ایران چگونه هسته‌ای شد؟

روزنامه فرهیختگان گاه‌شمار تحولات صنعت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را منتشر کرده است که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.

دهه‌های ۳۰ و ۴۰ شمسی
ایجاد مرکز اتمی دانشگاه تهران راه‌اندازی رآکتور تهران
مرکز تحقیقات اتمی تهران سال ۱۳۳۷ در دانشگاه تهران ساخته شد و رآکتور تحقیقاتی تهران با توان ۵ مگاوات در سال ۱۳۴۶ توسط ایالات‌متحده آمریکا ذیل آن مرکز احداث شد. در این مرحله فناوری خاصی در عرصه ساخت به ایران منتقل نشد.

 

 

۱۳۵۳
تأسیس سازمان انرژی اتمی و هدف‌گیری تولید ۲۰۰۰۰ مگاوات برق هسته‌ای
با تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران و انتقال مرکز اتمی دانشگاه تهران به آنجا، مأموریت تولید برق هسته‌ای در حد ۲۰۰۰۰ مگاوات به آن سازمان واگذار شد. از دیگر اهداف سازمان استفاده از اشعه و انرژی اتمی در صنایع، کشاورزی، خدمات، ایجاد نیروگاه‌های اتمی، کارخانه‌های آب شیرین‌کن، تولید مواد اولیه مورد نیاز صنایع اتمی و ایجاد زیربنای علمی و فنی لازم برای اجرای طرح‌های مزبور و همچنین برقراری هماهنگی و نظارت بر کلیه امور مربوط به انرژی اتمی در کشور است.

۱۳۵۳
انعقاد قرارداد با کشور‌های صاحب فناوری برای غنی‌سازی در خارج از ایران و ساخت زیرساخت‌های تولید برق هسته‌ای در داخل کشور
از آنجایی که دغدغه اصلی سازمان انرژی اتمی در آن سال‌ها تولید برق هسته‌ای و شیرین‌سازی آب دریا بود لذا داشتن چرخه سوخت هسته‌ای اصلاً مدنظر نبود و حتی در خصوص نیروگاه‌های هسته‌ای نیز انتقال فناوری چندان مدنظر نبود، بنابراین قرارداد‌های متعددی برای غنی‌سازی در خارج از ایران و ساخت زیرساخت‌های تولید برق هسته‌ای در داخل کشور منعقد شد. مانند:
قرارداد با «زیمنس» آلمان برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر
قرارداد با «فرام اتم» فرانسه برای ساخت نیروگاه اتمی دارخوین
قرارداد با کنسرسیوم ژاپنی برای آب شیرین‌کن
قرارداد خرید کیک زرد از آفریقای جنوبی، ارسال برای تبدیلات به آلمان و ارسال به فرانسه برای غنی‌سازی که در این راستا درصدی از سهام شرکت‌های مرتبط آفریقای جنوبی و فرانسه خریداری شد.

۱۳۵۷
قطع همکاری طرف‌های خارجی
هرچند ایران تمایل داشت همکاری با کشور‌های صاحب فناوری ادامه داشته باشد، ولی به‌واسطه محدودیت‌های ایجادشده توسط غربی‌ها عملاً همکاری‌های قبلی قطع شد.

۱۳۶۶
بمباران تاسیسات نیمه‌کاره بوشهر توسط صدام
عراق چندین حمله ناموفق به تأسیسات اتمی بوشهر داشت، ولی بعدا با اهدای هواپیما‌های جنگنده سوپر اتاندارد فرانسوی و موشک‌های اگزو ست به عراق، آن‌ها توانستند در ماه‌های پایانی جنگ یکی از دو برج کروی نیروگاه بوشهر را مورد تهاجم قرار دهند.

۱۳۶۷
ارتقای سیاست صنعتی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر توسعه فناوری هسته‌ای
بعد از اتمام جنگ تحمیلی، سیاست توسعه فناوری هسته‌ای در دستور کار قرار گرفت. با توجه به عدم همکاری کشور‌های غربی، ایران مجبور شد برای تسریع فرآیند توسعه، با کشور‌های شرقی مانند روسیه، چین و پاکستان وارد مذاکره شود.
ایران اراده کرده بود تا وارد عرصه غنی‌سازی در داخل کشور شود که از روش‌های مختلفی مانند سانتریفیوژ گازی، آب سنگین و لیزر مطرح شد.

