کارنامه سریال های رمضان ۱۴۰۰/ سریال های رمضانی هرسال دریغ از پارسال!
سریال های ماه رمضان
شب های رمضان هر شبکه را که برای تماشای سریال های رمضان باز می کنی مثلث عشقی، احضار روح، شخصیت های فضول و آدم های بددهن را می بینی که همه به هم دروغ می گویند و با هم دشمن اند! اگر این سریال ها آینه ی تمام نمای جامعه است، خب ما خیلی افتضاحیم!
سال‌ها است که شب‌های ماه مبارک رمضان، مردم اوقات‌شان را با دیدن سریالهای مناسبتی صدا و سیما می‌گذارنند. امسال نیز به رسم سالیانه چندین سریال از صدا و سیما پخش می‌شود اما آیا کیفیت این آثار نسبت به سال‌های پیش بهبود داشته است؟
تقریبا بیش از ۲ دهه است که صدا و سیما اقدام به ساخت سریالهای مناسبتی برای ماه مبارک رمضان کرده است. سال ۷۳ اولین سالی بود که تلویزیون با پخش سریال «نیمه پنهان ماه» پایه‌گذار رسمی نوین شد، تلویزیونی که پیش از آن پخش سریالهای عادی خود را در ماه مبارک متوقف می‌کرد تا مردم ایران بیشتر به معنویات بپردازند. در کمتر از ۲۰ سال، امروز شبکه‌های مختلف تلویزیونی برای پخش سریال رقابت می‌کنند. توجه مخاطبانی که پس از یک روز طاقت‌فرسا دل‌شان می‌خواست پای سفره افطار داستانی را دنبال کنند، اولین دلیل برنامه‌سازان و برنامه‌ریزان تلویزیون برای ادامه این روند بود.
امسال قرار بود سریالهای «احضار»، «بچه مهندس ۴»، «یاور» و «رعد و برق» چهار مجموعه ویژه ماه رمضان باشند اما «رعد و برق» به آنتن نرسید و از کنداکتور حذف شد. اما کیفیت آثار امسال نسبت به سال‌های گذشته چگونه بود؟
محمدرضا خالقی‌زاده، منتقد سینما و تلویزیون، در گفت‌وگو با «ابتکار» می‌گوید: به نظر می‌رسد که امسال سریال «احضار» مورد توجه قرار گرفته است. سریال «بچه مهندس» با تغییر شخصیت‌ها و ورود بیش از اندازه ماجرای عشقی خیلی کار خوبی از آب در نیامده است. به نظر من سریالهای امسال به نسبت سال‌های گذشته ضعیف‌تر شده‌اند و به نظر می‌رسد این روند ادامه هم داشته باشد.
چه شد که سریال های مناسبتی افول کرد؟
بیش از ۲ دهه است که سریال‌سازی برای ماه رمضان در دستور کار بوده است، در این بین سریال‌هایی مانند «میوه ممنوعه» و «صاحبدلان» به چشم می‌خورند که بسیار قوی و پرطرفدار بودند. اما چرا دیگر شاهد تکرار چنین مجموعه‌هایی نیستیم؟ خالقی‌زاده می‌گوید: شاید بتوانیم بگوییم برخی از بهترین سریالهای صدا و سیما، جزو سریالهای ماه رمضان بوده است. اما موضوع این است که کاربلدها بیرون از ماجرا هستند. ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم در فضای فعلی هنری کشورمان که تا حد زیادی همه چیز رابطه‌ای، پولی و موروثی شده است، افراد شاخص جدیدی وارد شوند. در چنین فضایی نمی‌توانیم انتظار تولیدکنندگان آثار به اصطلاح فاخر را داشته باشیم. چون افراد با استعدادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، معمولا از چنین امکاناتی برخوردار نیستند. بنابراین در چنین شرایطی باید به همان افراد کاربلد سابق بسنده کنیم و تلاش‌مان این باشد که آنها را حفظ کنیم اما متاسفانه می‌بینیم که چنین هم نمی‌شود. پس کار خوب را چه کسی باید تولید کند؟ هر کسی که از پس آن بر نمی‌آید. فیلمنامه نوشتن، کارگردانی خوب، آدم خودش را می‌خواهد. آقای افخمی هم که امسال «احضار» را روی آنتن دارد در گذشته وارد شده است و پس از تجربه‌های مختلف کاری توانست چند کار خوبی تولید کند.
در آثار ما قصه خوب وجود ندارد!
او ادامه می‌دهد: در آثار ما قصه خوب وجود ندارد. وقتی متن خوب وجود نداشته باشد، کارگردان نمی‌تواند خوب کارگردانی کند، بازیگر هم نمی‌تواند بازیگری کند. به همین راحتی! وقتی خشت اول را اشتباه می‌گذاریم تا آخر هم ادامه پیدا می‌کند.
