پرورش ماهی در قفس ؛ آری یا خیر؟

«پرورش ماهی در قفس» طرحی است که در آن ماهی درون یک قفس یا سبد قرار می‌گیرد و آب به‌صورت آزاد بین منبع آبی و قفس در جریان است. طبق گفته کارشناسان حوزه شیلات علاوه بر اشتغال‌زا بودن این طرح، از مزایای اجرای آن می‌توان به کاهش هزینه نسبت به پرورش ماهی در استخرهای خاکی یا دستگاه‌های مداربسته، مدیریت آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر، سهولت در مشاهده و بررسی میزان تغذیه ماهی، سهولت و اقتصادی بودن درمان علیه انگل‌ها و بیماری‌ها در مقایسه با استخرهای خاکی اشاره کرد.

این طرح نیاز به سرمایه‌گذاری کمتری نسبت به پرورش ماهی در استخرهای خاکی دارد و برای اجرای آن‌هم از همه منابع آبی از قبیل دریا، دریاچه، استخرهای ذخیره، استخر، چشمه‌ها، نهرها و رودخانه‌ها می‌توان استفاده کرد.

اجرای «پرورش ماهی در قفس» در استان پر ظرفیت خوزستان که پای اشتغال در آن می‌لنگد و کاهش نرخ بیکاری دغدغه مدیران آن است، هنوز درگیر اختلاف‌نظرهای درون استانی است.

عملکرد پروژه صفر است

اول دی‌ماه سال ۹۵ بود که معاون آبزی‌پروری سازمان شیلات ایران اعلام کرد عملکرد پروژه «پرورش ماهی در قفس» در خوزستان صفر است درحالی‌که این استان در این زمینه بسیار استعداد دارد.

حسینعلی عبدالحی در شورای توسعه شیلات استان خوزستان اظهار کرد: در کشور تاکنون ۳۶۱ قفس پرورش ماهی توسط بخش خصوصی به آب‌های داخلی و دریا انداختیم ولی در استان خوزستان بنا به دلایلی هیچ قفسی در آب انداخته نشده است و از سازمان آب و برق خوزستان تقاضا دارم تا با عنایت ویژه خود پروژه «پرورش ماهی در قفس» را در حوزه سد مارون هرچه سریع‌تر عملیاتی و اجرایی کند.

یک سال قبل‌تر از اظهارات معاونت وقت آبزی‌پروری سازمان شیلات ایران، امید حاجتی، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه استان خوزستان نیز گفته بود: بسیاری از استان‌هایی که اکنون طرح پرورش ماهی در قفس را اجرا کرده‌اند، از حوزه‌های آبی ما استفاده می‌کنند درحالی‌که ما بااین‌همه ذخایر آبی، در گیرودار اخذ مجوز، روند اجرای طرح را کند کرده‌ایم؛ به نظر می‌رسد در بدنه مدیریتی استان باید تغییر نگرش صورت بگیرد و این کار، لازمه توسعه است.

سازمان آب و برق لجباز است

جدیدترین اظهارنظر در خصوص اجرای این طرح را استاندار خوزستان داشت و سیاست‌های سازمان آب و برق خوزستان برای اجرای طرح‌های پرورش ماهی در قفس را نوعی لجاجت خواند.

غلامرضا شریعتی، مهرماه سال جاری در یکی از جلسات شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی گفته بود: پرورش ماهی در قفس عنوان طرحی است که در استان‌های مستعدی ازجمله بوشهر، لرستان، چهارمحال و بختیاری و ... اجراشده اما سازمان آب و برق برای اجرای آن در خوزستان همکاری نکرده است.

وی اظهار کرده بود: این طرح در راستای ایجاد رونق کسب‌وکار در کشور برنامه‌ریزی‌شده و به‌عنوان یکی از برنامه‌های اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه مسئولان سازمان آب و برق استان برای همکاری در راه‌اندازی این طرح اشتغال‌زا لجاجت می‌کنند، یادآور شد: این سازمان یک دستگاه دولتی است و باید در چارچوب برنامه‌های دولت حرکت کند.