۱۳۷۳-۱۳۶۷
آغاز عملیات ساخت زیرساخت‌ها و تأسیسات مورد نیاز برای تکمیل چرخه سوخت هسته‌ای با مشارکت کشور‌های شرقی
اکتشاف معدن اورانیوم در ساغند یزد و ساخت‌وساز در آن منطقه (سال ۶۷-۶۵)
تصمیم ایران برای راه‌اندازی
کارخانه تولید «کیک زرد»
در اردکان یزد (سال ۱۳۷۱) ۱
آغاز ساخت تأسیسات یو. سی. اف اصفهان با مشارکت چین (۱۳۷۱)
انعقاد قرارداد با روسیه برای طراحی مجدد نیروگاه اتمی بوشهر (۱۳۷۳)
تلاش برای جلب مشارکت کشور‌هایی مانند روسیه، چین برای احداث تاسیسات لازم.

۱۳۷۳-۱۳۶۷
تلاش برای استفاده حداکثری از توان داخلی دانشمندان برای توسعه فناوری هسته‌ای
بعد از قطع همکاری کشور‌های غربی، ایران برای همکاری فناورانه به‌سمت کشور‌های شرقی متمایل شده بود، ولی متأسفانه آن‌ها نیز در اکثر موارد تعامل مناسب را نداشتند لذا ایران به‌سمت استفاده حداکثری از توان داخلی معطوف شد.

۱۳۷۱
آغاز ساخت تأسیسات یو. سی. اف اصفهان با مشارکت چین
در ابتدا قرار بود این کار با مشارکت چین به مبلغ ۱۱۰ میلیون دلار انجام شود که در ادامه تحت‌فشار آمریکا، همکاری چین به‌صورت یک‌جانبه قطع شد. در طول ۵ سال چینی‌ها ۱۰ درصد کار را انجام دادند! از سال ۱۳۷۷ قرار شد دانشمندان جوان داخلی ساخت تأسیسات UCF را ادامه دهند.

۱۳۷۲
آغاز مطالعات احداث آب سنگین اراک در راستای «طرح ساخت رآکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی» ۲
این کار به تمامی توسط متخصصان ایرانی انجام و کار ساختمانی آن از سال ۱۳۸۰ شروع شد.

۱۳۷۶
ارتقای الگوی مدیریت پروژه در ساخت تأسیسات زیربنایی و استفاده از ظرفیت بخش غیردولتی
با انتصاب آقازاده (وزیر سابق نفت) به ریاست سازمان انرژی اتمی، الگوی کاری این سازمان شکل جدی‌تری به خود گرفت و تجارب موفق صنعت نفت در عرصه مدیریت پروژه و فرآیند احداث تأسیسات زیربنایی به صنعت هسته‌ای منتقل شد. فعالیت‌های مرتبط با سازمان با مشارکت بخش‌های غیردولتی جهش قابل‌توجهی پیدا کرد.

۱۳۸۳
تکمیل پروژه UCF اصفهان به‌عنوان مرکز تبدیلات
پس از بدقولی شرکت چینی، دانشمندان جوان کشور از سال ۱۳۷۹ رسماً کار احداث را بر عهده گرفتند و در سال ۱۳۸۳ تأسیسات آن به بهره‌برداری رسید. این سایت جزء حلقه‌های مهم چرخه سوخت هسته‌ای است و وظیفه آن تبدیل کیک زرد (U ۳ O ۸) به ترکیبات دیگر اورانیوم به‌خصوص UF ۶ و UO ۲ است. هگزا فلوراید اورانیوم تولیدشده برای غنی‌سازی به نطنز ارسال می‌شود.

