دانش‌بنیان‌ها در سال ۱۴۰۱ چقدر قد کشیدند
سرپرست معاونت توسعه شرکتهای دانش بنیان معاونت علمی با تشریح آخرین وضعیت آماری شرکتهای دانش بنیان و میزان رشد آنها گفت: رویکرد رو به آینده بزرگ‌تر شدن نقش اقتصادی دانش بنیان ها است.
مقام معظم رهبری در پیام نوروزی سالی که در روزهای پایانی خود به سر می‌برد، به نکات کلیدی مربوط به موضوع پیشرفت علمی کشور اشاره کردند و با تعیین شعار سال مبنی بر «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین»، به ضرورت حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان و دستیابی به پیشرفت عادلانه و حل مشکل فقرا تاکید کردند.
انتخاب این نام از سوی رهبر انقلاب، نشان از دیدگاه وسیع رهبری به تولید بر محور دانش و تکنولوژی دارد. ایشان اقتصاد را در گروی نقش آفرینی فناوران عرصه تکنولوژی می‌دانند و شعار سال ۱۴۰۱ را در ۳ کلمه بنیادی خلاصه کردند.
رهبری با تاکید بر پیشرفت علم و فناوری کشور، در تبیین شعار امسال تنها راه دستیابی به پیشرفت عادلانه و حل مشکلات را حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان خواندند. منظور از اقتصاد دانش‌بنیان از دیدگاه رهبری، دیدگاه علمی و فناورانه به تولید در همه عرصه‌هاست که نتیجه آن، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات در داخل خواهد بود.
ایشان همواره تاکید می‌کنند «به طور قاطع باید به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت بکنیم؛ یعنی اینکه دانش و فناوری پیشرفته نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه عرصه‌های تولید. اگر ما این سیاست را دنبال کردیم و دانش را پایه و زمینه اقتصاد کشور قرار دادیم و بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان را افزایش دادیم، منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد کشور خواهد داشت.»
ایشان همچنین بر افزایش تعداد شرکتهای دانش بنیان تأکید و بیان کردند: «ما شرکت دانش‌بنیان داریم لکن باید افزایش پیدا کند. ما در حال حاضر قدری کمتر از ۷۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان داریم. تقریباً حدود ۶۶۰۰ یا ۶۷۰۰ شرکت دانش‌بنیان در کشور وجود دارد. این تعداد حدود ۳۰۰ هزار اشتغال مستقیم ایجاد می‌کند، که خب نسبتاً رقم قابل توجّهی است. البتّه آن کسانی که بنده سوال کردم از آنها و پاسخ دادند، گفتند بیش از ۳۰۰ هزار است؛ حدس می‌زنند مثلاً ۳۲۰ هزار اشتغال مستقیم در این سال ۱۴۰۰ که گذشت ایجاد کرده؛ اشتغال غیر مستقیم خیلی بیشتر از اینها است. من پرسیدم که در ۱۴۰۱ چقدر می‌شود این مقدار را افزایش داد و تعداد این شرکتها را بیشتر کرد؟ به من گفتند حدّاکثر سی درصد. بنده قانع نیستم؛ من معتقدم سی درصد آن رقمی نیست که برای کشور مطلوب باشد و مورد نیاز کشور باشد و به نیازهای کشور جواب بدهد. توقّع من از مسئولین این است که صد درصد افزایش پیدا کند.»
در حال حاضر بیش از یک دهه است که از تولید شرکتهای دانش بنیان در کشور ما می‌گذرد. در ابتدای سال نزدیک به ۶ هزار شرکت دانش بنیان با تاییدیه دانش بنیانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری فعالیت می‌کردند و اکنون بعد از گذشت یک سال نزدیک به ۹ هزار شرکت دانش بنیان در زمینه تولید محصولات فناورانه فعالیت می‌کنند و این روند صعودی تعداد شرکتهای دانش بنیان نه به طور کامل بلکه بخشی از منویات رهبری را محقق کرد.
با توجه به اینکه رهبری نه تنها به تعداد شرکتهای دانش بنیان بلکه به تأثیرگذاری آنها در اقتصاد کشور و بی نصیب نماندن تولید از برکات فناوری توصیه‌های جدی کردند درصدد بر آمدیم تا در این روزهای پایانی سال ۱۴۰۱، میزان پیشرفت در حوزه دانش بنیانی را مطابق با اهداف تعیین شده از سوی رهبری مورد بررسی قرار دهیم.
