کدام یک از دوره های پادشاهی پیش از اسلام است؟
شاید تاکنون مطلبی جامع و کامل در راستای حکومت‌ها و پادشاهان ایران قبل و بعد از تاریخ اسلام در دست نبوده و شاید هیچ منبعی چنین جمع‌بندی را به طور کامل و با ترتیب ارائه نکرده باشد. به همین دلیل در این مطلب تصمیم گرفته‌ایم تا مروری بر حکومت‌های ایران از ابتدا تا بعد از ورود اسلام داشته باشیم و دوره حکومت هر یک از حکومت‌های ایران را به همراه پادشاهانشان ارائه خواهیم کرد.
معرفی حکومت‌های ایران از دوران باستان تا بعد از اسلام
گفته می‌شود که اولین پادشاهی ایران و اولین سلسله متعلق به کیومرث بود و در اوستا نیز از او یاد شد. البته حکومت او در دوران انسان‌های اولیه شکل گرفت و زمانی بود که انسان‌ها در غارها زندگی می‌کنند.
حکومت‌های ایران باستان
نیا ایلامی
ایلامیان از اولین حکومت‌های ایران است که جزییات زیادی در رابطه با این حکومت در تاریخ منتشر نشده است اما گفته می‌شود که دوران حکومت ایلامیان به 500 سال رسید و احتمالاً پایتخت ایلامیان شوش انتخاب شده بود.
عیلام
بر اساس گفته‌ها این تمدن نیز جزو تمدن‌های ایلامیان بود که مجدداً با مرکزیت شوش ادامه پیدا کرد و به مدت 2161 سال دوام داشته است.
منائیان
از سوی دیگر منائیان با پایتخت بوکان و زبان ایرانی به مدت 234 سال یکی دیگر از حکومت‌های ایران به حساب می‌آیند.
حکومت‌های پادشاهی ایران قبل از اسلام
پس از ایران باستان، دوره پادشاهی یا شاهنشاهی در حکومت‌های ایران آغاز می‌شود که در ادامه ترتیب این حکومت های ایران را نام خواهیم برد.
مادها
مادها با انتخاب پایتخت هگمتانه بر ایران حکومت کردند. مادها قومی ایرانی بودند که به رهبری دیاکو نظم گرفتند. البته از دیگران حاکمان مادها می‌توان به هوخشتره و آزی دهاک نیز اشاره کرد. مادها حکومت طولانی داشتند اما تاریخ دقیقی از مدت زمان حکومت آن‌ها در دست نیست.
هخامنشیان
کوروش با شکست مادها این حکومت را به پایان رساند و حکومتی جدید با نام حکومت هخامنشیان را ایجاد نمود. هخامنشیان نخستین دولت متمدن در تمام جهان آن دوران بود. دوران هخامنشان دوران پیشرفت، فرهنگ و تمدن بود و به جرات می‌توان گفت دوره هخامنشیان دوره جهش بشریت و دوره جهش تاریخ ایران و جهان بود. از پادشاهان دوره هخامنشیان می‌توان به ترتیب به کوروش کبیر، کمبوجیه، گئومات، داریوش، خشایار شاه، اردشیر، خشایارشاه دوم، سغد پانوس یا سغدیان، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم، ارسس و داریوش سوم اشاره کرد.
سلوکیان
سلوکوس سردار اسکندر مقدونی پس از مرگ او به حکومت رسید و حکومت سلوکیان را ایجاد نمود. سلوکیان از ریشه یونانیان بودند و فرهنگ و زبان یونانی را به ایران آوردند. این حکومت در نهایت در زمان آنتیوخوس دوم به پایان رسید.
اشکانیان
اشکانیان هم تمدن یونانی بودند که پس از سلوکیان شکل گرفتند. این حکومت با پادشاهی اشک اول یا ارشک شکل گرفت و پس از آن تیرداد، اردوان، فری یاپت، فرهاد، مهرداد، فرهاد دوم، اردوان دوم، مهرداد دوم، گودرز، آرد، سیناتروک، فرهاد سوم، مهرداد سوم، آرد دوم، فرهاد چهارم، تیرداد دوم، فرهاد پنجم، آرد سوم، ونن، اردوان سوم، وردان، گودرز دوم، ونن دوم، به لاش، پاکور، اردوان چهارم، خسرو، به لاش دوم، به لاش سوم، به لاش چهارم، به لاش پنجم و در نهایت اردوان پنجم حکومت کردند.
