پایتخت سفال ایران را با این تصاویر بشناسید! + راهنمای گردشگری

شاید پایتخت سفال ایران را در هنگام حل کردن جدول یا سوالات مسابقه دانستنی دیده باشید. این شهر یکی از مقاصد گردشگری است که قدمت تاریخی دارد. لاجین در استان همدان مرکز سفال کشور زیبای ما است. نسل جوان لالجینی‌ها هم چنان یادگار و میراث پدرانشان را دنبال می‌کنند تا صنایع دستی لالجین، جهانی شود. لالِجینْ پایتخت سفال جهان می‌باشد. شهر لالجین یکی از قطب‌های گردشگری استان همدان و به عنوان مرکز سفال و سرامیک در خاورمیانه و حتی دنیا شناخته شده‌است. راستی چرا محصولات این شهر به اروپا صادر نمیشود؟ پاسخ آن را در انتهای مقاله بخوانید.

سفال در ایران

ظرف‌های سفالی، یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های آدمی است. انسان‌های اولیه از آن زمان که به فکر ذخیرهٔ آب و غذا افتادند و به خاصیت چسبندگی و شکل گیری گل رس پی بردند ظرف‌های سفالی را به شکل‌های گوناگون ساختند. با گذشت زمان و گسترش زندگی، سفال گری هم تکامل یافت. انسان‌های آفریننده با دست‌های شان بر ظرف‌های گلی نقش و نگار‌هایی کشیدند و آن‌ها را با رنگ‌های گوناگون آراستند. هم اینک در نقاطی از ایران از جمله در:‌ مند گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان ظروف سفالین تهیه می‌شود. تولید وسایل و محصولات سفال و سرامیک در هر یک از نقاط نامبرده با اختلافی اندک در نوع مواد اولیه، رنگ و طرح تهیه می‌شود و به همین دلیل محصولات هر ناحیه به خوبی قابل تشخیص از فراورده‌های سایر نقاط است.
در ایران قدمت سفالینه‌ها به بیش از ۱۰٬۰۰۰ سال می‌رسد. قدیمی‌ترین چرخ سفال گری و کوره پخت سفال در جهان در شوش یافت شده است. همچنین قدیمی‌ترین ظروف سفالی منقوش مربوط به ایران است. برای دیدن بخشی از ظرفیت‌های صنایع دستی ایران زمین، بایستی به موزه آبگینه تهران بروید که ده‌ها نمونه از سفال‌های باستانی کشور در آن جا در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.

تاریخچه لاجین، پایتخت سفال ایران

لالجین دو بار از زمانی که به یک شهر تبدیل گشته، ویران شده است. یکی از آن ویرانی‌ها در حمله مغول‌ها بوده و دیگری زمانی که افغان‌ها به رهبری محمود افغان در زمان صفویان به شهر‌هایی از کشور حمله کردند. علاوه بر آن حمله‌ای نیز در زمان خوارزمشاه و مردآویج نیز حمله‌هایی نه به شدیدی دو مورد اول به این شهر داشته است.
استان همدان منطقه‌ای سرد سیر است بنابراین در سفر به لالجین به یاد داشته باشید که این شهر منطقه‌ای سرد سیر است که میانگین دمای سالانه آن بین پنج تا ده درجه بالای سفر است. گرمترین دمای این شهر در تیر ماه حدود ۲۴ درجه سانتی گراد است و زمستان‌های سرد آن تا پنج درجه زیر صفر سرما دارد.
شهر سفال خاورمیانه در شمال استان همدان که در فاصله‌ی ۱۹ کیلومتری شهر همدان قرار دارد. لالجین، پایتخت سفال ایران یکی از شهر‌های شهرستان بهار در استان همدان بوده، به عنوان مرکز تولید سفال خاورمیانه شناخته شده‌است. هشتاددرصد از جمعیت شهر لالجین به پیشهٔ سفالگری، سرامیک‌کاری و شغل‌های وابسته همچون نقاشی سفالینه‌ها، بسته‌بندی، خرید و فروش محصولات سفالین … اشتغال دارند.
پیشینه سکونت در این منطقه به حدود سده پنجم هجری می‌رسد. از میان تمام صادرکنندگان سفال، شهر لالجین مهمترین مرکز در کشور است که برای مدتی است که این صنعت را در خود جای داده است.

• شهر لالجین حدود ۱۰۰۰ سال
• سفال لالجین حدود ۸۰۰ سال قدمت دارد.

