راز نیم دایره کنار کعبه؛ مقبره چه کسانی نزدیک کعبه است؟

اگر تصاویر یا فیلم کعبه در مکه مکرمه را دیده باشید، احتمالا یک فضای نیم دایره ای با سنگ های سفید که نزدیک کعبه قرار دارد، نظر شما را به خود جلب کرده باشد. حجاج برای طواف کعبه (خانه خدا)، این مکان را دور میزنند و داخل آن نمیشوند. در این مطلب ضمن معرفی آن، می خواهیم به این سوال نیز پاسخ دهیم که  آیا اطراف کعبه قبر وجود دارد؟ اگر بله، متعلق به چه کسانی است؟

نیم دایره اطراف کعبه، حجر اسماعیل (علیه السلام) است

حِجْرِ اسماعیل، فضای بین کعبه و دیواری نیم‌دایره که از یال شمالی کعبه (رکن عراقی) تا یال غربی آن (رکن شامی) امتداد دارد. برخی نیز آن را حظیره خوانده‌اند.

پس از آنکه حضرت ابراهیم (علیه السلام) و حضرت هاجر (سلام الله علیها) و فرزند شیرخوارشان حضرت اسماعیل (علیه السلام) به وادی مکه رسیدند، با راهنمایی جبرئیل در جایگاه کنونی حجر مستقر شدند. سپس هاجر (سلام الله علیها) و اسماعیل (علیه السلام)، همراه با گوسفندانشان، در همین مکان و در سایبانی که با چوب درخت ساختند، ساکن شدند. هاجر (سلام الله علیها) و اسماعیل (علیه السلام) هر دو پس از وفات در همین مکان دفن شدند.

حجر اسماعیل (علیه السلام) از دوران پیش از اسلام مورد احترام و تقدیس بود. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز، پس از بعثت، در حجر اسماعیل (علیه السلام) می‌نشست و علاوه بر عبادت و تلاوت قرآن، به سؤالات مردم پاسخ می‌داد.

مقبره چه کسانی در حجر اسماعیل قرار دارد؟

شاید جالب باشد بدانید مقبره چه کسانی در این مکان مقدس واقع شده است.

عده ‏اى از پیامبران‏

این مکان مدفن عده ‏اى از پیامبران الهى (علیهم السلام) است و سرانجام محلى که به امر خداوند و هدایت جبرئیل امین به عنوان خانه اسماعیل (علیه السلام) مشخص شده بود، آرامگاه و مضجع عده ‏اى از رادمردان متصل به رشته وحى خداوندى گردید تا از نو منشأ نور و هدایت گردد و عنوان آیت پروردگارى به خود گیرد و بازتابش جهان را فراگیرد.

در پایانِ روایتى که شیخ کلینى به سندش از معاویه بن عمار از حضرت امام صادق علیه السلام درباره حجر اسماعیل نقل کرده، چنین آمده است: .. فیه قبور الأنبیاء؛ در آن قبرهاى پیامبران است.

مادر گرامی حضرت اسماعیل‏ (علیه السلام)

ظاهراً نخستین کسى که پیکر او در این مکان به خاک سپرده شده، حضرت هاجر (سلام الله علیها) مادر حضرت اسماعیل (علیه السلام) است و همان‏گونه که گفتیم، حضرت اسماعیل (علیه السلام) پس از دفن مادر بزرگوارش، اطراف آن را سنگ‏چین کرد تا زیر پاى مردم قرار نگیرد. این کار او شدت علاقه‏ اش را به مادر رنج کشیده‏ اش نشان مى‏ دهد.

شیخ صدوق در علل الشرایع به اسنادش از ابوبکر حضرمى از امام صادق علیه السلام نقل مى‏ کند: اسماعیل (علیه السلام) مادر گرامی خود را در حجر دفن کرد و قبر او را بالا آورد و بر آن دیوارى ساخت تا قبر مادرش زیر پاى قرار نگیرد. اصل دفن مادر اسماعیل (علیه السلام) در حجر را بسیارى از مورخان، از جمله ابن‏ هشام در السیرة النبویة و دیگران نقل کرده ‏اند.

بر حسب نقل ابن‏ سعد در الطبقات الکبرى اسماعیل (علیه السلام) هنگام مرگ مادر، جوانى بیست ساله بود و مادرش در نود سالگى وفات یافت و اسماعیل (علیه السلام) وى را در حجر دفن کرد.

حضرت اسماعیل‏ (علیه السلام)

و تقدیر چنین بود که سرانجام مدفن حضرت اسماعیل (علیه السلام) در کنار بیت الهى قرار گیرد و خانه او جایگاه دفن پیکر وى گردد و در جوار قبر مادر زجر کشیده‏ اش بیارامد. دفن اسماعیل (علیه السلام) در حجر را در کتاب‏هاى روایى و تاریخى و برخى‏ تفاسیر آورده‏ اند؛ از جمله: شیخ کلینى به سندش از مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام روایت کرده است: حجر خانه اسماعیل (علیه السلام) است و در آن قبر هاجر (سلام الله علیها) و قبر اسماعیل (علیه السلام) است. در وسائل الشیعه به نقل از علل الشرایع از امام صادق علیه السلام روایت شده است: اسماعیل (علیه السلام) بعد (از پدرش ابراهیم (علیه السلام)) وفات یافت در حالى که ۱۳۰ سال داشت و در جوار مادر بزرگوارش در حجر دفن شد.

