تقویت تفکر پرسشگر

این روزها پیشرفت قابل توجه تکنولوژی‌های جدید ارتباطی مثل اینترنت، تلفن همراه و رایانه که دسترسی به شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی را در اختیار همگان قرار داده، دنیا را به سرزمینی بدون مرز در جهت تحقق آرزوی دیرین بشر برای ایجاد آرمان شهری جهانی تبدیل کرده که به سهولت می‌توان تمام اخبار، وقایع و رخدادها را با همه مردم این کره خاکی به اشتراک گذاشت.

با نگاهی اجمالی به گذشته نه چندان دور و مقایسه وسایل ارتباطی ساده آن دوره  با عصر حاضر، به آسانی می‌توان پی برد که فناوری‌های نوین تا چه میزان زیاد منجر به پیشرفت و تسریع در روند انجام و اجرای امور و امعان نظر کلیه کاربران از تمامی اقشار و طبقات مختلف اجتماعی شده و هر فرد یا گروهی به فراخور ضرورت و نیاز خود، از آن منتفع شده و بهره‌برداری می‌کند.

در واقع ورود به دنیای مجازی که اکنون به یک واقعیت غیر قابل کتمان دنیای حقیقی زندگی ما تبدیل شده، امری بدیهی و مبرهن به شمار می‌رود، اما در این دنیای عجیب و پیچیده و بی حد و مرز، وقایع و اخباری بازنشر می‌شود که اصول خبری را زیر سوال برده و در اذهان مخاطبان تشویش و سردرگمی ایجاد کرده و بخش قابل توجهی از افراد هم بدون هیچ کنکاش و جستجویی، به این خبرها که با مبالغه و بزرگ‌نمایی همراه است، اعتماد می‌کنند.

با توجه به اینکه خبر از عناصر مهم ارتباطات اجتماعی است، وقتی در فضاهای مجازی به صورت اشتباه منتشر می‌شود، اثرات منفی و سویی بر افکار عمومی می گذارد. چرا که همواره یک کلاغ چهل کلاغ کردن اخبار به راحتی و سهولت شکل می‌گیرد اما تبعات و خسارت‌های روانی آن به راحتی قابل جبران نیست و در بسیاری مواقع منجر به بروز مشکلات جدی برای افراد به ویژه جوانان و نوجوانان که بیشترین سهم را در استفاده از این شبکه‌ها دارند، می‌شود.

در شرایط فعلی که فضای مجازی بخش قابل توجهی از فرصت تفکر، خردورزی و تحلیل را از ما گرفته و فضای واقعی و حقیقی‌مان را به شدت تحت تأثیر خود قرار داده و هر روز با بمباران خبری از طریق شبکه‌های اجتماعی و پایگاه‌های خبری، مواجه هستیم، آنچه که به عنوان نیاز جدی برای حضور هوشمندانه در این محیط آشکار و ضرورت است، برخورداری از یکسری مهارت‌های سواد رسانه‌ای از جمله مهارت مهم «تفکر پرسشگر» با هدف ايجاد نظم در انديشه، مشاهده، ارزيابي، تحلیل و نتیجه‌گیری و اجتناب از مواجهه انفعالی در قبال محتوای پیام‌های رسانه‌ای است.

پرسشگری باعث افزایش میزان مسئولیت‌پذیری ما شده و می‌تواند به افراد بیاموزد که از حالت مصرفی و انفعالی خارج و به ارتباط فعال و متقابلی وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. در واقع خاصیت تفکر پرسشگر و نقادانه، جستجو، تجزیه و تحلیل اسناد برای معنایابی و معناسازی پیام‌ها و تایید روایی و اعتبار اخبار و بهره‌مندی هوشمندانه و مفید از فضای مجازی است.

وقتی با مطلبی در فضای مجازی مواجه می‌شویم، باید پرسشگر باشیم؛ پرسشگری در قبال برخی اخبار که بسیاری از آن‌ها واقعی نیستند و نباید به آن‌ها اعتنا کرد؛ با نگاه انتقادی مطالب را بررسی کنیم و بپرسیم این پیام از کجا و توسط چه فردی منتشر شده و آیا رسانه نشر دهنده مورد تأیید است یا خیر؟ پیام برای چه طیفی از مخاطبان تولید شده است؟ چه پیامی (محتوا) در متن رسانه‌ای گنجانده شده است؟ به چه منظور و چه هدفی پیام تولید شده است؟ و سوالاتی از این قبیل.

با توجه به اینکه فضای مجازی روز به روز در حال گسترش در لایه‌های زندگی و افزایش نفوذ در سبک زندگی افراد است و بدون تردید در آینده نقش پررنگ و تعیین کننده‌تری در معادلات زندگی انسان‌ها خواهد داشت، حضور در این فضا بدون داشتن تفکر پرسشگر، کاربران را با مشکلات عدیده‌ای روبرو کرده و خواهد کرد.

بنابراین برای تقویت این مهارت که در حال حاضر از ضرورت‌های انکارناپذیر جامعه است و توجه به این شاخص مهم که غالب افراد استفاده کننده از فضای مجازی برای ارسال پیام و مطالب گوناگون، کودکان، نوجوانان و جوانان هستند، برنامه‌ریزی مراجع و مسئولان ذیربط با وارد كردن نظام سواد رسانه‌ای در نظام آموزش رسمی كشور و ترویج آن با محوریت «تفکر پرسشگر» در میان این افراد در سطح مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی با هم‌افزایی دیگر نهادها، ارگان‌ها و سازمان‌های فرهنگی، از مهم‌ترین اقدام‌های تربیتی لازم و جدی در این راستا است؛

هم‌چنین فرهنگ‌سازی گسترده از طریق تولید و انتشار پیام‌های ترویجی و آموزشی با این مضمون در «رسانه ملی» که به طور قطع می‌تواند با ایجاد یک نهضت فراگیر در این عرصه، نقش موثر و فراوانی در جهت افزایش سواد رسانه‌ای در بین آحاد جامعه به منظور تشخیص محتوای موهوم و کذب از محتوای موثق ایفا کند تا کاربران هوشمندانه در این فضا حضور یافته و از آن بهره برداری کنند.

گیتی احمدی