رادیو ۸۰ ساله شد

چهارم اردیبهشت‌ماه سالروز تأسیس و آغاز به کار رادیو در سال 1319 است‌؛ دستگاه یا سیستمی که صدا، پیام یا در حالت کلی سیگنال را به وسیله امواج رادیویی منتقل می‌کند. پیش از عمومیت پیدا کردن در سال‌های 1319 تا 1320، برنامه‌های رادیویی از سال 1909 توسط "سن خوزه" از کالیفرنیا شروع شد. یکی از استفاده‌های رادیو در سال‌های قبل از جنگ،  توسعه دستگاه‌ها شناسایی هواپیماها و کشتی با کمک رادار بوده است و امروز پایش را فراتر گذاشته و علاوه بر برنامه‌سازی به سراغ سریال‌سازی هم رفته است. رادیو 80 ساله می‌شود؛ اولین فرستنده عمومی رادیو ساعت 19 چهارم اردیبهشت‌ماه 1319 به ایران آمد. به دلیل فقدان دسترسی و ابزارهای ارتباطی آن زمان با نام "رادیو تهران" شناخته شد. در بدو تأسیس، رادیو تهران که دارای دو فرستنده یکی برای موج متوسط و دیگری برای موج‌کوتاه بود، برای پخش برنامه‌های خود از یک استودیو در محل اداره بی‌سیم استفاده می‌کرد.

و... رادیو متولد شد

در سال 1327 یک فرستنده در اختیار رادیو قرار گرفت و یک استودیوی کوچک در میدان ارگ برای پخش اخبار ساخته شد. در سال 1336 نام «رادیو تهران» به «رادیو ایران» تبدیل و بعدها در جنب رادیو ایران فرستنده دومی بنام رادیو تهران نیز مشغول به کار شد که در آغاز امر تنها موسیقی از آن پخش می‌شد. حالا که 79 سال از اولین حضور رادیو در ایران می‌گذرد مردم از 16 شبکه رادیویی بهره می‌برند. مسعود اسکویی یکی از قدیمی‌های رادیو به حساب می‌آید؛ او گوینده صاحب‌نام رادیو ورزش است و اعتقاد دارد رادیو همیشه در خدمت خواسته‌های مردم بوده است. او در این باره می‌گوید: سال 1319 بود که رادیو به ایران آمد و روند رو به رشدی را طی کرد تا به امروز که به 16 شبکه رادیویی رسیدیم. باید به رادیو ارج بنهیم؛ چرا که رادیو امروز به اعتقاد من برای هر سلیقه‌ای وجود دارد. برخی اوقات هم جلوتر از تلویزیونیم.

هیچ رادیویی جایش خالی نیست

حالا چرا این گوینده قدیمی اعتقاد دارد که رادیو از تلویزیون جلوتر است؟ اسکویی در ادامه صحبت‌هایش چنین استدلالی می‌آورد: رادیو به دلیل گرما و توجه به مخاطب است که می‌گویم جلوتر از تلویزیون است. رادیو همیشه خواسته مردم را برآورده کرده و با مردم ارتباط تنگاتنگی داشته است اما چنین ارتباط و تعاملی بین مخاطب و تلویزیون را کمتر شاهدیم.  هیچ رادیویی جایش خالی نیست اما هر روز کار ما و وظیفه ما نسبت به مردم سخت‌تر می‌شود.

رادیو باید بتواند خودش را به روز نگه دارد

شهرام ملازاده رئیس شبکه رادیویی آوا و پیام اعتقاد دارد که رادیو باید بتواند خودش را با توجه به پیشرفت سایر رسانه‌ها به روز نگه دارد. رادیو قدمت 80 ساله دارد و هر سال خودش را به روز نگه می‌دارد تا از سایر رسانه‌ها عقب نماند. تلاش کردیم در جشنواره رادیو هم این بخش‌های سنتی در عین حال مدرنیته توأمان باشد.