پیش از این طی گزارشی، چالش‌های شرکتهای دانش بنیان را در سالی که گذشت جویا شدیم و در نخستین شماره این پرونده با عنوان «در سال «دانش بنیان» بر دانش بنیان‌ها چه گذشت» منتشر کردیم. در این گزارش تعدادی از شرکتهای دانش بنیان، سال دانش بنیان را به صورت کلی مثبت ارزیابی کردند اما همواره تاکید داشتند که هنوز برخی دستگاه‌ها، بعضی بانک‌ها و … سنگ اندازی هایی برای توسعه روند دانش بنیانی دارند.
در گزارش پیش رو گفتگویی با دکتر رضا اسدی فرد، سرپرست معاونت توسعه شرکتهای دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در خصوص ارزیابی سال دانش بنیان داریم که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم.
*آخرین آمار تعداد شرکتهای دانش بنیان و نوع این شرکتها چیست. آیا تعداد شرکتها با توجه به شعار سال و اهداف تعیین شده از سوی رهبری مبنی بر دو برابر شدن آنها مطابقت دارد؟
در حال حاضر ۸ هزار و ۱۷۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف فناوری در کشور مشغول به فعالیت هستند. از این تعداد ۹۷۳ شرکت، دانش‌بنیان نوع یک، ۶ هزار و ۷۹ شرکت دانش‌بنیان نوع ۲ و هزار و ۱۱۸ شرکت دانش‌بنیان نوع ۳ هستند.
از منظر حوزه‌های فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان هم از ۸۱۷۰ شرکت دانش‌بنیان؛ ۱۸۵۰ شرکت در حوزه برق و الکترونیک، ۱۸۱۰ شرکت در حوزه فناوری اطلاعات، ۱۷۳۹ شرکت در حوزه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، ۱۱۵۱ شرکت در حوزه مواد پیشرفته شیمی و پلیمر، ۴۷۸ شرکت در حوزه داروهای پیشرفته، ۴۰۶ شرکت در حوزه تجاری‌سازی، ۳۷۴ شرکت در حوزه فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی، ۳۲۸ شرکت در حوزه تجهیزات پزشکی و ۳۴ شرکت در حوزه خلاق و علوم انسانی فعالیت دارند.
*با توجه به اینکه امسال به شعار «تولید، دانش‌بنیان؛ اشتغال آفرین» مزین شده بود و متولی دانش‌بنیان‌ها در کشور معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان است بفرمائید که ارزیابی شما به‌عنوان معاون توسعه شرکتهای دانش‌بنیان از میزان تحقق شعار سال در فعالیت‌های دانش‌بنیانی چه بوده است؟ در واقع روند توسعه شرکتهای دانش‌بنیان به چه صورت بوده است؟
با توجه به شعار تعیین شده خوشبختانه ورودی‌های تقاضای ارزیابی برای شرکتهای دانش‌بنیان بیش از ۲ برابر و حتی در برخی از ماه‌ها ۲.۵ برابر بود و این باعث رشد تعداد شرکتهای دانش‌بنیان نسبت به سال ۱۴۰۰ شد. در مجموع تا آخر بهمن‌ماه تقریباً حدود ۱۵۰۰ شرکت جدید دانش‌بنیان به فهرست شرکتهای دانش‌بنیان اضافه شد که نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰۰ درصد رشد داشت.
البته با وجود اینکه تعداد ورودی‌ها ۲ برابر شده بود اما نیروهای انسانی در معاونت علمی و فناوری افزایشی نداشته ولی در مقابل شبکه کارگزاری ما ارتقا پیدا کرد به طوری که از حدود ۲۰ شرکت کارگزاری در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۰ شرکت کارگزاری اقدامات مربوط به دانش بنیان‌ها را انجام می‌دهند و این باعث شد که زمان ارزیابی به‌طور متوسط از ۱۱۰ روز در سال ۱۴۰۰ به بین ۴۰ تا ۵۰ روز کاهش پیدا کند و حداکثر زمان ارزیابی نیز به حدود ۷۰ روز برسد.
علاوه بر اصلاح شبکه کارگزاری، اصلاح فرآیندها هم در این زمینه مؤثر بوده است، به همین خاطر با وجود افزایش دو برابری ورودی، زمان ارزیابی نصف شده است.
