ایزوتوپ‌های رادیو اکتیو در خدمت تشخیص دقیق و درمان بیماری‌ها
امروزه رادیودارو‌ها نقش بسیار زیادی در تشخیص دقیق و درمان بسیاری از بیماری‌ها دارند. به صورت کلی رادیودارو‌ها یا Radiopharmaceuticals ترکیباتی شامل یک ماده دارویی و یک ایزوتوپ رادیواکتیو هستند که به طور خاص در پزشکی هسته‌ای برای تشخیص و درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تاریخچه رادیودارو‌ها
از اواخر قرن نوزدهم یعنی سال ۱۸۹۵ بود که با ابدع اشعه ایکس گام بسیار مهمی در پزشکی برداشته شد، حدود ۳۰ سال بعد یعنی ۱۹۳۴ با تلاش‌های «پیِر و ماری کوری» که رادیوم کشف شد و دانشمندان توانستند از ایزوتوپ‌های رادیواکتیو برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده کردند. دانشگاه کالیفرنیا در سال ۱۹۳۷ از مواد رادیواکتیو برای درمان لوسمی استفاده کرد.
در سال ۱۹۴۶ بار دیگر از ایزوتوپ‌های رادیواکتیو برای جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی در یک بیمار مبتلا به تیروئید استفاده شد،
بدین ترتیب رادیواکتیو جنبه درمانی پیدا کرد و در سال‌های بعد با تلاش متخصصان و فیزیک‌دانان این استفاده از فیزیک هسته‌ای در علم پزشکی توسعه پیدا کرد.
در دهه ۱۹۵۰، با توسعه تکنیک‌های تصویربرداری و تولید رادیودارو‌های جدید، استفاده از این ترکیبات در تشخیص و درمان بیماری‌ها به‌ویژه در سرطان به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرد و دانشمندان دریافتند که می‌توان با هدایت رادیودارو‌ها و تجمع آنها در ارگانِ هدف (مثلا در غده سرطانی) از آن تصویر برداری کرده و یا به درمان بافت آسیب دیده کمک کرد.
در اواسط دهه ۱۹۶۰ مطالعات گسترش پیدا کرد و در دهه ۱۹۷۰ دانشمندان توانستند با هدایت مواد رادیواکتیو به درون ارگان‌های مشخص بدن، از ارگان‌های داخلی بدن مانند کبد و طحال، تومور‌های مغزی و مجاری گوارشی تصویربرداری کنند. در دهه ۱۹۸۰ نیز از رادیودارو‌ها برای تشخیص دقیق بیماری‌های قلبی استفاده شد.
رادیو دارو‌های به صورت کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند؛ نخست رادیودارو‌های تشخیصی هستند که به بدن بیمار تزریق شده و پس از آن با استفاده از دستگاه‌هایی مانند پت (PET) یا اسکنر‌های SPECT تصویربرداری می‌شوند. این تصاویر می‌توانند اطلاعات دقیقی درباره عملکرد اندام‌ها و بافت‌های مختلف بدن ارائه دهند.
دسته دوم نیز رادیودارو‌های درمانی هستند که این نوع رادیودارو‌ها برای درمان بیماری‌ها، به ویژه سرطان، مورد استفاده قرار می‌گیرند. رادیو دارو‌های درمانی به‌طور مستقیم به تومور‌ها یا نواحی آسیب‌دیده هدف‌گیری می‌شوند و با تابش اشعه، سلول‌های سرطانی را تخریب می‌کنند.
میزان حضور جهانی رادیو داروها
این داروها که اکنون در سومین دهه از هزاره سوم هستیم توسعه بیشتری داشته‌اند با این حال هنوز حجم بسیار کوچکی از بازار دارویی جهان را تشکیل می‌دهند. به طور کلی، تخمین زده می‌شود که رادیودارو‌ها کمتر از یک درصد از کل دارو‌های تجویز شده را شامل می‌شوند. این درصد پایین به دلیل خاص بودن کاربرد رادیودارو‌ها در پزشکی هسته‌ای و نیاز به تجهیزات خاص برای تولید و تجویز آنهاست. همچنین، رادیودارو‌ها عمدتاً در حوزه‌های تشخیصی و درمانی خاص، به ویژه در سرطان و بیماری‌های غدد داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به طور کلی، استفاده از رادیودارو‌ها به دلیل مزایای خاص آنها در تشخیص و درمان بیماری‌ها، اهمیت زیادی دارد، اما حجم کلی آنها در بازار دارویی نسبت به دارو‌های عمومی و دیگر دسته‌ها بسیار کم است.