در شرایطی که افراد کاربلد ورود نمی‌کند، ممکن است شرایط برای ورود افراد جوان با استعداد فراهم شود. اما چرا باز هم شاهد ظهور استعداد چوان نیستیم؟
صداو سیما به دنبال شعاز زدگی است
خالقی‌زاده می‌گوید: متاسفانه صدا و سیما ما کاملا به دنبال کارهای شعارزده است و افراد خاصی را هم برای این کار در نظر می‌گیرد. صدا و سیمای ما همیشه این روند را داشته اما حالا این روند شیب بیشتری هم گرفته است.
می‌بینیم که همین سیاست‌گذاری باعث شده مخاطبانش را هم از دست بدهد. همچنین روند کلی جذب و گردش نخبگان در سینمای ایران، برای افراد جوان و مستعد وجود ندارد و سالم نیست. پس چه کسی کار خواهد کرد؟ ما بعد از محسن تنابنده و امیرمهدی ژوله که چندان هم جدید نیستند، طنز پرداز جدیدی را معرفی نکردیم. چه کسی متن جدیدی نوشت و فرد تازه‌واردی باشد؟ موضوع این است که حتی اگر افراد خاصی هم که کارهای خاص می‌سازند، اگر کارشان را بلد باشند خیلی خوب است اما موضوع این است که همیشه چنین اتفاقی نمی‌افتد و گاهی می‌بینیم کارشان را هم بلد نیستند. بالاخره باید به نحوی فضای تازه وارد این حیطه شود وگرنه ما روز به روز افت خواهیم کرد. مگر اینکه دوباره برویم به سراغ اصغر فرهادی‌ها، رضا عطاران‌ها، قاسم‌خانی‌ها و... و دل‌شان را به دست بیاوریم و به تلویزیون برگردانیم.
وقتی آدم جدید تولید نمی‌کنیم مجبوریم دست به دامن آنها شویم. اگر این کار را نکنیم، قول می‌دهم سال بعد کیفیت آثار از این هم پایین‌تر بیاید.
افراد حرفه ای تلوزیون را رها کردند
در شرایط کنونی که بسیاری از افراد حرفه‌ای تلویزیون را رها کرده‌اند و به شبکه نمایش خانگی روی آورده‌اند، آیا امکان استقبال از برنامه‌های مناسبتی در این پلتفرم وجود دارد؟ این منتقد می‌گوید: به نظر من این پلتفرم‌ها بسته به اینکه بتوانند شرایط فعلی را حفظ یا بهتر کنند، در آینده خیلی نزدیک صدا و سیمای ما را کلا کیش و مات خواهند کرد، حتی در زمینه پخش مسابقات فوتبال. کافی است چند تیم فوتبال کشور ما حق پخش بازی‌هایشان را به این پلتفرم‌ها بسپارند. به نظر من جای کار وجود دارد اما نه به این شکل که بیاییم، الگویمان سریالهای ترک یا سریالهای کم کیفیت‌تر از آن بگذاریم. متاسفانه در حال حاضر حتی افراد کاربلد هم چندان موفق عمل نمی‌کنند. مثلا من تعجب کردم چگونه «خوب، بد، جلف» چگونه ساخته شده است. البته ما اثری مثل «قورباغه» هم داشتیم که بسیار قابل توجه بود. یا الان آقای فتحی می‌خواهد «جیران» را برای شبکه نمایش خانگی بسازد. بنابراین خبرهای خوشی هم می‌آید. من امیدوارم هم شبکه نمایش خانگی تلاش کند به سمت کیفیت نتفیلیکس نزدیک شود نه به سمت سریالهای ترکی. جای کار وجود دارد.
او ادامه می‌دهد: متاسفانه به من ثابت شده در کشور ما محدودیت‌ها گاهی بهتر از نبود محدودیت است. بسیار متاسفم که این را می‌گویم، وقتی چارچوبی می‌گذاریم کارها به سمت کارهای قوی‌تر می‌روند. مثلا سریال «گیسو» به شدت سریال ضعیفی است یا سریال رامبد جوان. به همین دلیل از یک سری محدودیت‌ها استقبال میکنم. محدودیت‌ها باعث ساخت «شب دهم» یا «برره» شد. همین محدودیت‌ها باعث افزایش دقت می‌شود. به هر حال من مطمئنم در شبکه نمایش خانگی به سمتی می‌رویم که حداقل سالی سه سریال خوب داشته باشیم. اگر کارگردان‌های درجه یک کار کنند و خودشان را حفظ کنند، با متنی خوب، شبکه نمایش خانگی قطعا بازی را از صدا و سیما می‌برد که حتی به نظر می‌رسد پلتفرم‌ها از صدا و سیما پیش افتاده‌اند. به هر حال امیدوارم شاهد کارهای خوب باشیم.