*مقام معظم رهبری در پیام نورزی ۱۴۰۱ علاوه بر افزایش کمی تعداد شرکتهای دانش بنیان به ضرورت کیفیت محصولات دانش بنیان نیز تاکید کردند. از سوی دیگر در ابتدای سال برخی کارشناسان معتقد بودند با نامیده شدن سال به نام دانش‌بنیان، روند رشد کمی شرکتهای افزایش می‌یابد اما کیفیت به‌نوعی قربانی کمیت می‌شود. به نظر شما طی این یک سالی که گذشت، رشد کیفی شرکتهای دانش‌بنیان به چه صورت بوده است؟ آیا شاخص‌های ارزیابی دانش بنیان‌ها برای این منظور تغییری کرد؟
اگر رشد کیفی به معنای رعایت شاخص‌های دانش‌بنیانی بوده، نسبت به سال ۱۴۰۰ تغییری در شاخص‌ها اتفاق نیفتاده است؛ یعنی با همان متر و معیارهای ارزیابی سال ۱۴۰۰، در سال ۱۴۰۱ هم ارزیابی انجام شده است و همان میزان سختگیری را داشته‌ایم و شاخص‌ها و استاندارد رعایت شده است.
البته در آینده در نظر داریم سیستم ارزیابی دانش‌بنیان را تغییر دهیم؛ یعنی علاوه بر تعریف شرکتها، شاخص‌های ارزیابی و فرآیند ارزیابی را طوری اصلاح کنیم که به مطلوبیت‌های ملی نزدیک تر شویم و در این میان به ارزش‌افزوده اقتصادی نیز برسیم.
در آینده در نظر داریم سیستم ارزیابی دانش‌بنیان را تغییر دهیم؛ یعنی علاوه بر تعریف شرکتها، شاخص‌های ارزیابی و فرآیند ارزیابی را طوری اصلاح کنیم که به مطلوبیت‌های ملی نزدیک تر شویم و در این میان به ارزش‌افزوده اقتصادی نیز برسیم
*برای توسعه شرکتهای دانش بنیان و تحقق منویات رهبری نیاز به تسهیلات مالی است که به شرکتهای دانش بنیان اعطا شود؛ آیا تغییراتی در راستای تأمین مالی این شرکتها در سال ۱۴۰۱ رخ داد؟
واقعیت آن است که باوجود آنکه شعار سال به نام دانش‌بنیان‌ها بود اما در منابع مالی و بودجه‌ای معاونت علمی و فناوری و همین‌طور تسهیلات مالی بانک‌ها تغییر خاصی نداشتیم، حتی در بخش بانکی افت هم داشته‌ایم. در سال‌های گذشته منابع خوبی از محل تبصره ۱۸ قانون بودجه در اختیار شرکتهای دانش‌بنیان قرار می‌گرفت ولی امسال این منابع هم کمتر شده بود. همچنین صندوق نوآوری و شکوفایی که منبع اصلی تأمین مالی شرکتهای دانش‌بنیان به شمار می‌رود در سال ۱۴۰۱، بودجه ۳ هزار میلیاردی که در قانون بودجه برایش در نظر گرفته شده بود را دریافت نکرده است.
یعنی باوجود اینکه ۱۵۰۰ شرکت جدید اضافه شده ولی منابع صندوق نوآوری هیچ افزایشی پیدا نکرد و صندوق مجبور است که از محل بازگشت وام‌های قبلی تسهیلات به شرکتهای دانش‌بنیان بدهد و این باعث شده هم حجم وام‌ها کاهش یابد و هم صف طولانی برای دریافت تسهیلات ایجاد شود.
به هرحال شرکتهای دانش‌بنیان برای توسعه و بزرگ‌تر شدن نیاز به تأمین منابع مالی دارند، حال برخی از شرکتها از طریق جذب سرمایه‌گذار مشکلات خود را حل می‌کنند ولی بسیاری از شرکتها نیز نیازمند تسهیلات بانکی و صندوق نوآوری شکوفایی هستند که در این زمینه امسال مشکل خیلی اساسی داشتیم.
*قطعا برای اینکه شعار سال رنگ و بوی اجرایی بگیرد، معاونت علمی نمی‌تواند به تنهایی در این زمینه گام بردارد؛ آیا دستگاه‌های اجرایی دیگر نیز برای تحقق شعار سال گام برداشتند؟ چه دستگاه‌هایی بیشترین و کمترین همکاری و هم افزایی را با معاونت علمی به‌عنوان متولی دانش‌بنیان‌ها داشتند.
برای پاسخ به این سوال باید در پایان سال یک ارزیابی دقیق‌تری انجام دهیم اما آنچه که واضح است، وزارت اقتصاد همکاری خوبی با معاونت علمی در تدوین آئین‌نامه‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان بخصوص در ماده ۱۱ که مرتبط با اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه بود، داشت.
همچنین وزارت صمت در بخش شرکت شهرک‌های صنعتی در تعامل با شرکتهای دانش‌بنیان و تسهیلاتی که ارائه کردند همکاری خوبی برای تحقق منویات رهبری در سال دانش بنیان داشتند. همچنین توافقات خوبی با وزارت نفت شد و یک توافق ۴ ساله با مبلغ ۲ میلیارد دلار با این وزارت خانه منعقد شد.
