وقتی دانش‌آموزان برای رفتن به مدرسه حقوق می‌گرفتند!

شکست‌های پی‌درپی ایران در دوره قاجاریه به‌خصوص هنگام مقابله با دولت روسیه تزاری که منجر به الحاق بخش‌های وسیعی از خاک کشورمان به روسیه شد، مسئولان و فرهیختگان را به فکر بررسی این موضوع انداخت تا دلایل آن را بررسی کنند. در نهایت به این نتیجه رسیدند که آگاهی و دانش کم ما نسبت به فنون و علوم به ویژه فنون نظامی سبب این شکست‌ها شده است. موضوعی که امیرکبیر را به فکر راه اندازی مدرسه دارالفنون در خیابان ناصرخسرو فعلی انداخت.
دارالفنون که نخستین مدرسه نوین کشورمان است، به سبک و سیاق جالبی اداره می‌شد. دانش آموز‌ها باید لباس مخصوص به تن می‌کردند و برای تهیه آن لازم نبود پولی بپردازند، چرا که هر سال ۲دست لباس فرم رایگان به آن‌ها داده می‌شد. این لباس‌ها در تابستان و زمستان به دانش آموزان داده می‌شد که اولی آستین کوتاه و دومی ضخیم‌تر بود تا بچه‌ها در گرما و سرما اذیت نشوند. دانش آموز‌ها ناهار خود را در همین مدرسه می‌خوردند و برای درس خواندن حقوق می‌گرفتند. در پایان سال تحصیلی هم به شاگردان ممتاز انعام داده می‌شد و حتی یک پزشک در مدرسه مستقر بود تا دانش‌آموزان را معاینه و مداوا کند. چاپخانه مخصوصی هم به اسم «مطبعه دولتی» در دارالفنون وجود داشت که آثار استادان و برخی از کتاب‌ها را منتشر می‌کرد و در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌داد. آزمایشگاه معدن و شیمی هم در این مدرسه راه‌اندازی شده بود که آن زمان حرکتی نو به‌شمار می‌رفت.
از آنجا که در این مدرسه فنون نظامی و آموزش‌های مرتبط با آن به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شد، هزینه‌های آن از بودجه نظامی کشور تأمین می‌شد و به گفته حسین شهیدی مازندرانی در کتاب «سرگذشت تهران»، هرسال ۳بار از دانش‌آموزان امتحان گرفته می‌شد. با این وجود، رشته‌های تحصیلی در این مدرسه متنوع بود و در کنار آموزش‌های نظامی، دانش‌آموزان در رشته‌های علمی مثل مهندسی پزشکی، داروسازی، زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، روسی، ریاضی، معدن و رشته‌های هنری همچون نقاشی و موسیقی تحصیل می‌کردند. به فعالیت‌های عملی و تجربی دانش‌آموزان در این مدرسه هم توجه می‌شد. به عنوان مثال، افرادی که در رشته پزشکی درس می‌خواندند، همراه اساتید خود به بیماران بستری سر می‌زدند و دانش آموزان در درس هندسه، نقشه شهر تهران را تهیه کرده و ارتفاع کوه دماوند را تعیین می‌کردند.

ساخت این مدرسه مدرن با ۵۰اتاق ۱۶متری یک سال طول کشید و ۱۳روز پیش از قتل امیرکبیر به طور رسمی افتتاح شد. مقابل هر اتاق ایوانی ساخته شده بود و حوض بزرگی در وسط حیاط مدرسه ساخته بودند که اطرافش مملو از درخت‌های زردآلو، توت، شاتوت و... بود. برای ساخت این مدرسه، فردی به نام «میرزا رضا مهندس‌باشی» انتخاب شد که آن زمان یکی از مهندسان مشهور کشورمان بود. او پس از طراحی نقشه ساختمان، ادامه کار را به «محمدتقی خان معمارباشی» واگذار کرد.
دارالفنون، ترجمه عبارت «پلی‌تکنیک» است، اما از برخی یادداشت‌های امیرکبیر و مطالب روزنامه وقایع اتفاقیه و سند‌های دیگر، اینطور استنباط می‌شود که ابتدا اسم خاصی برای آن در نظر نگرفته بوند و با نام‌هایی همچون مدرسه، مدرسه جدید، مکتب‌خانه پادشاهی، تعلیم‌خانه، معلم‌خانه و مدرسه نظامی شناخته می‌شد. مدت تحصیل دانش آموزان در این مدرسه هم ۷سال بود که بعد‌ها به ۴سال تغییر کرد. آن‌ها به جز ماه‌های رمضان، محرم، صفر و بخشی از فصل تابستان، صبح تا عصر به این مدرسه می‌رفتند.

 

بیشتر دانش آموزان این مدرسه، اشراف زاده‌ها بودند که موقعیت مالی مناسبی داشتند. «مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدوله» وزیر انطباعات، «محمود علامیر» معروف به «احتشام‌السلطنه» رئیس مجلس شورای ملی دوره‌های اول و دوم، «میرزا کاظم محلاتی» موسس شیمی مدرن و «میرزا جهانگیرخان» روزنامه‌نگار و مدیر روزنامه صوراسرافیل، برخی از شاگردان این مدرسه بوده‌اند. از مشهورترین مدیران این مدرسه هم می‌توان به «میرزا محمدعلی شیرازی» وزیر امور خارجه، «عزیزخان مکری» وزیر جنگ، «علیقلی میرزا اعتضادسلطنه» وزیر علوم ایران، «رضا قلی‌خان هدایت» ادیب و شاعر و «علی‌قلی خان هدایت» سناتور و نماینده مجلس شورای ملی اشاره کرد.
برای بازدید رایگان از مدرسه دارالفنون می‌توانید به خیابان ناصرخسرو در منطقه۱۲ بروید. ایستگاه مترو امام خمینی (ره)، در نزدیکی این مدرسه قرار دارد و شنبه تا چهارشنبه بین ساعت ۸ تا ۱۶ می‌توانید از این مدرسه دیدن کنید.

 

منبع: همشهری آنلاین