ساسانیان
اردشیر بابکان پس از حکومت اشکانیان، حکومت ساسانیان را ایجاد کرد و پایتخت ساسانیان شهر تیسفون در نزدیکی بغداد بود. اردشیر دین زردشتی را دین رسمی کشور اعلام کرد. پس از مرگ اردشیر بابکان پسرش شاپور اول بر تخت شاهنشاهی نشست وی از شاهان بزرگ ساسانی بشمار می‌رود. از شاهان این دوره می‌توان به اردشیر بابکان، شاپور اول، هرمز اول، بهرام اول، بهرام دوم، بهرام سوم، نرسی، هرمز دوم، شاپور دوم، اردشیر دوم، شاپور سوم، بهرام چهارم، یزدگرد، بهرام پنجم یا بهرام گور، یزدگرد دوم، هرمز سوم، پیروز، به لاش، قباد اول، زاماسب، انوشیروان دادگر، هرمز چهارم، خسرو پرویز، قباد دوم، اردشیر سوم، شیرویه، ملکه پوراندخت، هرمز پنجم و یزدگرد سوم اشاره کرد.
حکومت‌های ایران بعد از اسلام
امویان
پس از پیروزی اعراب مقابل ساسانیان، حکومت اعراب و حکومت اسلامی در ایران آغاز شد و اولین حکومت‌های اسلامی ایران در واقع امویان بود که پایتخت خود را دمشق گذاشتند. حکومت امویان در واقع حکومت عمر، عثمان و امام علی بود.
عباسیان
پس از ضعیف شدن امویان، حکومت عباسیان توسط ابومسلم خراسانی شکل گرفت و پایتخت خود را بغداد انتخاب کرد. عباسیان بیش از ۵۰۰ سال حکومت کردند.
طاهریان
حکومت طاهریان اولین حکومت مستقل بعد از حمله اعراب بود. طاهر ذوالیمینین یکی از سرداران مأمون این حکومت را به راه انداخت و این حکومت طاهریان نام گرفت. پایتخت این حکومت نیز نیشابور انتخاب شد. حکومت طاهریان در زمان محمد بن طاهر توسط یعقوب لیث صفاری سرکوب شد.
علویان
علویان از نسل امام حسن (ع) بوده و در طبرستان و دیلم حکومت خود را تشکیل دادند و آمل را پایتخت خود انتخاب کردند. در نهایت علویان به دست سامانیان نابود می‌شوند. این حکومت دارای دو پادشاه به نام‌های داعی کبیر و ناصر کبیر بود.
صفاریان
یعقوب لیث پس از شکست طاهریان حکومت صفاریان را تشکیل داد. پس از یعقوب، عمرولیث حکومت صفاریان را به عهده گرفت. این حکومت توسط امیران سامانی به پایان رسید ولی حکومتشان ۱۳۴ سال ادامه یافت و در زمان حکومت خلف بن احمد پایان یافت.
سامانیان
سامانیان پس از شکست صفاریان حکومتشان آغاز شد و گفته می‌شود که 124 سال حکومت کرده‌اند. پایتخت سامانیان بخارا بوده و بزرگانی چون ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی در دوره سامانیان می‌زیستند.
آل زیار
آل زیار یا زیاریان از در مناطق گیلان بودند و حکومت ایران را به دست گرفتند. مرداویج بن زیار بنیان‌گذار زیاریان مدعی بود که از یک خاندان سلطنتی پیش از اسلام است. حکومت زیاریان هم در نهایت در دوران حکومت گیلانشاه به پایان رسید.
آل بویه
این حکومت در واقع استقلال‌طلبانی بودند که پس از ورود اعراب برای برگشت به ایران قبل و به‌دست آوردن عزت ایرانی حکومت‌هایی مستقل را تشکیل دادند. این حکومت توسط عمادالدوله علی آغاز شد و در دوران ملک رحیم به پایان رسید. در این میان نیز عضدالدوله از حاکمانی بود که در عمران و آبادانی کشور نقش داشت و در این دوره شناخته شده تر از بقیه حاکمان بود.
غزنویان
غزنویان حکومتی قدرتمند بود که از افغانستان شکل گرفت. این حکومت مسلمان نیز توانست هندوستان را فتح کند. حکومت غزنویان با آلپ تکین شروع شد و با خسرو ملک به پایان رسید. البته حاکمانی چون سلطان محمود غزنوی و سلطان مسعود نیز در این دوران حکومت کردند. باید اشاره کنیم که فردوسی در دوره غزنویان زندگی می‌کرد.
