حذف غربالگری اجباری خوب یا بد؟

چندی پیش مجلس طرح حذف غربالگری جنین را در دستور کار داشت. اما انتقادات بسیار به این طرح سبب شد که رئیس کمیسیون بهداشت مجلس بگوید تصویب این طرح جدی نیست و فقط در حد یک پیشنهاد است. اما حالا به نظر می‌رسد که مجلس بی‌سروصدا این طرح را تصویب کرده استو

زهره سادات لاجوردی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس این خبر را داده. او در یک برنامه تلویزیونی گفت: «در طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده که در مجلس تصویب شده، اجبار مادران به غربال‌گری برداشته شده است. او می‌گوید این طرح اکنون در دست شورای نگهبان است و دیگر مادران مجبور نیستند غربالگری را انجام دهند.» 

پیش از این کبری خزعلی، رییس شورای فرهنگی اجتماعی زنان در شورای عالی انقلاب فرهنگی در توییتی از حذف غربالگری جنین نوشت. طرحی که گفته می‌شود با هدف افزایش جمعیت تدوین شده است. اما با موج انتقادات کاربران این توییت را حذف کرد.

زهره سادات لاجوردی می گوید: در مورد غربالگری خیلی بحث شد و نهایتا چیزی که درباره آن تصمیم گیری شد این بود که غربالگری اجباری نباشد البته  این طرح نزد شورای نگهبان است و باید نهایی شود. 

وی می گوید: غربالگری هر چند که قانون نبود ولی به شکلی اجرا می شد که همه باردار وقتی به پزشک مراجعه می کردند به نوعی ترس داشتند که حتما باید غربالگری را انجام دهند. 

غربالگردی در مرحله دوم و سوم علاوه بر تشویش مادر احتمال سقط را زیاد می کرد. در صورتی که برای همه مادران غربالگری لازم نیست. در این طرح اینکه مادر مجبور به غربالگری باشد حذف شده است . 

اولین مساله این است که در دوران بارداری افراد می‌توانستند با انجام غربالگری از سلامت جنین مطمئن شوند و اگر جنین دچار مشکل حادی بود امکان سقط جنین فراهم بود. اما حالا با تصویب این قانون، تصمیم‌گیری درباره سقط جنینی که مشکل داشته باشد، بر عهده خانواده نیست و یک کمیته باید درباره سقط یا نگهداری جنین تصمیم بگیرد.

مشکل دیگر اینکه با تصویب این طرح، هزینه‌های غربالگری از شمول بیمه تکمیلی هم خارج می‌شود و افراد مجبورند خودشان کل هزینه آن را بپردازند. هزینه سنگینی که می‌تواند برای بسیاری از خانواده‌ها کمرشکن باشد و از خیر آن بگذرند.

غربالگری ژنتیک دو مرحله دارد؛ یکی مشاوره پزشک و دیگری انجام آزمایشات ژنتیک که معمولا بسیار پرهزینه هستند. مثلا یکی از آزمایشاتی که بسیاری مواقع لازم است و باید انجام شود آزمایش هول‌اگزوم است. تعرفه این آزمایش را سال گذشته وزارت بهداشت حدود ۷ میلیون و ۵۰۰ تومان مشخص کرد.

غربالگری جنین از سال ۱۳۸۰ در کشور اجرایی شد. این کار از آن جهت انجام می‌شود که از تولد نوزدان دارای سندرم داون، تریزومى ۱۸ و تریزومی ۱۳ کاسته شود. برخی از کارشناسان و متخصصان می‌گویند با حدف غربالگری جنین، تولد نوزادان معلول بیشتر می‌شود.

درباره این طرح مرضیه وحیددستجردی، وزیر بهداشت دولت دهم هم گفته بود: «براساس متن ماده۴۰ طرح تعالی جمعیت، غربالگری باید از شبکه‌های بهداشت حذف شود.» به عبارتی اگر غربالگری از شبکه بهداشت حذف شود زنان در روستاها و مناطق محروم نمی‌توانند غربالگری انجام دهند. 

وضعیت سلامت جنین یکی از دغدغه های اصلی هر پدر و مادری است. خانم های باردار به دنبال راهی هستند که از سلامت جنین خود مطلع و مطمئن باشند. 

برای مشخص شدن وجود بیماری مادرزادی و یا احتمال آن در جنین، باید آزمایش غربالگری انجام شود. بیشتر آزمایش های غربالگری غیر تهاجمی یا Noninvasive هستند، یعنی برای انجام آن نیازی به شکافتن بدن نبوده و به راحتی از طریق ابزارهای پیشرفته امکان مشاهده درون بدن میسر می باشد. 

بعد از مثبت اعلام شدن نتایج غربالگری، برای رسیدن به پاسخ قطعی درباره مشکل جنین باید آزمایش های تشخیصی انجام شود. برخی از آزمایش های رایج غربالگری ساده هستند، برای مثال آزمایش تحمل گلوکز برای تشخیص دیابت بارداری بوده اما برخی دیگر از انواع آزمایش غربالگری برای موارد خاص تجویز می شود. 

همچنین این نکته را هم باید اضافه کنیم که آزمایش های غربالگری معمولا در هر یک از مراحل از سه ماهه اول و یا سه ماهه دوم بارداری انجام میگیرد. در برخی مواقع نیز آزمایش غربالگری به صورت ترکیبی است.