طرح باید اجرا شود

استاندار خوزستان گفته بود مقاومت‌های سازمان آب و برق در این زمینه این احساس را به وجود آورده که این سازمان یک دستگاه مستقل است و بهانه‌ها مبنی بر اینکه این طرح به سلامت آب آسیب می‌زند خارج از اختیارات مسئولان این سازمان در خوزستان است.

وی با تأکید بر اینکه در این خصوص رفتارها باید علمی باشند و از اقدامات سلیقه‌ای پرهیز کرد، گفته بود: کارشناسان حوزه شیلات و سلامت آب، حوزه آبی سد مارون را که هیچ‌گونه مصرف شرب برای مردم ندارد را به‌عنوان محل اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در نظر گرفته‌اند اما به‌رغم دستورات مکرر، شاهد مقاومت سازمان آب و برق هستیم.

شریعتی با انتقاد مجدد از سازمان آب و برق استان، اظهار کرده بود: پرورش ماهی در قفس باید با رعایت اصول بهداشتی و زیست‌محیطی در حوزه مارون اجرا شود تا کسب‌وکار در حوزه شیلات رونق یابد و به فرصت‌های جدید شغلی در استان منجر شود.

 آب شرب آلوده نمی‌شود

این در حالی است که مدیرکل شیلات خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر درباره مخالفت سازمان آب و برق با اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در پایین‌دست سد مارون با ادعای ایجاد آلودگی زیست‌محیطی در این طرح اظهار کرد: در وهله نخست باید به این نکته اشاره کرد که پرورش ماهی در قفس برای آب شرب آلودگی ایجاد نمی‌کند. تمام استناد سازمان آب و برق خوزستان در جلوگیری از اجرای این طرح، بخشنامه‌ای از سوی وزیر بوده است. درحالی‌که در دیگر استان‌های کشور این طرح‌ها در حال اجرا است.

عبدالنبی خون‌میرزایی ادامه داد: باوجود ابلاغ بخشنامه یادشده به استان چهارمحال و بختیاری، این استان در حال اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در دریاچه سد کارون ۴ است. اما درحالی‌که آب از کارون ۴ به سمت کارون ۳ سرازیر می‌شود، سازمان آب و برق خوزستان مجوز اجرای طرح پرورش ماهی در کارون ۳ را به ما نمی‌دهد.

سد کارون ۴ آری سد کارون ۳ خیر!

وی افزود: دقیقاً در زمان فعلی یعنی دی‌ماه ۹۷ چنین طرحی در دریاچه سد کارون ۴ در استان چهارمحال بختیاری در حال اجرا است اما از اجرای آن در کارون ۳ در استان ما جلوگیری می‌شود.

خون‌میرزایی تصریح کرد: پس از دو سال پیگیری‌ ما از سازمان آب و برق خوزستان، به پیشنهاد این سازمان و موافقت و تعهد موسسه جهاد نصر به سرمایه‌گذاری، مقرر شد طرح پایلوت پرورش ماهی در قفس با ظرفیت ۵۰۰ تن در دریاچه سد مارون شهرستان بهبهان به‌صورت آزمایشی انجام شود.

وی ادامه داد: این پیشنهاد دقیقاً از سوی سازمان آب و برق استان مطرح شد و این سازمان با توجه به تأمین نشدن آب شرب از دریاچه سد مارون اجازه داد این طرح به‌صورت آزمایشی انجام و پیامدهای احتمالی طرح مذکور از نظر ایجاد آلودگی سنجیده شود. سازمان آب و برق مطرح کرد که در صورت ایجاد نشدن آلودگی در این طرح آزمایشی، مجوز اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در دیگر شهرستان‌های استان را صادر خواهد کرد؛ این دقیقاً قولی است که مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان در جلسه‌ای به ما داده بود.

مدیرکل شیلات خوزستان افزود: با موافقت سازمان آب و برق استان با اجرای این طرح پایلوت آزمایشی، موسسه جهاد نصر اقدام به خریداری ملزومات اجرای طرح از جمله قفس و همچنین انجام مطالعات طرح کرد. اما با فرارسیدن موعد استقرار و نصب قفس‌ها سازمان آب و برق خوزستان کارشکنی کرد و اجازه اجرای این طرح را نداد. در نهایت مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان به استاندار خوزستان گفت که این طرح را قبول ندارد.

