معرفی کلیسای سنت استپانوس

شاید اکنون وقت آن رسیده باشد که با همه گیر شدن گردشگری، ضمن تماشا، آشنایی بیشتری با ادیان دیگر کسب شود و حاصل آن، چون همیشه که معرفت به دوستی می انجامد، صلح میان پیروان ادیان مختلف باشد و درک و احترام متقابل مابین ایشان. به قصد تحقق این آرزو. امید داریم با معرفی نیایشگاههای ایران و ترویج ادیانگردی، سهمی هرچند اندک در این آشنایی و آشتی داشته باشیم.

 

 

اما در این روزهای گرم و آتشگون، اگر قصد فرار از شهر خود دارید و به دنبال خنکای بهشتی محلّی لبالب از اکسیژن ناب هستید، کجا بهتر از منطقه ی جلفا و ماکو.

 

خیلی از ما وقتی اسمی از کلیسای سنگی با حجاری های چشم نواز و دلربا می آید، ذهنمان به سمت فیلم های تاریخی کشیده می¬شود. حال آنکه این رؤیای هیجان¬انگیز، چندان هم دور از دسترس نیست.

 

کلیسای سنت استپانوس، واقع در 17 کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله 3 کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک از توابع آذربایجان شرقی، واقع شده ‌است. 

سنت استپانوس یا استفانِ قدیس، اولین شهید راه مسیحیت است که در ۲۶ دسامبر سال ۳۶ میلادی در اورشلیم توسط یهودیان سنگسار شد و این کلیسا به بزرگداشت او نامگذاری شده است (و البته چون مدتی نیز مخروبه و متروکه بوده است خارابا کلیسا نیز خوانده می شده.)

 

کلیسای سنت استپانوس برای من طعم همنفسی با فرانسوآی آسیزی دارد و قدم زدن در محوطه ی جنگل¬مانندش لذت همراهی با راهبه های فرانسیسکن در جانم مینشاند. اما به شما بشارت میدهم که حتی اگر کتاب سرگشته راه حق نوشته ی نیکوس کازانتزاکیس را نخوانده باشید و با فرانسیس آشنا نباشید باز هم از تجربه حضور در این نیایشگاه بهره وافی خواهید برد.

 

این کلیسا در سال 1341 به ثبت ملّی و در سال 1387 همراه با قره کلیسا و کلیسای زور زور، تحت عنوان مجموعه کلیساهای ارامنه ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

 

برای رسیدن به ورودی کلیسا باید سراشیبی نسبتاً تندی را پشت¬سر بگذاریم که خوشبختانه برای رفاه حال توریستها به صورت پله تراشیده شده. اگر از آخرین باری که ورزش کردید مدتهای مدیدی گذشته¬ باشد به یقین قبل از رسیدن به کلیسا به نفس نفس می افتید، اما ناامید نشوید، شگفتانه ی پیشِ رو ارزش کمی سختی کشیدن دارد. قول می¬دهم به محض رسیدن به درب و دیواره¬ی کلیسا از دیدن حجاری ها و منبت کاری ها چنان به هیجان بیایید که تمام سختی مسیر را فراموش کنید. تازه خوشیها همینجا تمام نمی شود، به زودی قلپ قلپ هوای پاک خواهید نوشید و تنها افسوس شما این خواهدبود که نمی توانید از این هوا برای کسی به سوغات ببرید.

 

و امّا، سه قسمت اصلی بنای کلیسا عبارتند از: صحن کلیسا (نمازخانه اصلی به شکل صلیب و گنبد شانزده ضلعی)، اجاق دانیال و برج زیبای ناقوس.

 

در صحن اصلی، سوای کتیبه ها و دیگر یافته های محوطه کلیسای سنت استپانوس، بخشی هم به معرفی تصویری کلیساهای تاریخی ایران پرداخته شده که بسیار جالب توجه است.

 

وجه تسمیه اجاق دانیال ربطی به دانیال نبی ندارد. این دانیال از قدیسین قرن پنجم میلادی بوده¬ است و اگر کمی دقت کنید، محل غسل تعمید را نیز در همان حول و حوش خواهید یافت.

از دیگر بخش های جالب توجه این کلیسا، میتوان به وجود دیری اشاره کرد که سالیان دراز حکم مدرسه مذهبی داشته و همزمان به عنوان مکانی جهت استراحت مسافران و زائران کلیسا استفاده می شده است. در اینجا دیگر حتی اگر نخواهید هم یکسر تا دیر فرانسوای آسیزی خواهید رفت. 

 

اگر از علاقمندان تاریخ هستید، بد نیست بدانید قدمت این بنا به قرن دهم تا دوازدهم میلادی می رسد ولی به علت خرابی های بسیار در اثر زلزله، یکبار در دوران صفوی مورد مرمت اساسی قرارگرفته و بعد از آن در دوران قاجار با توجه خاص عباس میرزا ترمیم و بازسازی شده است. (احتمالاتی قوی مبنی بر وجود کلیسای دیگری در این محل وجود دارد که قدمت دیرینه تری داشته و سالها قبل از این بنا به طور کامل تخریب شده بوده اما هنوز سندی قطعی برای اثبات این مدعا در دست نیست). سنگ نوشته ای بر سر در کلیسا موجود است که نشان می دهد عباس میرزا نه تنها دلمشغول ترمیم این کلیسا بوده بلکه یک دِه در آن حوالی به نام «درّه شام» را خریداری و وقف این کلیسا (به طور خاص اجاق دانیال) میکند و در ازای آن شرط می¬گذارد تا هرکه بعد از آن تاریخ در این محل خلیفه شد، دعاگوی دولت شاه ایران باشد و انتهای کتیبه حاوی مقادیری نفرین به جان کسی است که بخواهد این قریه را از وقف کلیسا خارج کند!

آخرین نکته اینکه نقل قولهایی هست پیرامون استخوانهایی که چند سال قبل حین مرمت این اثر پیدا شده و آنها را متعلق به حواریون و بعضاً با اغراق بیشتر متعلق به حضرت یحیی می دانند که گرچه اثبات تاریخی این موضوع دشوار است، نشان از اهمیت تاریخی این بنا دارد.

سفر شاد و پر نشاطی برای شما آرزومندم.