اسیر فلسطینی برنده بوکر عربی ۲۰۲۴ شد

 «نقاب، رنگ آسمان» نوشته باسم خندقجی در اعلامیه‌ای از سوی نبیل سلیمان رییس داوران جایزه بین‌المللی داستان عربی ۲۰۲۴ به عنوان برنده معرفی شد.

در مراسم اهدای جوایز سالانه که در ابوظبی برگزار و به صورت آنلاین پخش شد، جایزه‌ای که به نام بوکر عربی نیز شناخته می‌شود، برنده خود را شناخت.

داوران کتاب برنده را از بین ۱۳۳ عنوان ارایه شده، به عنوان بهترین رمان منتشر شده به زبان عربی که در فاصله جولای ۲۰۲۲ تا ژوئن ۲۰۲۳ منتشر شده، انتخاب کردند. رعنا ادریس، صاحب انتشارات دارالادب مستقر در لبنان، این جایزه را در ابوظبی به نمایندگی از خندقجی که در زندان صهیونیست‌هاست، دریافت کرد.

بعید است که خندقجی بتواند جایزه ۵۰ هزار دلاری را دریافت کند زیرا مقامات زندان اسراییل پیشتر به رسانه‌ها گفته‌اند اگر قرار باشد یک تروریست جایزه بگیرد، دریافت آن برایش غیرممکن خواهد بود.

«نقاب» که در عنوان کتاب آمده، کارت هویت آبی متعلق به یک اسراییلی را تداعی می‌کند که توسط قهرمان داستان «نور» - باستان‌شناسی که در اردوگاه پناهندگان در رام‌الله زندگی می‌کند - در جیب یک کت قدیمی پیدا شده است. آنچه در پی می‌آید، روایتی تجربی و چند لایه است که با شخصیت‌پردازی‌های زنده و به یاد ماندنی سعی در بازیابی عناصر تاریخ و مکان دارد.

نبیل سلیمان، رییس هیات داوران گفت: «نقاب، رنگ آسمان»، امر شخصی را با امر سیاسی به روش‌های نوآورانه ترکیب می‌کند. برای کشف سه نوع آگاهی: خود، دیگری و جهان، اشکال روایی جدیدی را به کار می‌گیرد و واقعیت پیچیده و تلخ از هم پاشیدگی خانواده، آوارگی، نسل کشی و نژادپرستی را تشریح می‌کند. رشته‌های تاریخ، اسطوره و امروز با ظرافت در روایتی به هم تنیده شده‌اند که در مواجهه با انسان‌زدایی، با شفقت از میل رهایی از ظلم، هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی، برانگیخته می‌شود. «ماسک، رنگ آسمان» عشق و دوستی را به عنوان محوری برای هویت انسانی بیش از همه وابستگی‌های دیگر به رسمیت می‌شناسد.

پروفسور یاسر سلیمان، رییس هیات امنا هم گفت: قهرمان کتاب سفری را آغاز می‌کند که در آن خود، در پوشش دیگری، به آسیب‌های روانی فلسطین مدرن می‌پردازد. یک زن فلسطینی اهل حیفا در اسراییل، که سرسختانه به روایت ملی خود پایبند است، به قهرمان داستان کمک می‌کند تا به خود بی‌نقاب خود بازگردد و رمان خواننده را در تله داستان‌های تند با طنزی ظریف و غیرمنتظره گرفتار می‌کند.

خندقجی که از سال ۲۰۰۴ در زندان به سر می‌برد، مجموعه شعرهای «آیین‌های اولین بار» (۲۰۱۰) و «نَفَس شعر شبانه» (۲۰۱۳) و همچنین سه رمان «نرگس انزوا» (۲۰۱۷)، «کسوف بدرالدین» (۲۰۱۹) و «نفس یک زن ناامید» (۲۰۲۰) را در کارنامه دارد.

جایزه بین‌المللی ادبیات داستانی عربی که به عنوان «بوکر عربی» شناخته می‌شود، در سال ۲۰۰۷ به منظور قدردانی از ادبیات عربی معاصر و ترویج خوانندگان جهانی آثار ادبی عربی تأسیس شد و اکنون به‌عنوان معتبرترین جایزه ادبی در جهان عرب شناخته می‌شود.

در کنار خندقجی، در فهرست نهایی سال ۲۰۲۴، رمان‌هایی از راجا عالم (عربستان سعودی)، ریما بالی (سوریه)، اسامه العیسا (فلسطین)، احمد المرسی (مصر) و عیسی نصیری (مراکش) جای داشتند.

هر یک از ۶ نامزد نهایی ۱۰ هزار دلار دریافت خواهد کرد و به برنده جایزه ۵۰ هزار دلار دیگر به عنوان جایزه اهدا می‌شود. این جایزه همچنین هزینه ترجمه کتاب برنده به زبان انگلیسی را پوشش می‌دهد.

ریاست هیات پنج داور امسال را نبیل سلیمان نویسنده سوری بر عهده داشت. سونیا نمر، نویسنده، محقق و چهره دانشگاهی فلسطینی، فرانتیشک اوندراش چهره دانشگاهی از چک، محمد شعیر منتقد و روزنامه‌نگار مصری، و حمور زیاده نویسنده و روزنامه‌نگار سودانی، در این پنل با او به عنوان داوران همکاری کردند.

هدف از اهدای این جایزه تجلیل از نوشتار خلاق عربی معاصر و تشویق خوانندگان ادبیات عربی با کیفیت بالا در سطح بین‌المللی از طریق ترجمه و انتشار به دیگر زبان‌های اصلی است. رمان‌هایی است که به فهرست اولیه یا نهایی این جایزه راه می‌یابند، به زبان انگلیسی ترجمه و منتشر می‌شوند.

هدی برکات (۲۰۱۹، برای «پست شبانه»)، احمد سعداوی (۲۰۱۴، برای «فرانکنشتاین در بغداد»)، و محمد آخاری (۲۰۱۱، برای «طاق و پروانه») از برندگان پیشین این‌جایزه هستند./مهر