نامه‌نگاری‌های بی‌حاصل

خون‌میرزایی ادامه داد: شریعتی نیز در پاسخ قول پیشین مدیرعامل سازمان آب و برق را یادآور شد و به شمسایی دستور انجام این کار را داد که شمسایی خواستار دستور کتبی استاندار شد و گفت که در صورتی با اجرای طرح موافق خواهد بود که دستور کتبی را دریافت کند و تنها با دستور شفاهی این کار را انجام نمی‌دهد. در نهایت استاندار خوزستان خطاب به شمسایی دستور کتبی داد تا با مسئولیت استاندار کار انجام شود.

وی افزود: مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان نیز قول داد طبق دستور کتبی استاندار خوزستان کار انجام شود اما با وجود ابلاغ این دستور کتبی استاندار خوزستان که به پیشنهاد خود شمسایی نوشته شده بود این مجوز را نداد و در پاسخ به پیگیری‌های مکرر ما گفت که این دستور کتبی را به وزارت نیرو ارجاع داده که مورد موافقت این وزارتخانه قرار نگرفته است.

مدیرکل شیلات خوزستان عنوان کرد: استاندار خوزستان در انتقاد از این عملکرد سازمان آب و برق از لفظ لجبازی و نه حتی لفظ کم‌کاری استفاده کرد. در حال حاضر در دریاچه‌های سدهای استان‌های لرستان و استان ایلام که حوضه‌های آبریز کرخه و دز هستند، طرح پرورش ماهی در قفس در حال اجرا است.

خون‌میرزایی ادامه داد: درحالی‌که همین آب‌ها از دریاچه‌های یادشده به رودخانه‌های کرخه و دز استان خوزستان سرازیر می‌شوند سازمان آب و برق اجازه اجرای طرح پرورش ماهی در قفس را در این رودخانه‌ها نمی‌دهد.

مدیرکل شیلات خوزستان بیان کرد: می‌توانم با اداره کل شیلات استان‌ لرستان هماهنگ کنم تا رسانه‌های خوزستان از روند اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در دریاچه‌های پنج سد در لرستان از جمله سدهای حوضیان، ایوشان و رودبار بازدید کنند. همچنین در حال حاضر طرح پرورش ماهی در قفس در دریاچه سد سیمره استان ایلام آن‌هم با استفاده از بچه‌ماهی‌هایی که از استان خوزستان خریداری شده است، اجرا می‌شود.

خون‌میرزایی درباره اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در دریا اظهار کرد: سازمان آب و برق خوزستان و اداره کل محیط‌زیست استان هنوز ایراد یا ممنوعیتی بر اجرای این طرح پرورش در دریا وارد نکرده‌اند. ایراد مطلب این است که بخشی از سواحل دریا در ماهشهر و نگرانی‌های محیط‌زیستی از آلودگی‌های پتروشیمی باعث شده که نتوانیم در این بخش کار کنیم. البته پتروشیمی محدوده‌ای مشخص کرده و گفته است که اجرای طرح پرورش ماهی در قفس خارج از این محدود از نظر آن‌ها ایرادی ندارد.

وی ادامه داد: در سواحل هندیجان و ماهشهر به دلیل کم‌بودن عمق آب با توجه به نیاز به عمق حداقل ۲۰ متری برای استقرار قفس‌ها امکان اجرای این طرح وجود ندارد و باید حداقل ۲۰ کیلومتر از این سواحل دور شویم تا به عمق موردنیاز برای اجرای طرح پرورش ماهی در قفس برسیم که این کار مورد استقبال متقاضیان قرار نگرفت. در صورت وجود متقاضی یا طراحی فرم دیگری از قفس، فعلاً مانع خاصی برای اجرای طرح یادشده در این سواحل وجود ندارد.

مدیرکل شیلات خوزستان با اشاره به دریافت نکردن اجازه برای اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در خورهای ماهشهر، تصریح کرد: هم‌اکنون در حال انجام کار کارشناسی در این زمینه هستیم.