عبداللَّه بن زبیر، هنگام تجدید بناى کعبه، حِجر را حفر کرد و در آن سنگى به رنگ سبز یافت؛ از قریش در این باره پرسید، عبداللَّه بن صفوان گفت: گور اسماعیل علیه السلام است؛ لذا ابن زبیر آن را به حال خود رها کرد. او در این حفریات پایه‏ هاى کعبه در زمان ابراهیم علیه السلام را کشف کرد و آن را بر همان اساس بازسازى کرد. بنابراین، حِجر اسماعیل کنونى، در دوران وى جزو بیت قرار گرفت.

دختران حضرت اسماعیل‏ (علیه السلام)

چند تن از دختران حضرت اسماعیل (علیه السلام)، از جمله کسانى هستند که در حجر اسماعیل به خاک سپرده شدند. در کافى به نقل از امام صادق علیه السلام روایت شده است: در حجر نزدیک رکن سوم کعبه (غربى) تنى چند از دختران حضرت اسماعیل (علیه السلام) دفن شده ‏اند.

ناودان طلا در قسمت بالای حجر اسماعیل (علیه السلام)

ناودان طلا که روى بام کعبه به سمت درون حجر اسماعیل (علیه السلام) نصب شده مورد علاقه خاص مردم است. این علاقه بویژه در وقت آمدن نزولات آسمانى و در حالى که باران از آنجا به داخل حجر مى‏ ریزد، آشکار مى شود.

ناودان رحمت (به عربی: میزاب الرحمة) یا «ناودان طلا»، ناودانی از طلاست که بر بام کعبه نصب شده و به سمت حجر اسماعیل است. هرگاه باران بر بام کعبه ببارد، آب از ناودان در این فضای حجر اسماعیل (علیه السلام) می‌ریزد. به اعتقاد مسلمانان، اینجا مدفن اسماعیل و مادرش هاجر و بسیاری از پیامبران است. گویند آن را نخست حجاج بن یوسف ثقفی نهاد تا آب باران بر بام خانه جمع نشود. در روایت آمده‌است که دعا در زیر ناودان کعبه پذیرفته است.

چرا کعبه در عربستان است؟

سؤال: چرا خداوند متعال خانه کعبه را در این منطقه خشک و بى آب و علف قرار داد؟

جواب: پاسخ این سؤال را از زبان حضرت على (علیه السلام)، که باب علم پیامبر (صلى الله علیه وآله) است، بشنویم.

حضرت در خطبه قاصعه (خطبه ۱۹۲ نهج البلاغه) مى فرماید:

«وَلَوْ أَرَادَ سُبْحَانَهُ أَنْ یَضَعَ بَیْتَهُ الْحَرَامَ وَ مَشَاعِرَهُ الْعِظَامَ بَیْنَ جَنَّات وَ أَنْهَار وَ سَهْل وَقَرَار، جمَّ الاَْشْجَارِ، دَانِی الِّثمَارِ، مُلْتَفِّ الْبُنَى، مُتَّصِلِ الْقُرَى، بَیْنَ بُرَّة سَمْرَاءَ وَ رَوْضَة خَضْرَاءَ، وَأَرْیَاف مُحْدِقَة، وَ عِرَاص مُغْدِقَة، وَ رِیَاض نَاضِرَة، وَ طُرُق عَامِرَة، لَکَانَ قَدْ صَغُرَ قَدْرُ الْجَزَاءِ عَلَى حَسَبِ ضَعْفِ الْبَلاَءِ;

اگر خداوند خانه محترمش و مکان هاى انجام وظایف و مناسک حج را در میان باغ‌ها و نهر‌ها و سرزمین هاى هموار و پردرخت و پرثمر، مناطق آباد داراى خانه و کاخ هاى بسیار و آبادى هاى به هم پیوسته؛ در میان گندم زار‌ها و باغ هاى خرّم و پرگل و گیاه، در میان بستان هاى زیبا و پرطراوت و پرآب، در وسط باغستانى بهجت زا و جادّه هاى آباد قرار مى داد، به همان نسبت که آزمایش و امتحان ساده‌تر بود، پاداش و جزا نیز کمتر بود».