زبان مردم لالجین

پایتخت سفال ایران لالجین است. قبل از سفر به لالجین باید بدانید که اهالی این منطقه ترک هستند و به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند. لهجه این منطقه ترکیبی از ترکی قشقایی و ترکی شاهسونی است و همچنین به لهجه مردم قم و استان مرکزی نیز شباهت‌هایی دارد. افرادی که سفر به لالجین را تجربه کرده اند میدانند که این منطقه همچنین دارای تاریخ کهنی نیز هست. به عنوان مثال سنگ قبر‌هایی از قرن پنجم هجری در این منطقه یافته شده که الان در موزۀ تپۀ هگمتانه نگهداری می‌شود، اما اسناد تاریخی نشان می‌دهد که قدمت سکونت در لالجین به صد‌ها سال قبل از این زمان بازمی گردد.

لالجین کجاست؟

لالجین، پایتخت سفال ایران، برای ما ایرانی ها، همان اندازه ناشناخته است، که شهر سوخته (بهشت باستان شناسان جهان) زابل، سوباتان (بهشت اردیبهشت ایران) تالش و مازیچال مازندران و تخت سلیمان غریب است! شغل بیشتر مردم این شهر سفالگری و بعد از آن کشاورزی است. لالجین اکنون یکی از مقصد‌های گردشگری به خصوص در ایام نوروز در استان تاریخی همدان است.

شهری به نام پایتخت سفال ایران

این شهر به عنوان مرکز سفال ایران معرفی شده و رتبه اول صادرات سفال را در کشور به خود اختصاص داده است. وقتی وارد شهر می‌شوید، میدان بزرگی وجود دارد که در ان، مردی سفال گر که نماد مردمان سفال گر این خطه به نظر می‌رسد، بر روی سنگی ایستاده و سفالی در دست دارد. چند سفال آبی رنگ زیبا که یکی کوزه بزرگ دهانه تنگ است، در کنار این مجسمه خود نمایی می‌کند که منظره جالبی برای تازه واردان به شهر برای عکاسی خلق می‌کند.

هنر سفالگری نسل به نسل به مردم شهر لالجین رسیده و سفالگری، هنر آبا و اجدادی مردم این شهر است و برخلاف سفال‌های چینی که اکنون در بازار ایران فراوان شده‌اند، سفال‌های تولیدی این منطقه از کیفیت و اصالت بسیاری برخوردارند و هنوز هم مردم لالجین برای ساخت سفال از چرخ‌های دستی استفاده می‌کنند.
صنعت سفال ایران سال هاست که به دلایل مختلفی رشد کرده و کاربرد‌های متنوعی دارد که به دیگر کشور‌ها نیز صادر می‌شود. از میان تمام صادرکنندگان سفال، شهر لالجین مهمترین مرکز در کشور است که برای مدتی است که این صنعت را در خود جای داده است.

سفال لالجین جزو آن دسته هنر‌هایی است که در خانه‌های بسیاری از ما ایرانیان وجود دارد و شهر لالجین یکی از شهر‌های گردشگری استان همدان است که به پایتخت سفال ایران معروف است. برای رفتن به آن‌ها باید حدود ۲۵ کیلومتر از شهر همدان خارج شوید و به این منطقه برسید. اگر نگاهی به آثار به دست آمده در منطقه لالجین بندازیم متوجه می‌شویم که پیشینه سکونت در این منطقه به حدود سده پنجم هجری می‌رسد.

سفال لالجین

همانطور که گفته شد سفال لالجین (پایتخت سفال ایران) یکی از بهترین‌ها سفال‌های ایران می‌باشد. این شهر را می‌توان مرکز عمده سفال و سرامیک ایران دانست که صادرات آن به جهان بیشتر از هر نقطه دیگری ثبت شده است. سفال لالجین انواع گوناگونی دارد که می‌توان از جمله آن‌ها ظروف کاربردی و تزیینی، سرامیک‌های متنوع و … را نام برد. در ۴ شهریور ۱۳۹۵ جشنی در لالجین برگذار شد که در نتیجه نام گرفتن این شهر به شهر جهانی سفال بود. این ثبت جهانی همانطور که انتظار می‌رفت باعث رشد اقتصادی این شهر و همچنین افزون شدن تعداد گردشگرانی که به این منطقه می‌آیند شد.

بیشتر بخوانید:

• شهر جهانی سفال خالی از «گِل رُس»
• آثار باستانی ایرانی را چطور دزدیدند؟

روش تهیه سفال لالجین

اگر بخواهیم در مورد چگونگی تهیه سفال لالجین برایتان بگوییم باید شما را با روستایی به نام دستجرد آشنا کنیم. این روستا خاک مورد نیاز سفالگری لالجین را به صورت کلوخ‌های بزرگ و کوچک به این روستا می‌فرستد. کلوخ‌ها را پس از کوبیدن با تخماق چوبی داخل تغار‌های بزرگی با آب مخلوط می‌کنند تا به صورت غاب گل یا لوا در آید. پس از آن مخلوط به دست آمده را با الک‌ای مخصوص صاف می‌کنند تا ناخالصی‌های آن مثل سنگ ریزه‌ها جدا شود. سپس چند روزی آن را دست نمی‌زنند تا کمی سفت شود. بعد از گذشت این زمان و در صورت مناسب بودن گل، چوبی بلند را استفاده کرده تا خطوطی متقاتع به عمق چند سانت روی گل ایجاد کنند. سپس گل از خط‌های موجود ترک می‌خورد و به صورت خشت‌هایی در می‌آید. خشت‌ها در مرحله بعدی به کارگاه‌های مختلف فرستاده می‌شوند و در اتاقی به نام ترپاقدان انبار می‌شوند.
توده گل‌های انبار شده برای استفاده توسط دو نفر با پا ورز داده، پهن می‌شوند و این کار تا زمانی که گل کاملا آماده شود ادامه پیدا می‌کند. سپس گل آماده شده را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم می‌کنند و به شکل کله قند‌هایی به اصطلاح چونه در می‌آورند. در این مرحله گل برای انجام سفال کاملا آماده است.

پایتخت سفال ایران

سفال لالجین و کوره سفالگری

در بیشتر مواقع کوره‌های سفالگری از آجر ساخته می‌شوند و به دو قسمت پایین و بالا تقسیم می‌شوند. قسمت پایینی که به تنوره نیز معروف است جایی است که در آن یک مشعل بزرگ آهنی قرار می‌گیرد. در قسمت فوقانی نیز ظروف برای پخته شدن در تاقچه‌های مخصوص گذاشته می‌شوند. کوره‌ها بسته به بزرگی و کوچکی شان دارای چندین طاقچه هستند که ظرف‌های سفالی روی آن قرار می‌گیرند تا توسط حرارتی که از طبقه زیرین به آن‌ها می‌خورد، پخته و مناسب استفاده شوند. سفال لالجین جزو مرغوب‌ترین سفال‌هایی است که می‌توانید از پخته شدن درست آن اطمینان کامل داشته باشید.

چرا سفال لالجین به اروپا صادر نمیشود؟

مدتی است که استاندارد گرایی در تولیدات لالجینی‌های خوش ذوق و عاشق صنایع دستی را در کانون توجه مسئولان قرار داده است. به دلیل کاهش هزینه‌ها در ترکیبات رنگ سفال همیشه از سرب استفاده می‌شود، اما با گران شدن سوخت‌هایی مانند نفت و گاز که در کوره‌ها استفاده می‌شود به کار بردن سرب در رنگ سفال لعاب‌دار افزایش یافته است. یک کارشناس فرهنگی در این باره می‌گوید: برای پخت یک سفال معمولی در کوره‌ها حدود ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ درجه حرارت لازم است، اما بیشتر سفالگران به دلیل گرانی سوخت حرارت کمتری در حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ درجه وارد می‌کنند که باعث می‌شود سمومی که در رنگ‌ها وجود دارند از بین نروند.
علاوه بر این خود سرب یک ماده سمی است و اگر در ترکیب رنگ بیش از حد استفاده شود برای سلامتی مصرف‌کننده بسیار خطرناک است. پس باید بدانیم کاهش هزینه‌های تولید ظروف لعاب‌دار به قیمت به خطر افتادن سلامتی افراد تمام می‌شود.
یکی از دلایل صادر نشدن سفال لالجین به اروپا همین مسئله سمی بودن است. اتحادیه اروپا به دلیل سمی بودن ظروف لعاب‌دار لالجین از وارد کردن آن خودداری می‌کند.

محصولات پایتخت سفال ایران

نکاتی مهم درباره لالجین

۱- مشکل برداشت بی‌رویه از خاک لالجین، موضوع زیست محیطی است که باید به آن توجه شود. با برداشت بی‌رویه از خاک لالجین عملا این خاک باارزش به زباله و پسماند تبدیل می‌شود. در حالی که از همین پسماند‌های سفال می‌توان ماده‌ای به نام «شاموت» تولید کرد که در فرآورده‌های صنایع نسوز کاربرد زیادی دارد.
۲- لالجین به عنوان پایتخت سفال ایران و جهان، می‌تواند یکی از مقصد‌های گردشگری بی نظیر داخلی و خارجی باشد. برای لالجین می‌بایست برند سازی حرفه‌ای صورت گرفته و برای تاثیرگذار محصولاتش در بازار‌های جهانی، تجاری سازی تخصصی در دستور کار کارآفرینان قرار بگیرد.
۳- لالجین می‌بایست سایت رسمی گردشگری و پرتال رسمی اطلاع رسانی چند زبانه و چند رسانه‌ای در فضای مجازی داشته باشد تا دنیا با زبان‌های مختلف، گوشه‌هایی از هنر تاریخی و باستانی مردمان این خطه از ایران سرافراز را بهتر درک کنند.

منابع: الی گشت / ویکی پدیا / روزیاتو/ آریاویکی.