رادیو در قبل انقلاب

یکی از اتفاقاتی که باید به آن توجه کرد و کارشناسان هم بر آن تأکید دارند رادیو و تلویزیون قبل انقلاب و توسعه و پیشرفت محتوایی، فنی و خروج از وابستگی صداوسیمای جمهوری اسلامی است. نمونه بارز آن فعالیت‌های رادیو در قبل از انقلاب است که با نگاهی به آن می‌توان به واقعیت‌های این نکته پی برد. تعداد شبکه‌های رادیویی قبل از انقلاب بسیار محدود بود اما هم‌اکنون 71 شبکه رادیویی به صورت آنالوگ و دیجیتال بیش از 520 ساعت برنامه در روز با موضوعات و زبان‌های مختلف برای مخاطبان داخلی و خارجی تولید و پخش می‌کند. غلبه فرهنگ غرب در رادیو، موسیقی مبتذل را در بالاترین جایگاه برنامه‌های آن قرار داده بود امروز نه تنها اکثر این برنامه‌های بی‌ارزش حذف شده بلکه تولید 50 هزار قطعه موسیقی با موضوعات ملی‌مذهبی و محلی توانسته است فرهنگ اصیل اسلامی- ایرانی را در قالب هنر موسیقی برای مخاطبین ایرانی و خارجی ارائه دهد.

رادیو در صحنه بحران‌ها

پرداخت جدی همزمان رادیو به شعر و ادبیات فارسی و به لهجه‌ها و گویش‌های محلی اصالت فرهنگ ایرانی را در امواج بی‌سابقه تهاجم فرهنگی غرب حفظ کرده است. تولیدات رادیویی مبتنی بر روانشناسی مخاطبین و با نگاه تخصصی تفاوت برنامه‌های صبحگاهی، ظهرگاهی، شامگاهی موجب شده که با وجود تنوع زیاد، رسانه‌ای جذاب روزآمد رادیو کماکان مخاطبان خود را داشته باشد. حالا که 80 سال از اولین حضور رادیو در ایران می‌گذرد از 16 شبکه بهره می‌برد. شبکه‌هایی که شنیده می‌شوند اما در اکثر اوقات، فرهیخته‌تر و اندیشمندانه‌تر از تلویزیون حرکت می‌کنند؛ حتی به تعبیر بسیاری از کارشناسان سطح دسترسی‌شان در عصر مدرنیته هم راحت‌تر و بهتر است. رادیویی که امروز با تعدد شبکه‌های مجازی و نمایش خانگی و ماهواره و بسیاری از مجموعه‌های رسانه‌ای، 40 درصد جامعه آن را می‌شنوند و از گرمایش استقبال می‌کنند. حتی در مواجهه با بحران‌های مختلف در خط مقدم است همان طور که امروز در شرایط کرونایی، سریال‌های نمایشی و برنامه‌های ترکیبی و حتی رادیو فصلی به نام (نوروز) تدارک دیده و فعالیت 24 ساعته دارند. اینکه چقدر موفق بوده‌اند و توانسته‌اند رسانه‌ مورد پسند مخاطبین باشند؛ البته که در سریال‌هایشان و توجه به محتوا و مضامین قطعاً فراتر از سریال‌های تلویزیونی عمل می‌کنند. حتی کار هنری برای شنیده شدن  به مراتب سخت‌تر از دیده شدن است. 

چرا رادیو از تلویزیون جلوتر است؟

هنرمندان رادیو اعتقاد دارند رادیو از تلویزیون جلوتر است؛ این جلوتر بودن رادیو به خاطر دوری رادیو از تبرج، خودنمایی خاص نه خودنمایی ضرورتاً منفی است. چون رادیو تلاش می‌کند تا عمق معنا و مفهوم را منتقل کند و مجبور است تمام توان خودش را در درون واژگان و صدای گوینده قرار بدهد و ارائه کند و ابزار دیگری برای این کار ندارد. اشتباهی که گاهاً در تلویزیون روی آنتن می‌بینیم، سریالی که به جای فرهنگسازی، خودنمایی و فرهنگ غلط را در جامعه گسترش می‌دهد. رادیو به غنای محتوا اهمیت می‌دهد و ممکن است این توانمندی‌ها کمتر به رخ کشیده شود. فرهیختگی در آثار نمایشی و برنامه‌ای زمانی به چشم می‌آید که بتواند بر ذهن مخاطب تأثیر بگذارد و این اتفاق همچنان در رادیو ادامه دارد. ما معتقدیم مخاطب با مقبولیت بیشتر و تدافع کمتر با اثر رادیویی مواجه است. همین باعث کیفیت اثر، فرهیختگی و منشأ اثر می‌شود. کاری که تلویزیون در برنامه‌سازی و سریال‌سازی‌اش نشان داده دیگر به دنبال القای مفاهیم و پیام نیست و برایش سرگرم‌کردن و به قولی آنتن پُرکردن بیشتر اهمیت دارد. اینها بایدها و نبایدهایی است که کارشناسان هم در استدلال‌های خود می‌آورند رادیو با وجود مخاطب 40 درصدی از لحاظ القای مفاهیم و تأثیرگذاری، پیشگام‌تر از تلویزیون است. تلویزیونی که عقب‌تر از مخاطب امروز است و نتوانسته خودش را با زمان جلو ببرد. 