آرى در این صورت مکّه آن حالت معنوى خود را از دست مى داد و به جاى آن که عبادتگاه و مرکز پرستش باشد، به تفریح گاه و گردشگاه تبدیل مى شد. حضرت در ادامه مى فرماید:

«وَ لَوْ کَانَ الاِْسَاسُ الْمَحْمُولُ عَلَیْهَا، وَالاَْحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِها بَیْنَ زُمُرُّدَة خَضْرَاءَ، وَ یَاقُوتَة حَمْرَاءَ; وَنُور وَضِیَاء، لَخَفَّفَ ذلِکَ مُصَارَعَةَ الشَّکِّ فِی الصُّدُورِ، وَ لَوَضَعَ مُجَاهَدَةَ إِبْلِیسَ عَنِ الْقُلُوبِ، وَ لَنَفَى مُعْتَلَجَ الرَّیْبِ مِنَ النَّاسِ، وَ لکِنَّ اللّهَ یَخْتَبِرُ عِبَادَهُ بِأَنْوَاعِ الشَّدَائِدِ، وَ یَتَعَبَّدُهُمْ بِأَنْوَاعِ الْمَجَاهِدِ، وَ یَبْتَلِیهِمْ بِضُرُوبِ الْمَکَارِهِ إِخْرَاجاً لِلتَّکَبُّر مِنْ قُلُوبِهِمْ، وَ إِسْکَاناً لِلتَّذَلُّلِ فِی نُفُوسِهِمْ. وَ لِیَجْعَلَ ذلِکَ أَبْوَاباً فُتُحاً إِلَى فَضْلِهِ، وَ أَسْبَاباً ذُلُلاً لِعَفْوِهِ;

و اگر پى و بنیان خانه کعبه و سنگ هایى که در بناى آن به کار رفته از زمرّد سبز و یاقوت سرخ و نور و روشنایى بود شک و تردید دیرتر در سینه هاى (ظاهربینان) رخنه مى کرد و کوشش ابلیس بر قلب‌ها کمتر اثر مى گذاشت و وسوسه هاى پنهانى از مردم منتفى مى گشت؛ امّا خداوند بندگانش را با انواع شدائد مى آزماید و با انواع مشکلات دعوت به عبادت مى کند و به اقسام گرفتارى‌ها مبتلا مى نماید، تا تکبّر را از قلب هایشان خارج سازد و خضوع و آرامش را در جان آن‌ها جایگزین نماید؛ و دروازه هاى فضل و رحمتش را به رویشان بگشاید و وسایل عفو خویش را به آسانى در اختیارشان قرار دهد».

نتیجه این که علّت انتخاب مکّه براى مکان خانه خدا، تحمّل بیشتر سختى‌ها و دریافت پاداش و اجر فزون تر، و فلسفه ساخت کعبه با وسایل بسیار ساده بالا بردن معنویت و روحانیّت این خانه باعظمت است.

داخل کعبه چگونه است؟

خانه خدا تنها در دو مناسبت در سال، چون ماه شعبان و پیش از موسم حج باز می‌شود تا طی یک مراسم رسمی با آب زمزم و گلاب ناب کاشان شستشو داده شود یا در برخی از مناسبت‌های رسمی دیگر که پادشاهان، سفیران، وزیران و رؤسای کشور‌های مختلف می‌آیند، این در برای آن‌ها باز می‌شود. طی این مراسم رسمی و یا زمان ترمیم و بازسازی خانه خدا تعدادی عکس از داخل آن گرفته شده است.

آنچه از تصاویر بر می‌آید این است که کعبه از داخل چندان چراغانی نیست و برق کشی نشده است. در دیوار‌های داخلی آن ۱۵ فانوس قدیمی آویزان است. فضای داخل کعبه تنها گنجایش نماز خواندن ۵۰ تا ۶۰ نفر را دارد.

عکسبرداری از داخل کعبه ممنوع است؟

تولیت خانه خدا نیز اجازه تصویربرداری و عکس گرفتن از خانه خدا را نمی‌دهد. این موضوع اگر چه نه از نظر شرعی و نه دینی مانعی ندارد، اما اعتقاد به حفظ ارزش و قداست خانه خدا هر گونه تصویربرداری از آن را غیر مجاز اعلام کرده است.

با این حال وزارت حج عربستان هرساله با صدور قانونی ممنوعیت تصویربرداری از داخل حرمین شریفین و صحن آن‌ها را اعلام می‌کند و از شرکت‌های دارای مجوز این وزارتخانه می‌خواهد تا زائران خانه خدا را نسبت به ممنوعیت فیلمبرداری، تصویربرداری و عکاسی با هر وسیله‌ای آگاه کنند.

طی قانون این وزارتخانه آمده است: ممانعت از فیلمبرداری، تصویربرداری و عکاسی از حرمین شریفین و صحن آن‌ها با وسایل مختلف به منظور حفظ قداست این اماکن مقدس است و با این کار سعی می‌شود جو عبادی و بندگی پروردگار برای کسانی که به زیارت خانه خدا و مسجدالنبی آمده اند، فراهم شود. تصویربرداری از داخل حرم شریف منجر به تشویق، ازدحام و نگرانی می‌شود.

در ادامه این قانون آمده است: روزنامه ها، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های گروهی وظیفه دارند تا حجاج را آگاه کنند و با نصب پوستر و توزیع بروشور‌هایی در اماکن اسکان زائران، آن‌ها را نسبت به این امر اقدام کنند.

گردآوری: تابناک جوان

منابع: ویکی شیعه / باشگاه خبرنگاران جوان / پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی / وبسایت حج