عوامل بروز پدیده تقلب در میان دانشجویان

دانشگاه‌ها به‌عنوان مراکزی برای انتقال علم و فناوری، نقش مهمی در توسعه و پیشرفت جامعه ایفا می‌کنند. فارغ‌التحصیلان این مراکز، با مدارکی که دریافت می‌کنند، باید توانایی انجام کارهای تخصصی را داشته باشند. بااین‌حال، تقلب در دانشگاه‌ها این فرآیند را مختل کرده و به اعتماد عمومی نسبت به نظام آموزشی لطمه می‌زند. این رفتار انحرافی نه‌تنها اعتبار دانشگاه‌ها را زیر سؤال می‌برد، بلکه موجب می‌شود افرادی فاقد صلاحیت در جایگاه‌های تخصصی قرار گیرند. به‌علاوه، تحقیقات نشان داده‌اند که تقلب دانشگاهی، مانند دیگر رفتارهای انحرافی، تحت تأثیر عوامل فردی و محیطی مختلف قرار دارد. بنابراین، شناخت بهتر این مساله و عوامل مؤثر بر آن می‌تواند به کاهش آن کمک کند.

یکی از دلایل اهمیت بررسی تقلب دانشگاهی، ارتباط آن با اخلاق علمی و اجتماعی است. تقلب می‌تواند نشانه‌ای از ضعف ارزش‌های اخلاقی باشد و به بی‌اعتمادی در جامعه علمی منجر شود. همچنین، فناوری‌های جدید آموزشی مانند آموزش آنلاین، با وجود تسهیل یادگیری، امکان تقلب را نیز افزایش داده‌اند. به همین دلیل، بررسی علمی این پدیده و ارائه راهکارهایی برای کاهش آن، بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.

اکبر علیوردی‌نیا، استاد علوم اجتماعی دانشگاه مازندران، به همراه همکارانی از دانشگاه شیراز، تحقیقی در این زمینه انجام داده‌اند. این پژوهشگران، موضوع تقلب دانشگاهی را از دیدگاه جامعه‌شناختی مورد بررسی قرار داده و تلاش کرده‌اند علل و پیامدهای آن را شناسایی کنند.

روش انجام این تحقیق بر پایه یک مطالعه پیمایشی بوده است و با مشارکت ۴۰۱ نفر از دانشجویان دانشگاه مازندران انجام شده است. محققان برای جمع‌آوری اطلاعات از دانشجویان فوق از پرسشنامه استفاده کرده و سپس داده‌های به‌دست‌آمده را با نرم‌افزارهای آماری تجزیه‌وتحلیل کردند.

نتایج این پژوهش نشان می دهند که تقلب دانشگاهی به عوامل مختلفی وابسته است. از جمله این عوامل می‌توان به نیازهای فردی، باورهای اخلاقی، میزان خودکنترلی و ادراک از مجازات‌های غیررسمی اشاره کرد. به‌طور مشخص، دانشجویانی که احساس گناه، شرمساری یا ترس از طرد شدن توسط اطرافیان را تجربه می‌کنند، کمتر به تقلب روی می‌آورند. همچنین، اگر فرد باور داشته باشد که تقلب با ارزش‌های اخلاقی او در تضاد است، احتمال انجام چنین رفتاری کاهش می‌یابد.

درعین‌حال، گاهی دانشجویان با محاسبه هزینه و فایده، تصمیم به تقلب می‌گیرند. این رفتار، در چارچوب نظریه‌های انتخاب عقلانی و بازدارندگی، به‌عنوان یک تصمیم آگاهانه و مبتنی بر شرایط موقعیتی توضیح داده می‌شود. این نظریه‌ها بیان می‌کنند که اگر هزینه تقلب، مانند احتمال مجازات، بیشتر از منافع آن باشد، افراد از انجام آن خودداری می‌کنند.

یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهند که برای کاهش تقلب دانشگاهی، باید به جنبه‌های اخلاقی، اجتماعی و محیطی توجه ویژه‌ای شود. ایجاد احساس مسئولیت در دانشجویان و تقویت ارزش‌های اخلاقی از طریق آموزش، می‌تواند راهکارهای مؤثری در این زمینه باشد. علاوه بر این، اصلاح نظام‌های آموزشی و استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای نظارت دقیق‌تر بر فرآیند ارزیابی، می‌تواند نقش بازدارنده‌ای ایفا کند.

این پژوهش که نتایج آن در فصلنامه «پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی» دانشگاه اصفهان منتشر شده اند، اطلاعات ارزشمندی درباره علل و پیامدهای تقلب دانشگاهی ارائه کرده و به اهمیت پرداختن به این موضوع در سیاست‌گذاری‌های آموزشی و اجتماعی تأکید کرده است.

یافته‌های مطالعه فوق، می‌توانند مبنای برنامه‌ریزی‌های عملی برای کاهش تقلب در دانشگاه‌ها باشند و طبعا به بهبود کیفیت آموزش کمک کنند.

ایسنا