از سوی دیگر ستاد کل نیروهای مسلح نیز همکاری خوبی با معاونت علمی داشتند و ظرفیت امریه شرکتهای دانش‌بنیان دو برابر شد. در واقع این ظرفیت از ۷۵۰ نفر به ۱۵۰۰ نفر افزایش پیدا کرد. همچنین در بخش پروژه جایگزین خدمت نیز ظرفیت از ۲۰۰ نفر به ۴۰۰ نفر رسید.
*وزارت کشاورزی از جمله دستگاه‌هایی بود که کمترین تعامل را با دانش بنیان‌ها داشت در حالی که بیشترین نیاز را به این حوزه دارد. آیا ارزیابی از این نهاد در زمینه همکاری با دانش بنیان‌ها دارید؟
مجموعه‌هایی مثل وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت و درمان و وزارت کشور مصوباتی داشتند اما هنوز خروجی خیلی دقیقی از عملکرد آنها نداریم که بتوانیم اثربخشی این مصوبات را بسنجیم.
*ارزآوری به‌واسطه این شرکتها در سال ۱۴۰۱ چقدر بوده است؛ برنامه خاصی در معاونت علمی، فناوری ریاست جمهوری در راستای افزایش میزان ارزآوری اجرایی شده است؟
برنامه «تولید بار اول اقلام راهبردی» در سال ۱۳۹۸ در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری آغاز شد. این برنامه با هدف تسهیل بومی‌سازی آن دسته از کالاها و خدمات فناورانه‌ای طراحی شده است که فاقد نمونه مشابه داخلی باشند. تاکنون ۲۷۷ نیاز اساسی از سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف دریافت شده و بومی‌سازی بیش از ۱۳۰ نیاز اساسی و تحریمی کشور توسط شرکتهای دانش‌بنیان آغاز شده است.
این پروژه‌ها چون با بحث تحریم ارتباط مستقیم دارند هم نیازهای استراتژیک و تحریمی کشور را مرتفع می‌کنند هم باعث جلوگیری از خروج ارز از کشور می‌شوند. در بسیاری از پروژه‌هایی که داشتیم به ازای هر ۱ دلار سرمایه‌گذاری که در حوزه دانش‌بنیان شده شاید نزدیک به ۸ تا ۱۰ دلار صرفه‌جویی ارزی اتفاق افتاده است.
*پیش‌بینی شما از توسعه کمی و کیفی دانش‌بنیان‌ها در سال‌های پیش رو چیست؟
بیش از توسعه تعداد شرکتها که البته شاخص مهمی هم هست ما باید به دنبال بزرگ شدن شرکتها و بزرگ شدن سهم حوزه دانش‌بنیان از اقتصاد کل کشور باشیم. برنامه‌های آتی معاونت علمی و فناوری نیز ناظر به این موضوع است که بخش‌های بزرگ‌تری از اقتصاد کشور دانش‌بنیان بشوند.
بنابراین تلاش ما آن است که در بخش‌های مهمی از اقتصاد کشور همچون نفت و گاز و پتروشیمی و صنایعی که سهم عمده‌ای از اقتصاد دارند، شرکتهای دانش‌بنیان نقش فعال‌تر و بازار بزرگ‌تری داشته باشند.
رویکرد رو به آینده معاونت علمی و فناوری بزرگ‌تر شدن نقش اقتصادی دانش‌بنیان‌ها است.
*استمرار توجه و تمرکز نهادها و دستگاه‌های اجرایی روی فعالیت‌های دانش بنیانی در سال جدید را مستلزم چه اولویت‌هایی می‌دانید؟
نکته‌ای که خیلی مهم است و بدون آن عملاً کار شرکتهای دانش‌بنیان پیش نمی‌رود بحث حکمرانی شرکتهای دانش‌بنیان است. یعنی ریل‌گذاری که دستگاه‌های اجرایی از طریق قواعدی که می‌گذارند و نحوه حکمرانی که می‌کنند می‌توانند مسیر را برای شرکتهای دانش‌بنیان باز کنند. به‌طور مثال سازمان ملی استاندارد می‌تواند با ارتقای استانداردهای ملی در حوزه‌هایی مانند خودرو، آلاینده‌های زیست‌محیطی و… برای شرکتهای دانش‌بنیان کشش بازار ایجاد کند.
در زمینه حکمرانی دانش‌بنیان کار جدی هنوز نشده و امیدواریم در سال پیش رو در این زمینه شاهد حرکت جدی باشیم.
منبع: مهر
ارسال نظرات
تازه ها