امسال که گذشت اما زمان زیادی تا ماه رمضان سال بعد باقی مانده است. آیا مسئولان برنامه‌ریز صدا و سیما تلاش خواهند کرد سال بعد کیفیت بهتری را در برنامه‌های مناسبتی ارائه کنند؟
چگونه مردم را به سمت ماهواره ترغیب می شوند!
علی خودستانی کارگردان و نویسنده تلویزیونی در گفت و گویی با ایسنا و در نقد سریال ماه رمضان ۱۴۰۰ عنوان کرد: یک زمان ما شکایت می کردیم که چرا مخاطبان تلویزیونِ ما به سمت سریال های ترکیه ای ترغیب می شوند، سریال هایی که بدآموزی دارند و بحث خیانت و روابط چند جانبه در آنها رواج دارد. بعد به جای اینکه برویم سریال های جذاب تر بسازیم، عملا سوژه ها و موقعیت های سریال های ترکیه ای و به مراتب بدتر از آن را به مخاطب دادیم. در هر سریالی که می بینیم، همه به هم دروغ می گویند و با هم دشمن هستند.
مثلث عشقی، احضار روح، شخصیت های فضول و ...
این نویسنده تصریح می کند: مخاطب در شب های مناسبتی، تلویزیون را که باز می کند، در هر شبکه یک مثلث عشقی می بیند. طرف مرده است و بقیه دنبال جنازه می دوند. بعد یک دفعه در یک قسمت به دنبال این هستند که با آن روح حرف بزنند. بدتر از آن، آن روح ارزش نگاه کردن ندارد! اغلب شخصیت ها غیرجذاب هستند، آدم های مسن بد دهن و بی تربیت! همه شخصیت ها فضول! ما واقعا چه می سازیم؟! به جای اینکه حداقل یکسری بازیگر درست و حسابی در این ایام ببینیم که شخصیت های درستی را ایفا می کنند.
کاراکترهای «یاور» به جای دیالوگ، شعار می دهند
او در همین زمینه با اشاره به خروجی نه چندان باورپذیر سریال «یاور»، با اعتقاد بر اینکه سعید مطلبی (نویسنده یاور) از نویسندگان قَدَر تلویزیون است، در عین حال خاطرنشان می کند: آقای مطلبی قبل از انقلاب فیلمنامه می نوشتند، بعد از انقلاب هم با اسم های مستعار می نوشتند و بعد دوباره کارهایی مثل «ستایش» را چندین سال نوشتند. ایشان نویسنده ای نیست که دیالوگ نشناسد. جای تعجب است اغلب دیاگوگ ها در این سریال شعاری است. کاراکترها به جای دیالوگ، شعار می گویند. اگر دهه ی ۶۰ این سریال را می ساختند مردم می گفتند انقدر شعار ندهید. نمی دانم حالا چرا به اینجا رسیده ایم؟
ترس و لرزی از جنس ساخت «احضار»
خودسیانی با اشاره به محتوای سریال رمضانی «احضار» و سطح کیفی آن در گونه ماورا و معرفتی، اظهار می کند: کسانی که در صدر نشسته اند، مثل مدیران، تاثیرگذارند. آن زمان که ساخت چنین سریال هایی آغاز شد، خیلی ها نسبت به ساخت چنین سریال هایی (گونه ماورا) اعتراض می کردند. همین حالا هم سازندگان «احضار» دست و پا شکسته جلو آمده اند و دغدغه توجیه کردن دارند؛ اینکه برای مثال توضیح بدهند احضار روح شرعا درست است یا نه. احساسم این است که عوامل و مدیران رسانه با ترس و لرز جلو آمده اند تا مبادا کسی اعتراض کند. به همین دلیل مدام باید توجیه کنند؛ بنابراین در کار هم به جای اینکه نمایش ببینیم آدم ها را می بینیم که فقط رفتارهایشان را توجیه می کنند.
اشکال کار از فیلمنامه ها نیست
این فیلمنامه نویس با بیان اینکه ضعف فیلمنامه را در مجموعه های تلویزیونی قبول ندارد، در این زمینه تصریح می کند: هیچ کدام از فیلمنامه نویس ها، نویسندگان تازه به دوران رسیده ای نیستند. حداقل اگر نویسنده ها، تازه کار باشند، کارگردان و تهیه کننده سریال ها افراد قَدَری هستند که سال های سال، تجربه پشت کار بوده است. اما نمی دانم این چه اتفاقی است که می افتد؟ این سریال ها را مخاطب وقتی می بیند، احساس بلاتکلیفی می کند.