رادیو و تلویزیون امروز به هم نزدیکند

رادیو و تلویزیون امروز بیش از گذشته به هم نزدیکند. شاید قبلاً گهگاه تبلیغ و برنامه‌ای به طعم و سبک رادیویی‌ها روی آنتن می‌رفت؛ مثلِ نمایش "صبح جمعه با شما" که یکی از پرمخاطب‌ترین برنامه‌هایی رادیویی به شمار می‌رود. حالا در شبکه نسیم، سریال‌های رادیویی که در رادیو نمایش تولید می‌شوند را تحت عنوان "نمای رادیو" می‌بینیم. در عین حال بسیاری هم اعتقاد دارند این برنامه‌های مشارکتی نباید باعث شوند قوه خیال مخاطب در نمایش رادیویی یا مواجهه با رسانه صداپایه بر هم زده شود؛ چرا که رادیو دریچه‌ای است که گرمایش با صدا و شنیدن به سمع و نظر مخاطب می‌رسد. شاید مخاطب با این نوع و رویکرد، لذت بیشتری ببرد.

اساس رادیو بر صداست

نظری که محمدجعفر محمدزاده رئیس شبکه رادیویی ایران چندی پیش آن را با خبرنگار خبرگزاری تسنیم،  در میان گذاشت. او تأکید کرد: "رادیو و تلویزیون بر هم اثرگذارند؛ در برنامه‌سازی و سوژه‌یابی تأثیر متقابل دارند. رادیو رسانه قدیمی‌تری نسبت به تلویزیون است و برنامه‌های ماندگاری دارد. بنابراین تلویزیون بهره‌برداری‌اش بیشتر است از برنامه‌های رادیویی. البته که خوشحال می‌شویم با تلویزیون تعاملات داشته باشیم. در هر صورت رادیو و تلویزیون دو رسانه متفاوتند و ما نباید رادیو را به سمتی ببریم که توقع تلویزیون شدن از آن داشته باشیم. اساس رادیو بر صداست و این صدامحوری و صدا پایه‌ای باید محفوظ بماند و گاهی اوقات برنامه مشارکتی را داریم مثل برنامه "عندلیب" برنامه موسیقی اصیل ایرانی که در رادیو ایران روی آنتن می‌رود و شبکه 4 تصویربرداری می‌کنند و این همکاری‌ها وجود دارد."

رادیو ثابت کرد که هنوز گرما دارد

حمیدرضا افتخاری مدیرکل هنرهای نمایشی و رئیس رادیو نمایش در گفت‌وگویی با خبرگزاری تسنیم  از 80 سالگی رادیو گفت که یک سال به تجربه و پختگی اهالی‌اش برای ارتباط با مخاطب اضافه شده است. او تأکید کرد:  امیدوارم همچنان بتوانیم با مخاطبانمان در ارتباط باشیم و کارهای بهتری به شنونده‌های رادیو ارائه بدهیم. شنونده‌هایی که صمیمی و مهربان‌اند و رسانه گرم رادیو را رسانه خودشان می‌دانند. هر ابزار رسانه‌ای هم فعالیت داشته باشد رادیو کارکرد خودش را از دست نمی‌دهد. حتی فضای‌ مجازی هم نتوانسته این کارکرد را از بین برود؛  رادیو ثابت کرد و قابل اتکا است و در سبد رسانه‌ای همه مردم جهان قرار دارد و کارکرد خودش را از دست نخواهد داد. به واسطه گرم بودنش و اطلاع‌رسانی بدون واسطه و صریحش، صمیمیت و تخیل‌انگیزی‌اش، رادیو را همچنان زنده نگه داشت. رادیو سربلند و با وقار نفس می‌کشد و خودش را ماندگار و پویا نگه می‌دارد؛ البته متناسب با شرایط خودش را تغییر می‌دهد.