سلجوقیان
حکومت سلجوقیان با حکومت طغرل آغاز شد و پس از آن شاهد حکومت آلب ارسلان، ملکشاه، سلطان سنجر و دیگر شاهان سلجوقی بودیم. سلجوقیان با پیروزی بر غزنویان حکومت خود را تأسیس کردند و به یاری وزرای بزرگ قدرت خود را تثبیت نمودند اما در نهایت توسط خوارزمشاهیان، حکومت سلجوقیان نیز به پایان خود رسید.
خوارزمشاهیان
خوارزمشاهیان که 154 سال حکومت کردند پایتخت خود را نیشابور گذاشتند. نظامی گنجوی و عطار نیشابوری در دوران خوارزمشاهیان زندگی می‌کرد. حکومت خوارزمشاهیان در نهایت توسط مغولان از بین رفت و تحت تصرف مغولان در آمد.
مغولان
پس از خوارزمشاهیان برای مدتی ایران تحت کنترل چنگیزخان مغول بود و به قولی می توان گفت که ایران به نابودی کشیده شد.
ایلخانان
ایلخانان نیز از دیگر حکومت‌های دیگر مغول بوده که با حکومت هلاکو آغاز شد و با حکومت ابوسعید به پایان رسید. گفته می‌شود که مولانا در این دوره از تاریخ زندگی می‌کرد. این حکومت 79 سال به طول انجامید. باید اشاره کنیم پس از حکومت ایلخانا، در جای جای ایران حکومت‌های کوچک دیگری هم دیده می‌شد که می‌توان به چوپانیان، مظفریان، سربداران، جلایریان و دیگر حکومت‌های این چنینی اشاره کرد.
تیموریان
تیموریان هم رگ و ریشه از مغولان داشته‌اند. این حکومت با تیمور لنگ آغاز شد و تیمور از بستگان چنگیز مغول بود. باید اشاره کنیم که حافظ در این دوره از تاریخ زندگی می‌کرد. حکومت تیموریان 35 سال طول کشید و البته در این دوران حکومت هایی چون قراقویونلو، آق‌قویونلو و مرعشیان نیز تشکیل شده بود.
صفویان
حکومت صفویان توسط شاه اسماعیل صفوی آغاز شد و از دیگر شاهان حکومت صفوی می‌توان به تهماسب اول، اسماعیل دوم، محمد خدابنده، شاه عباس، شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین اشاره کرد. در دوره صفویه برای اولین بار در تاریخ ایران مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی ایران معرفی شد. حکومت صفویان پایتخت خود را اصفهان، تبریز و قزوین در پادشاهی‌های مختلف انتخاب کرده بود و به مدت بیش از 200 سال این حکومت ادامه یافت.
افغان ها
در دوره‌ی صفویان حکومت توسط افغان‌ها شکست خورد و برای مدتی حکومت به دست افغان‌ها افتاد. در واقع صفویان در نتیجه تهاجم افغان‌ها و تصرف اصفهان از صفحه تاریخ ایران پاک شدند.
افشاریه
در نهایت نادرشاه افشار توانست ایران را از افغان‌ها پس بگیرد و حکومت افشاریه را ایجاد کرد. پایتخت حکومت افشاریه در مشهد بود و به مدت 46 سال این حکومت ادامه یافت.
زندیه
پس از حکومت افشاریه، حکومت زندیه آغاز شد و پایتخت خود را شیراز نهاد. این حکومت با کریم خان زند آغاز شد و به لطف لطفعلی خان زند نیز به پایان رسید. دوره این حکومت 34 سال به طول انجامید.
قاجاریه
حکومت قاجاریه نیز با آقا محمدخان قاجار آغاز گشت و در دوران این حکومت شاهد پادشاهانی چون فتحعلی شاه قاجار، محمدشاه، ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و در نهایت احمدشاه قاجار بوده‌ایم. دوره حکومت قاجاریه به 129 سال رسید و پایتخت ایران در این دوره حکومت تهران بود.
پهلوی
در نهایت آخرین حکومت پادشاهی ایران نیز حکومت پهلوی بود که با رضا شاه آغاز شد و در نهایت به پادشاهی محمدرضا شاه رسید که قطعاً در جریان جزییات این حکومت هستید. باید اشاره کنیم که حکومت پهلوی نیز 54 سال عمر کرد.
بیشتر بخوانید
منبع : دلگرم