ملزم به رعایت قانون هستیم

معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر درباره علل مخالفت این سازمان با اجرای طرح‌های پرورش ماهی در قفس در دریاچه‌ها و رودخانه‌های خوزستان اظهار کرد: دولت به دلایلی شرایطی تصویب کرده است که ما ملزم به رعایت آن‌ها هستیم. مطابق ماده یک نظام‌نامه آبزی‌پروری در منابع آب غیرشرب، پرورش آبزیان در منابع آبی تأمین‌کننده آب شرب هستند ممنوع اعلام شده است.

حمیدرضا لشکری تصریح کرد: از سوی دیگر بر اساس بخشنامه‌ ابلاغی وزیر نیرو در سال ۸۶، پرورش آبزیان در منابع آبی تامین‌کننده آب شرب ممنوع است. همچنین مطابق با دستور مؤکد مقام معظم رهبری در سال ۷۷ انجام هر نوع فعالیت آلاینده در منابع آبی که آب شرب را تأمین می‌کنند ممنوع است. ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی نیز هرگونه فعالیت آلوده‌ساز در این منابع آبی را ممنوع کرده است.

وی ادامه داد: وزارت بهداشت و سازمان حفاظت محیط‌زیست در کارگروه‌های مشترک با وزارت نیرو، فعالیت آبزی‌پروری را به‌عنوان یک فعالیت آلوده‌ساز در منابع آب شرب ممنوع اعلام کرده‌اند.

لشکری عنوان کرد: معاون آب و آبفا وزارت نیرو در تاریخ نهم آذرماه سال جاری خطاب به استاندار خوزستان نامه‌ای بدین مضمون نوشته است که«در خصوص دریافت مجوز پرورش ماهی در قفس در دریاچه سد کرخه به استحضار می‌رساند بخشی از منابع آب سد کرخه برای تأمین آب شرب نقاط شهری و روستایی استان خوزستان نظیر اهواز، آبادان، خرمشهر و حمیدیه مورداستفاده قرار می‌گیرد. لذا با توجه به مخاطرات آلاینده‌های طرح پرورش ماهی بر کیفیت آب شرب در حال حاضر امکان صدور مجوز پرورش ماهی در قفس در دریاچه سد کرخه وجود ندارد.»

وی با بیان اینکه سازمان آب و برق خوزستان با توسعه فعالیت‌های آبزی‌پروری مخالف نیست، گفت: قطعاً مدیرکل شیلات خوزستان به خاطر دارد که طرح پرورش ماهی در قفس در دریاچه سد دز در دهه ۸۰ مجری ملی داشت و پس از ابلاغ دستور مقام وقت وزارت نیرو تداوم اجرای این طرح ممنوع اعلام و متوقف شد؛ بنابراین سازمان ما مخالفتی با توسعه این‌گونه فعالیت‌ها ندارد.

 علت اصلی مخالفت با اجرای پایلوت طرح

معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان درباره علت ممانعت این سازمان با اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در دریاچه سد مارون، اظهار کرد: با استعلام از شرکت آبفا خوزستان به‌راحتی می‌توان دریافت که رودخانه مارون دقیقاً منطقه برداشت آب شرب دارد.

لشکری با اشاره به ایستگاه‌های پمپاژ آب شرب مستقر در رودخانه مارون ادامه داد: تأمین آب شرب شهرهای آغاجاری، امیدیه، میانکوه، گاز بیدبلند و روستاهایی که در مسیر این رودخانه قرار دارد از جمله روستاهای سرجولکی و مشراگه به‌طور مستقیم از رودخانه مارون صورت می‌گیرد و ایستگاه‌های پمپاژ این مناطق کاملاً مشخص هستند.

وی افزود: بنابراین با توجه به تأمین آب شرب مستقیم از رودخانه مارون با استناد به قوانین و بخشنامه‌های یادشده که هیچ‌کدام مصوبه سازمان آب و برق خوزستان نیستند، بلکه وزارتی و ملی هستند، با اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در این رودخانه مخالفت کردیم. به‌هرحال ما مکلف به حفظ کیفیت منابع آب شرب هستیم ازاین‌رو ناچار به ممانعت و مخالفت با اجرای این طرح شدیم.

معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان تصریح کرد: اگر قصد تولید آبزیان را داریم کاش در زمینه طرح‌های آبزی‌پروری و شیوه‌های نوین آبزی‌پروری با مصارف آبی کمتر مانند پرورش ماهی متراکم پتانسیل‌یابی، جانمایی و مکان‌یابی کنیم، تا تولیدات خود را بالاتر ببریم.

 لشکری ادامه داد: من در جریان بحث پرورش ماهی در قفس بودم. تناژ تولیدی این روش فرق چندانی با تناژ تولیدی دیگر روش‌ها ندارد اما پرورش ماهی متراکم تناژ تولیدی بسیار قابل‌توجهی دارد. فکر می‌کنم در این شیوه در هر ۵۰۰ مترمکعب می‌توان حدود ۱۵ تن تولید داشت درحالی‌که تولید متوسط پرورش ماهی گرمابی در هر هکتار حدود چهار تا پنج تن است.

وی افزود: بنابراین می‌توان کارهای بهتری نیز انجام داد. البته چون استاندار این بحث را اعلام کرد شاید ما وظیفه داشتیم بهتر موضوع را مطرح کنیم در جلسه اخیر نیز بنده حضور نداشتم. البته معاون برنامه‌ریزی سازمان آب و برق در جلسه یادشده همین قوانین را یادآور شد.

معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان بیان کرد: تأمین آب شرب شهرستان امیدیه نه‌تنها یکی دو دهه اخیر بلکه از پیش از انقلاب نیز از رودخانه مارون صورت می‌گرفت. یعنی وقتی می‌گوییم  آب شرب برخی نقاط از رودخانه مارون تأمین می‌شود نباید به آن شک کرد.

لشکری در واکنش به اظهارنظر مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان مبنی بر عدم برداشت آب شرب از رودخانه مارون، عنوان کرد: تنها نهادهایی که از آن‌ها می‌توان در مورد برداشت آب شرب از رودخانه مارون استعلام کرد و نظر آن‌ها ملاک است شرکت‌های آبفا روستایی و آبفای شهری خوزستان هستند.

اجرای بدون مجوز طرح در سد کارون ۴

معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در خصوص اظهارات استاندار خوزستان مبنی بر اجرای طرح در استان‌های بوشهر، چهارمحال و بختیاری و لرستان، اظهار کرد: استان چهارمحال و بختیاری بدون مجوز وزارت نیرو، در بالادست سد کارون ۴ این طرح را به مرحله اجرا درآورد و در حال حاضر نیز طرح متوقف شده است. اجرای این طرح در استان‌های بوشهر و لرستان نیز در مسیر برداشت آب شرب نیست.

لشکری ادامه داد: در طرح پرورش ماهی در قفس، سرعت جریان آب و عمق حائز اهمیت است و در همین راستا می‌توان از ظرفیت شهرهای ساحلی، خورها و دریاچه‌ها استفاده کرد. سازمان آب و برق خوزستان مجوز اجرای این طرح در شهرستان دزفول و در منطقه‌ای که در محدوده شبکه آبیاری شرب نبود را صادر کرد ازاین‌رو عنوان می‌کنیم با اجرای این طرح مشکلی نداریم. اصرار بر اینکه اجرای این طرح پشت سدها باشد، جای سؤال دارد.

وی تأکید کرد: سازمان آب و برق خوزستان نیز وظیفه دارد در راستای توسعه استان گام بردارد اما موظف هستیم اگر اجرای یک طرح، مشکلاتی را برای شهروندان به وجود آورد، مقاومت داشته باشد. بندهای قانونی مطرح‌شده از سوی دولت به ما ابلاغ شده است.

علیداد کیانی، معاونت نظارت بر بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب روستایی خوزستان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: آب شرب چند روستا و تأسیسات شرکت نفت از پایین سد مارون برداشت و تأمین می‌شود.

بنابراین گزارش، ظاهراً اجرای طرح اشتغال‌زایی همچون پرورش ماهی در قفس در گیرودار همان هماهنگی‌های بین بخشی است که مدیران استانی بر لزوم تسهیل در این هماهنگی‌ها تأکید دارند. طرحی که لابه‌لای اختلاف‌نظرهای درونی سازمان‌ها هنوز به مرحله اجرای پایلوت هم نرسیده است.