مراحل انجام آزمایش غربالگری شامل هر یک از موارد زیر می باشد که در ادامه به معرفی هر کدام پرداخته ایم: 

تسنیم نوشت : عده‌ای از همان ابتدای جان‌گرفتن طرح جوانی جمعیت در مجلس یازدهم با کلیدواژه‌های «نه به فرزندآوری اجباری»، «حقوق زنان» و «حقوق باروری» قصد داشتند از موفقیت طرح در مجلس جلوگیری کنند؛ طرحی که به‌حق به‌نفع مردم، سلامتی باروری و حفظ بقای نسل ایرانیان است. 

 "طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده"، نخستین قانون و تنها قانون جامع جمعیتی در کشورمان خواهد بود که قصد دارد با یک برنامه مدون، از حمایت‌های اقتصادی و درمانی از خانواده‌ها و باروری گرفته تا تغییرات فرهنگی در سبک زندگی، کشور را به‌سمت شکوفایی و پویایی جمعیت حرکت دهد. 

افت بی‌سابقه نرخ رشد جمعیت به عدد 0.6، کشور را در آستانه خطر تغییر ساختار جمعیتی قرار داده است و در صورت بهره نبردن از فرصت پنجره جمعیتی، به تله پیری جمعیت خواهیم افتاد که تا ده‌ها و بلکه صدها سال نمی‌توانیم خود را از آن نجات دهیم. 

این طرح که البته پس از حدود 10 سال بلاتکلیفی و بی‌توجهی نمایندگان دوره‌های مختلف مجلس شورای اسلامی، در مجلس یازدهم با اقبال مواجه شد و بالاخره در روزهای پایانی سال 99 در صحن علنی به‌تصویب رسید، طی چند ماه گذشته در رسانه‌ها بی‌مهری و جنجال‌آفرینی فراوان دید؛ به‌ویژه القائات کذبی که درباره بند حذف اجبار غربالگری ایجاد شد و به‌غلط آن را حذف غربالگری جا زدند! همین القائات کذب اخیراً نسبت به نسخ قانون قبلی سقط‌درمانی به وجود آمده که با وارونه‌نمایی دنبال انحراف افکار عمومی و حتی جامعه متخصص کشور نسبت به طرح جوانی جمعیت است. 

طبق دستورالعمل وزارت بهداشت، تمام زنان باردار باید تحت غربالگری قرار بگیرند تا در صورت احتمال وجود اختلالات ژنتیکی در جنین، وارد روند درمانی شوند؛ این دستورالعمل اگرچه با هدف کاهش تولد نوزادان با اختلالات ژنتیکی اجرا می‌شود، به‌دلیل آمار مثبت کاذب 16.5درصدی در غربالگری، عملاً موجب سقط هزاران جنین سالم در سال شده است! اما به‌چه‌صورت؟! 

طبق برآورد جهانی تعداد نوزادان دارای سندروم داون، کمتر از یک‌دهم درصد کل نوزادان متولدشده است؛ ما برای کشف این میزان، به‌جای ارجاع گروه‌های پرخطر یعنی سنین بالای باروری و کسانی که سابقه بیماری را در خانواده دارند، عموم جامعه‌ مادران باردار (94درصد) را به‌سوی فرآیند غربالگری سوق می‌دهیم! 

به‌خاطر خطای بالای غربالگری اولیه، برای پیدا کردن هر جنین مبتلا به سندروم داون، تعداد زیادی خانواده که احتمالاً جنینشان سالم است، به مرحله بعدی غربالگری منتقل می‌شوند که انجام آزمایش‌های آن حدود 5 میلیون هزینه دارد؛ هزینه‌های بالای غربالگری در مرحله دوم باعث می‌شود که بسیاری از این مادران به‌هیچ عنوان توان انجام آزمایش‌های مربوطه را نداشته باشند، مادرانی که عملاً به‌دلیل حاکمیت این سیستم غلط، نگرانی بی‌مورد درباره تولد نوزاد معیوب به آنها تزریق شده است و هم هیچ راهی برای تشخیص سلامت جنین خود ندارند؛ بدون اینکه حمایت مادی و معنوی برای رفع این اضطراب، وجود داشته باشد. 

اتفاق ناراحت‌کننده‌ای که اینجا می‌افتد این است که پزشک می‌داند در صورت تولد نوزاد با اختلال ژنتیکی، قانوناً محکوم شناخته می‌شود و باید خسارت دهد! اضطراب این احتمال  ــ هرقدر هم پایین باشد ــ مادر و پزشک را عملاً به‌سمت سقط جنین سوق می‌دهد؛ قانونی یا غیرقانونی! به‌نظرتان این اتفاقات موجب کشته شدن چند جنین سالم در سال می‌شود؟! 

با تمام چالش هایی که درباره سقط درمانی وجود دارد ؛ غربالگری توانسته تا حد زیادی از تولد کودکان معلول جلوگیری کند و اصرار اساتید ژنتیک برای تاکید و توصیه بر غربالگری به همین دلیل است.

باید توجه کنیم که غربالگری هیچ گاه اجباری نبوده که بخواهد اختیاری شود. و حتی هیچ گاه با غربالگری اجازه سقط به کسی داده نشده است.
بلکه غربالگری می تواند دستور آزمایش های دقیق تر که گران تر است را به پزشکان بدهد.

دولت و قانون گذار بجای حذف غربالگری یا بی توجهی به آن می توانند از طریق تامین منابع مالی جلوی آزمایش های ارزان تر و پر ریسک تر را گرفته و آزمایش های دقیق تر و گران تر و بی خطر را به هزینه دولت جایگزین این مساله نمایند.