 

 

۱۳۸۳
آغاز بهره‌برداری از تأسیسات هسته‌ای نطنز برای غنی‌سازی
تأسیسات هسته‌ای نطنز که مزین به نام شهید احمدی‌روشن است، بخشی از «تأسیسات زیرزمینی» مرتبط با برنامه هسته‌ای کشور است که به‌منظور غنی‌سازی اورانیوم احداث شده و با استفاده از سانتریفیوژ‌های گازی، درصد غنای اورانیوم ۲۳۵ را تا درصد مشخصی بالا می‌برد.
توان ساخت داخلی سانتریفیوژ در نسل‌های مختلف، از افتخارات فناورانه ایران است که در این مجموعه استفاده می‌شود.
مشابه این کار در تأسیسات غنی‌سازی فردو هم انجام می‌شود.

۱۳۸۵ - ۱۳۸۳
ارتقای سازمانی و ایجاد نهاد‌های علمی-صنعتی برای ساماندهی بهتر فعالیت‌های هسته‌ای
ایجاد شرکت مادرتخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران با هدف اصلی تولید و توسعه برق هسته‌ای
ایجاد شرکت مادرتخصصی تولید مواد اولیه و سوخت هسته‌ای ایران (شرکت تماس) با هدف اصلی تولید و توسعه سوخت هسته‌ای در کشور
ایجاد پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای با هدف آموزش، پژوهش و اشاعه یافته‌های پژوهشی

۱۳۸۳.۸.۲۵
تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی از سوی ایران (توافقنامه پاریس)
نخستین نشست هسته‌ای با ۳ کشور اروپایی در سعدآباد که حاصل آن صدور بیانیه سعدآباد و امضای توافقنامه‌های بروکسل (۱۴ اسفند ۱۳۸۲) و پاریس (۲۵ آبان ۱۳۸۳) به‌همراه تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی از سوی ایران بود.

اردیبهشت ۱۳۸۴
لغو تعلیق داوطلبانه و ازسرگیری فعالیت‌های هسته‌ای
پایبند نبودن طرف غربی به تعهدات باعث شد ایران در اردیبهشت ۱۳۸۴ به تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای خود خاتمه دهد.
از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای و فک پلمپ تأسیسات هسته‌ای نطنز
آغاز مطالعات و ساخت نیروگاه ۳۶۰ مگاواتی دارخوین که از نوع نیروگاه رآکتور آب سنگین است.
اجرای موفقیت‌آمیز غنی‌سازی ۳.۵ درصد در UCF اصفهان

۱۳۸۵
راه‌اندازی آزمایشی تأسیسات آب سنگین اراک شامل یک نیروگاه ۴۰ مگاواتی و رآکتور تحقیقاتی
تأسیسات آب سنگین اراک معروف به IR-۴۰ یکی از تأسیسات بزرگ هسته‌ای کشور ایران است که در شمال غرب اراک قرار دارد.
برای تولید انرژی هسته‌ای می‌توان به‌جای غنی‌سازی با سانتریفیوژ از رآکتور آب سنگین استفاده و اورانیوم معمولی یا غنی نشده را به انرژی تبدیل کرد.

۱۳۸۹-۱۳۸۸
استفاده از تأسیسات فردو و نطنز جهت تأمین سوخت ۲۰ درصد برای مصارف پزشکی و دارویی در رآکتور اتمی تهران
با توجه به اتمام سوخت رآکتور اتمی تهران و بروز مشکلات برای بیماران، ایران درخواست خرید اورانیوم ۲۰ درصد را در سال ۱۳۸۷ به تمامی کشور‌های دنیا اعلام کرد، ولی هیچ کشوری حاضر به فروش اورانیوم به ایران نشد؛ لذا رئیس‌جمهور وقت در تاریخ ۱۸ بهمن ۱۳۸۸ دستور تولید در داخل را صادر کرد، ولی کشور‌های غربی آن را جدی نگرفتند. با تلاش‌های شهید شهریاری و همکاران‌شان این اتفاق مبارک با استفاده از تأسیسات نطنز و فردو به ثمر رسید و شهریور ۱۳۸۹ به صورت رسمی اعلام شد که ۲۵ کیلوگرم اورانیوم ۲۰ درصد در داخل کشور تولید شده است.
کارکرد این تأسیسات مشابه نطنز برای غنی‌سازی اورانیوم و دستیابی به ایزوتوپ ۲۳۵ است که برای مصون ماندن از حملات احتمالی و رعایت قواعد پدافند غیرعامل، در عمق زمین احداث شده است.