تشخیص و درمان بیماری‌ها با رادیو داروها
به صورت کلی رادیودارو‌ها در بیماری‌هایی مانند تشخیص و درمان سرطان‌های تیروئید، لنفوم، و سرطان پروستات، ارزیابی عملکرد قلب و شناسایی ناهنجاری‌های عروقی، شخیص و درمان بیماری‌های مرتبط با غدد داخلی، مانند پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) و تومور‌های غده فوق کلیوی، تشخیص و درمان عفونت‌ها، شناسایی و درمان بیماری‌های استخوانی، مانند متاستاز‌های استخوانی و درد‌های استخوانی ناشی از سرطان، تشخیص برخی بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون کاربرد دارد. این داروها معمولاً به صورت تزریقی یا خوراکی مصرف می‌شوند و بسته به نوع بیماری و هدف درمان، ممکن است روش‌های مختلفی برای استفاده از آنها وجود داشته باشد.
رادیو دارو‌های ایرانی
از اوایل دهه ۱۳۷۰ با تأسیس مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای در دانشگاه علوم پزشکی تهران و توسعه فناوری‌های پزشکی هسته‌ای، ساخت رادیودارو‌ها در ایران آغاز شد و از آن زمان تا امروز ایران توانسته است به تولید و استفاده از رادیودارو‌های مختلف برای تشخیص و درمان بیماری‌ها به ویژه در زمینه سرطان و بیماری‌های قلبی، دست پیدا کند. این پیشرفت‌ها به تدریج موجب افزایش خودکفایی کشور در تولید رادیودارو‌ها و کاهش وابستگی به واردات این محصولات شده است.
جعفر نیکزاد، مشاور امور دانش‌بنیان سازمان غذا و دارو، در گفتگو با آنا درباره اهمیت رادیو داروها در درمان بیماری‌ها و وضعیت تولید آنها در کشورگفت:رادیو داروها به عنوان یکی از ابزار‌های نوین در درمان بیماری‌هایی مانند سرطان، نقش حیاتی در سیستم سلامت ایفا می‌کنند. این داروها که ترکیبی از مواد رادیو اکتیو و دارویی هستند، به‌ویژه در شیمی‌درمانی و تشخیص بیماری‌ها از طریق تصویربرداری پزشکی کاربرد دارند.
این داروها که ترکیبی از مواد رادیو اکتیو و دارویی هستند، به‌ویژه در شیمی‌درمانی و تشخیص بیماری‌ها از طریق تصویربرداری پزشکی کاربرد دارند.
وی افزود: در ایران، تولید این داروها عمدتاً تحت نظارت سازمان انرژی اتمی ایران است، که مسئولیت تأمین مواد رادیو اکتیو و فناوری‌های لازم برای تولید رادیو داروها را بر عهده دارد. با این حال، سازمان غذا و دارو به عنوان نهاد نظارتی و تنظیم‌کننده، مجوز‌های تولید، واردات و توزیع این داروها را صادر می‌کند و بر رعایت استاندارد‌های ایمنی و کیفیت آنها نظارت دارد.
چشم‌انداز امیدوار رادیودارو‌ها درایران
نیکزاد با بیان اینکه تلاش‌های ایران در تولید رادیو داروها در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است، گفت: علی‌رغم این رشد چشمگیر هنوز نیاز به واردات برخی از این داروها احساس می‌شود. تحریم‌ها در این زمینه تأثیرات زیادی گذاشته است، از جمله محدودیت در تأمین مواد اولیه و فناوری‌های پیشرفته، اما با وجود این چالش‌ها، کشور به سمت خودکفایی در تولید رادیو داروها گام‌های مؤثری برداشته است.
این مقام سازمان غذا و دارو یادآور شد: آینده رادیو داروها در ایران بسیار امیدوارکننده است. با توجه به پیشرفت‌های علمی و پژوهشی در این حوزه، می‌توان انتظار داشت که تولید رادیو داروها در کشور افزایش پیدا کرده و در آینده، ایران بتواند در این حوزه به یکی از قطب‌های منطقه‌ای تبدیل شود.
نیکزاد همچنین با تأکید بر نقش سازمان غذا و دارو در تسهیل دسترسی به این داروها گفت: این سازمان با همکاری دیگر نهادها، فرآیند واردات و توزیع رادیو داروها را تسهیل می‌کند تا بیماران ایرانی از دسترسی به دارو‌های ضروری بهره‌مند شوند.
منبع: آنا