهید شد که کمی بزرگ‌تر و درخشان‌تر از ماه کاملی است که پیش از این مشاهده می‌کردید. در این تاریخ ماه در مدار بیضی‌شکل خود، در نزدیک‌ترین فاصله نسبت به زمین قرار می‌گیرد و پدیده نجومی شگفت‌انگیزی را برای ما رقم می‌زد.
امسال ماه در مدار خود چهار بار در نزدیک‌ترین فواصل نسبت به زمین قرار می‌گیرد؛ پس می‌توان گفت در این سال چهار بار شاهد ابرماه هستیم. این تاریخ‌ها عبارتند از: ۱۲ تیرماه، ده مردادماه، نهم شهریور و هفتم مهرماه.
ابرماه آبی چیست؟
ابرماه که در تاریخ نهم شهریور در آسمان ظاهر میشود، اصطلاحاً با عنوان «اَبَرماه آبی» شناخته میشود. در نظر داشته باشید این نامگذاری بدین معنا نیست که ابرماه این تاریخ را به رنگ آبی خواهیم دید. این اصطلاح درحالی به کار می‌رود که به‌دلیل چرخش مداری ماه و زمین، در یک سال به‌جای ۱۲ ماه کامل، شاهد ۱۳ ماه کامل باشیم.
اگر به تاریخ‌های میلادی دقت کنید، ده مرداد و نهم شهریور که در آن‌ها شاهد ابرماه هستیم، مصادف با روز‌های ابتدایی و پایانی ماه میلادی آگوست هستند؛ بنابراین به ماه نهم شهریور ابرماه آبی می‌گویند. درحقیقت ماه آبی سومین ماه کامل در فصلی با چهار ماه کامل است - درحالی‌که انتظار داریم هر فصل تنها سه ماه کامل در آسمان داشته باشد.
این پدیده هر ۲.۵ سال یک بار رخ می‌دهد و به شما پیشنهاد می‌کنیم در تاریخ نهم شهریورماه حتماً این ابرماه آبی را تماشا کنید.
بارش شهابی جباری
یکی دیگر از پدیده‌های نجومی چشمگیر سال بارش شهابی جباری است که از تاریخ ۴ مهرماه تا اول آذرماه می‌توان آن را در آسمان مشاهده کرد. این بارش شهابی به‌طور معمول به‌اندازه بارش شهابی برساوشی قوی نیست، اما همچنان ارزش تماشا‌کردن را دارد. اگر به یک مکان تاریک بروید، احتمالاً می‌توانید ۱۰ تا ۲۰ شهاب پرنور و زیبا را در هر ساعت مشاهده کنید.
خورشیدگرفتگی حلقوی
علاوه بر این پدیده‌های نجومی جذاب، به‌غیر‌از بارش‌های شهابی، پدیده‌های دیگری نیز هستند که توجه ما را به خود جلب می‌کنند. در تاریخ ۲۲ مهرماه یک خورشیدگرفتگی حلقوی رخ می‌دهد که متأسفانه از ایران قابل مشاهده نیست، اما ساکنین ایالات‌متحده می‌توانند به‌خوبی آن را رصد کنند.
خورشیدگرفتگی زمانی رخ می‌دهد که ماه از بین زمین و خورشید عبور می‌کند. اما از آنجا که ماه در این تاریخ به‌طور کامل خورشید را نمی‌پوشاند، یک دایره درخشان زیبا یا یک «حلقه آتش» خواهیم داشت که به همین علت به این پدیده خورشیدگرفتگی حلقوی می‌گویند.
این خورشیدگرفتگی حلقوی حدود ۱۲ دقیقه طول می‌کشد که احتمالاً افراد در ایالات‌متحده بتوانند حدود ۵ دقیقه آن را مشاهده کنند. به یاد داشته باشید که برای رصد خورشیدگرفتگی حتماً باید از عینک‌های مخصوص استفاده کنید.
ماه‌گرفتگی جزئی
سال گذشته کشور‌هایی مانند ایالات‌متحده با دو ماه‌گرفتگی کامل مواجه شدند. ماه‌گرفتگی کامل زمانی رخ می‌دهد که سایه زمین تمام سطح ماه را می‌پوشاند. این درحالی است که در ماه‌گرفتگی جزئی، ماه فقط تا حدی اسیر سایه تاریک زمین میشود.
نوع سوم ماه‌گرفتگی که از آن با عنوان «ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای» یاد میشود، زمانی اتفاق می‌افتد که سایه بیرونی کم‌نورتر زمین به نام «نیم‌سایه» روی ماه انداخته میشود.
این ماه‌گرفتگی که در تاریخ ششم آبان‌ماه رخ می‌دهد، تنها از قسمت شرقی ایالات‌متحده قابل رؤیت است. برخلاف خورشیدگرفتگی، برای تماشای ماه‌گرفتگی نیازی به استفاده از عینک یا تجهیزات خاص نیست.
سیاره مشتری در میان پدیده‌های نجومی سال!
در تاریخ ۱۲ آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ نیز شاهد پیوند زمین و مشتری هستیم. در این تاریخ سیاره مشتری در نزدیک‌ترین فاصله خود نسبت به زمین قرار می‌گیرد.
اورانوس را تماشا کنید!
در تاریخ ۲۲ آبان‌ماه، سیاره دوست‌داشتنی اورانوس با رنگ سبز-آبی خود در نزدیک‌ترین فاصله از زمین قرار خواهد گرفت. در چنین پدیده‌های نجومی که یک سیاره در چرخش مداری خود به ما نزدیک میشود، خورشید نیمی از آن را روشن می‌کند.
بارش شهابی جوزایی
بارش‌های شهابی بازهم ادامه دارند! بارش شهابی جوزا که در لیست جذاب‌ترین پدیده‌های نجومی سال قرار دارد، از تاریخ ۲۸ آبان‌ماه آغاز میشود و تا ۳ دی‌ماه ادامه دارد. این بارش را می‌توان آخرین بارش‌های شهابی سال ۱۴۰۲ دانست.
بارش شهابی جوزا به‌دلیل شهاب‌های پرسرعتی که دارد، معروف است. طبق گفته ناسا، آن‌ها می‌توانند با سرعتی در حدود ۱۲۵ هزار کیلومتر بر ساعت حرکت کنند که ۴۰ برابر سریع‌تر از سرعت یک گلوله است!
گردآوری: تابناک جوان
منابع: وبلاگ گروه نجوم شفق شهرستان اردکان / صداوسیما / دیجیاتو / باشگاه خبرنگاران جوان