ادبیات قدمت دارد چون ذوق قدمت دارد

به گزارش تابناک جوان ؛ مراسم رونمایی از کتاب «فلسفه و ادبیات» نوشتۀ کریم مجتهدی؛ با حضور جمعی از اساتید حوزۀ علوم‌انسانی در تالار حکمت پژوهشگاه علوم انسانی برگزار گردید.

در این مراسم، دکتر کریم مجتهدی؛ با اشاره به ویژگی‌های کتاب فلسفه و ادبیات، گفت: فلسفه همواره در جستجوی راهی برای برقراری ارتباط با دیگر رشته‌ها می­باشد و می­تواند مصداق عینی از همکاری رشته­های مختلف با یکدیگر باشد که البته در بعضی موارد، الزاماً فلسفه در این راه موفق نمی‌شود.

وی افزود: بسیاری از ادیبان و رمان‌نویسان مطرح جهان مطالعات فلسفی داشته‌اند چراکه این مهم سبب تعمق بیشتر در شخصیت‌پردازی و روانشناسی شخصیت‌های داستان­های آنها می­شده است.

مجتهدی ادامه داد: رابطه ادبیات و فلسفه از لحاظ منطقی بر حسب نسبت­های چهارگانه می‌‎تواند شکل بگیرد؛ آن دو با یکدیگر رابطه تطابق ندارند، یعنی هر آنچه در فلسفه است الزاماً در ادبیات، نیست؛ رابطه آنها از نوع تباین کامل نیز نمی­باشد؛ به این معنی که این دو، از هم مجزا هستند و هیچ ارتباط قطعی واحد با یکدیگر ندارند. گونه سوم عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی یکی از آنها به تمامه آن دیگری را در برمی‌گیرد و یا این رابطه از نوع عموم و خصوص من‌وجه، یعنی آن دو از هم متمایزاند، ولی در ناحیه خاصی می­توانند با هم مطابقت کنند.

در نسبت عموم و خصوص من‌وجه دو دایره فرض می‌شود که در نقطه خاصی اشتراک دارند اما در نقاط بسیار دیگری از هم متمایزاند. به عبارت دیگر، مانند دو دایره‌ای که قسمتی از آنها بر هم منطبق شده که آن دو در قسمت کوچک مشترک با هم ادغام شده­اند، ولی در هر صورت وجه مشترک و وجه تمایز از هم تفکیک شده­اند.

وی ادامه داد: در نگاهی منصفانه می‌توان ادعا کرد که ادبیات نسبت به فلسفه عمومیت، کلیت و حتی قدمت بیشتری دارد؛ چرا که ادبیات به معنای ابتدایی حتی در بین جانداران دیگر نیز به چشم می‌خورد. مثل این تک بیت سنائی؛ «توحيدگوی او نه بنی‌آدم‌اند و بس/ هر بلبلی که زمزمه بر شاخسار کرد».

مجتهدی در ادامه با بیان اینکه ادبیات قدمت دارد چون ذوق قدمت دارد، تصریح کرد: ریشه‌های ادبیات را می‌توان در هر قوم و منطقه‌ای به خوبی دید اما فلسفه هرگز تا این حد عمومیت نداشته است. می‌توان گفت ادبیات نسبت به فلسفه عامل­تر، گسترده‌تر و قدیمی‌تر است.

استاد برجستۀ فلسفه با تأکید بر اینکه فیلسوف فردی است که حب حکمت دارد، یادآور شد: ریشۀ فلسفه را می‌توان و باید در یونان جستجو کرد گرچه بسیاری اعتقاد دارند فلسفه به معنای واقعی کلمه در قرن‌های اخیر و با پیدایش تفکر انتقادی دورۀ کانت شکل گرفته است.

مجتهدی خاطرنشان کرد: فلسفه در هر صورت معقول‌ثانی است. به عبارت دیگر، فلسفه تفکر درباره فکر است و الزاماً خود فکر به فلسفه تعبیر و معنی نمی‌شود. در واقع، ذهن فیلسوف مقید است و می‌تواند فکر عمیق را تشخیص دهد اما ادبیات عمومی‌تر است و گاهی به بیان روزمره اکتفاء می‌کند. با این توضیح هر ادیبی می‌تواند خود را نوعی فیلسوف بداند اما هر فیلسوفی الزاماً ادیب و صاحب ذوق ادبی نیست.

ایشان با بیان اینکه فلسفه یعنی پشتکار، تلاش، خواستن و بودن، ادامه داد: در کتاب فلسفه و ادبیات تلاش شده است که مطلب با نمونه و مثال بیان شوند نه اینکه کنه مطلب گفته شود و بعد برای اثبات آن به مثال­ها‌ مراجعه کنیم. در واقع این کتاب، به‌صورت تجربی و با روش استقرایی نوشته شده است، یعنی رابطه فلسفه و ادبیات با آوردن نمونه­های عینی بیان داده شده است. به عنوان مثال در این کتاب نگاه فلسفی ابن‌سینا به عنوان بزرگترین فیلسوف ایران بر اساس حکایات تمثیلی او بیان می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در این کتاب مسیر شناخت اروپائیان از فلسفه ارسطو در نظر گرفته شده است، تأکید کرد: کتاب فلسفه و ادبیات بیان می‌کند چرا در قرون ابتدایی، مردم غربی مسیحی از یونان تنها کتاب‌های اقلیدوس را می‌خواندند و بعدها افلاطون را مورد توجه قرار دادند؛ چون ارسطو جهان را «قدیم» می‌دانست اما با استفاده از افلاطون می‌توانستند سنت­های دینی خود را بهتر اثبات کنند. در واقع نگاه افلاطون و سنت‌های نوافلاطونی تطابق بیشتری با سنت مسیحیان داشت و از ارسطو بیشتر به منطق او توجه داشتند. البته در عصر جدید بیشتر فن شعر ارسطو مورد توجه قرار گرفت و شعرا و نویسندگان غربی ـ خاصه ایتالیایی­ها و فرانسویان استفاده­های زیادی از آن کردند. این برداشت غرب از فلسفه ارسطو و افلاطون بود.

مجتهدی در پایان یادآور شد: نحوه و چگونگی شناخت ارسطو در مسیر تاریخ، تأثیرات بسیاری بر ادبیات اروپاییان داشته است.

لازم به ذکر است، در این مراسم جمعی از اساتید علوم‌انسانی مانند ژاله کهنمویی؛ زهرا مبلغ؛ فاطمه مینایی؛ زینه عرفت‌پور؛ روح‌الله کریمی؛ جان‌الله کریمی مطهر؛ محمدمنصور هاشمی و شکوه‌السادات حسینی، حضور داشتند و هر یک مطابق برنامه­ای که برای آن جلسه آماده شده بود، در زمینه­های تخصصی خود، مطالبی را عنوان کردند که بسیار طرف توجه قرار گرفت.

نیما داورزنی