او علت اصلی نزول کیفیت سریال های رمضان را متوجه مدیران رسانه می داند و می گوید: نه نویسنده و نه کارگردان و تهیه کننده در خروجی کار مقصر نیستند. اینها مجبورند هر چه که مدیران می گویند را دیکته کنند. من همین حالا نگارش فیلمنامه ای را در دست دارم، آنقدر نظر می دهند که آدم می گوید فقط کار تمام شود و مهم نیست خروجی چه باشد.
فیلمنامه های فوق العاده ای که پشت درهای صداوسیما می مانند
نویسنده سریال «مرز خوشبختی» در بخش دیگری از گفت و گوی خود با ایسنا یادآور می شود: انگار مسئولان تلویزیون نمی دانند این مناسبت ها چه زمانی است. دو ـ سه ماه مانده به ایام رمضان کار را به سازندگان نورچشمی می دهند که از پس کار هم برنمی آیند. در حالی که اطمینان دارم چندین طرح فوق العاده مناسبتی پشت درهای سازمان صداوسیما مانده اند. آخر هم اعلام می شود، ۸۰ درصد رضایتمندی داشته ایم؛ نمی دانم چگونه این میزان رضایتمندی را محاسبه می کنند.
«احضار» دست و پا شکسته
خودسیانی سپس در نقد مجموعه «احضار» به کارگردانی علیرضا افخمی چنین مطرح می کند: آقای افخمی سال ها پیش در سازمان صداوسیما به عنوان ناظر کیفی حضور داشتند و همزمان هم کار می کردند. متن هایی هم که آن موقع نوشته می شد، کمی جسورانه تر بود. اما مجموعه «احضار» به نظر می رسد دست و پا شکسته جلو رفته است، وگرنه ایشان کارگردان باتجربه ای هستند و فردی که ۲۰ سال ناظر کیفی باشد و سال های سال کار مناسبتی برای تلویزیون تولید کند، فیلمنامه خوب را می شناسد، به خوبی هم تشخیص می دهد که فیلمنامه خوب یا بد چه ویژگی هایی دارد. به نظر می رسد همین طوری گفته شده است که کار تولید شود و فرصتی هم نبوده که فیلمنامه بازنویسی شود.
ما سریال را می سازیم، مهم نیست مخاطب راضی است یا خیر
نویسنده سریال های «نوعی دیگر» و «دنیای شیرین دریا» (به کارگردانی بهروز بقایی در دهه ۷۰) تصریح می کند: به اینجا رسیده ایم که سازندگان فقط کار را می سازند تا پولشان را بگیرند و مهم نیست کار چگونه از آب درآمده است. متاسفانه الان اغلب سازندگان سریال های تلویزیون تبدیل به مرده شور شده اند که برایشان مهم نیست، مرده ها به بهشت می روند یا جهنم؛ می گویند کار خودمان را انجام می دهیم. ما سریالمان را می سازیم و پولمان را می گیریم اینکه مخاطب راضی باشد یا نه مهم نیست. چرا؟ چون خیالشان راحت است که دوباره سال آینده همین بازار را دارند. سالی یک سریال هم بسازند مخارج همه ی زندگی و سفر و ... را هم درمی آورند. مخاطب اهمیت چندانی ندارد.
امسال دریغ از هر سال دیگر
علی خودسیانی در پایان با بیان اینکه رمضان امسال تلویزیون دریغ از هر سال دیگر به ساخت چنین سریال هایی اقدام کرده است، عنوان می کند: من اگر به جای رئیس سازمان صداوسیما بودم، گروه فیلم و سریال را یا یک خانه تکانی اساسی می کردم و افراد جدید می آوردم و یا اینکه کلا این بخش را تعطیل می کردم. اگر یک هزارم هزینه هایی که برای ساخت این سریال ها صرف می شود را حداقل صرف دوبله سریال های خوب و به درد بخور کنند، وضعیت بهتر خواهد بود. الان تمام شبکه های خارجی مملو از سریال های عجیب و غریب و جذاب است. اینجا هم که کپی رایت ندارد، حداقل ۱۰ سریال به درد بخور در تلویزیون می بینیم.
مردم کدام سریال ماه رمضان را پسندید؟
جالب است بدانید که در نظرخواهی خبرگزاری برنا تا روز دوشنبه 13/2/1400 در پی سوالی که مطرح شده مبنی بر اینکه کدام یک از سریال های ماه مبارک رمضان را پسندیدید؟ گزینه هیچکدام بالاترین آمار را کسب کرد .در ادامه نتیجه این آمار را مشاهده می‌کنید:
• احضار : 27.17%
• بچه مهندس : 20.87%
• یاور : 15.35%
• هیچکدام : 36.61%
