فیلم‌درمانی چیست و چگونه اثر می‌کند؟

یکی از مباحث بسیار جنجنال برانگیز و پرطرفدار این روزها ، استفاده از فیلم های مطرح سینمایی با هدف آموزش مفاهیم و مدل های ذهنی است که به عنوان فیلم درمانی یا فیلم تراپی ( به انگلیسی : film-therapy ) شناخته می شود. فیلم درمانی ، شاخه ای از سایکودراما ، درام درمانی و نمایش درمانی است که ریشه آن به یونان باستان باز میگردد. در گذشته تئاتر صرفا جنبه نمایشی نداشته است و محلی برای گفت گو و اجرای دیالوگ درباره مباحث روز ، سیاسی و اجتماعی بوده است.  افرادیکه علاقه ای به آموزش های آکادمیک یا رفن به محضر اساتید بزگ برای استفاه از نظراتشان نداشتند ، با رفتن به تئاتر تمام دروس را به شکل دیالوگ می آموختند و از نتیجه گیری هایی که به صورت مونولوگ توسط شخصیت اصلی بیان می شد، استفاده می کردند و بعد از ننمایش سوالات ذهنی شان بر طرف می شد و به آرامش ذهنی و روانی می رسیدند. 

تاریخچه فیلم درمانی

پزشکی به نام ، ژاکوب لویی مورنو ، که هم زمان با فرود بود ، عملکرد واقعی انسان ها را روی صحنه بررسی می کرد ، به عقیده او زمانی که فردی روی صحنه به صورت فی البداهه اجرا میکند ، فانتزی های نیمکره راست مغز او با واقعیت های نیمکرع چپ مغزش در هم آمیخته شده و منجر به تخلیه احساسی در فرد می شود. این نظریه زمینه ساز گروه درمانی و تئاتر درمانی های امروز شد. در دهه 1930 ، دکتر ویلیام سی منینگر برای درمان اختلالات روانپزشکی ، به بیمارانش توصیه می کرد که متناسب با بیماریشان برخی داستان ها را بخوانند. از آن زمان مکتب های ، کتاب درمانی ، قصه درمان و شعر درمانی پدید آمدند و برای دهه ها از آنها به عنوان درمان هایی کمک و سودمند استفاده می کردند. در تئاتر درمانی فردی که قرار است درمان شود با افراد دیگری که مشکلات مشابه دارند همزمان برای روان شناس یا روانپزشک ، نمایشی اجرا میکنند و با بیان دیالوگ ها ، هیجاناتشان را تخلیه میکنند. فیلم درمانی هم در واقع نوعی سایکو  دراما است با این تفاوت که صحنه نمایش وجود ندارد و بیمار با مشاهده فیلم همذات پناری کرده و نسبت به رفتار بازگیر احساسات مثبت یا منفی نشان میدهد.با فراگیر شدن تماشای فیلم ، برخی از روان درمانگرها به این فکر افتادند که در کنار روان درمانی کلاسیک و دارودرمانی از ابزار فیلم و سینما که جذابیت بیشتری نسبت به کتاب دارد ، به عنون درمان کمکی و شتاب دهنده در کنار درمان اصلی استفاده کنند. فیلم ها میتوانستد دنیای مراجعان را به شخصیت اصلی داستان و طرح داستان ، پیوند بدهند. فیلم هایی که متناسب با مشکل بیمار انتخاب می شوند میتوانند یک رشته الگوی احساسی ، اندیشه ای و رفتاری برای بیمار به نمایش درآورند تا بتواند با این الگوها همزاد پنداری کند و از آنها الهام بگیرد و به برطرف شدن مشکلاتش امیدوار شود. فیلم هایی نظیر ، دفترچه سیاه ، پیانیست ، زندگی زیباست ، فهرست شیندلر ، بر باد رفته ، اشک ها و لبخند ها و غیره میتوانند به مراجعان روان درمان گرها ، روحیه و قوت قلب بدهند تا متوجه شود از همه بدبخت تر نیستند  و قرار نیست اوضاع همیشه به همین شکل باقی بماند و خیلی افراد هستند که درد و رنج های طاقت فرساتر از آن ها داشته اند ولی با امید به آینده و پشتکار توانستند بر مشکلاتشان پیروز شوند.درمانگر بعد از تماشای فیلم ها ، بیمار را تشویق میکند مانند شخصیت فیلم ، مشکلات زندگی را به چالش بکشد و جرات و جسارت چیره شدن بر مشکلات شخصیت های فیلم  را همواره به یاد داشته باشند. 

نقش فیلم درمانی در بهبود بیماری های روانی

1 – فیلم ها میتوانند رشته الگوی احساسی و رفتاری را به بیمار نشان دهند تا با آنها همزاد پنداری کند یا از آنها الهام بگیرد و به بهبود مشکلاتشان امیدوار شوند. فیلم ها میتوانند شهامت و جسارت ایجاد دگرگونی های بنیادین به بیماران بیاموزند. 

2 – فیلم ها و سریال ها میتوانند نوع مشکل روانی و رفتاری بیماران را به آنها نشان دهند و انگیزه و اراده شروع درمان با قاطعیت را در افراد ایجاد کنند. 

3 – شباهت های زیادی بین تماشای فیلم و فرایند روانکاوی وجود دارد. مهم ترین شباهت آن ها رویاپردازی آزادانه ذهن هنگام تماشای فیلم است. هنگام فیلم دیدن ، ناخودآگاه ذهن و روان به پرواز درآمده و با شخصیت های فیلم همانندسازی و همزاد پنداری میکند. 

4 – یکی از تاثیر مهم فیلم درمان ، انگ زدایی و برداشتن برچسب روانی بودن و ایجاد فرهنگ پذیرش و پشتیبانی از بیمار روانی است. دیدن فیلم هایی مثل ، سوته دلان ، ذهن زیبا ، هوانورد و غیره ، بیننده را به این باور می رساند که بیماری های رونی مانند بیماری های جسمی هستند.

با دیدن این فیلم ها متوجه می شوید که همه مردم هر کدام به گونه ای ، از دیوانگی های اندکی برخوردارند. فیلم های کمدی که به صورت واقع بینانه به دیوانگی جمعی آدمیان نگاه میکنند و صرفا اختلالات یک آدم نگون بخت را بزرگ جلوه نمیدهند میتوانند در به چالش کشیدن مفهوم نرمال و طبیعی بودن در ذهن بیننده سودمند باشند. به این ترتیب بیماران روانی میتوانند با اختلال خود بهتر کنار آمده و کنترل بیشتری روی زندگی روزمره شان داشته باشند.

5 – از  فیلم ها میتوان برای بازسازی خانواده ها بعد از رخدادهای ناگوار و دردناک ، برای ایجاد پشتوانه هیجانی – احساسی استفاده نمود. با استفاده از فیلم درمانی میتوان نقش های بین والدین و فرزندان را مورد ارزیابی قرار داد و گفتگو بین والدین و فرزندان را آسان تر کرد. 

6 – از فیلم ها میتوان برای آموزش مفاهیم پیچیده و روند و چیستی اختلالات روانی – رفتاری و فواید دارو درمانی و روان درمانی و درمان های خود یاریگر برای بیمار ، روانپزشکان ، پزشکان ، پرستاران و مددکاران و روانشناسان و مشاوران استفاده کرد. درونمایه هیجانی وروند جذاب فیلم ها باعث ملموس شدن مباحث بالینی کلاسها برای دانشجویان و دستیاران می شود. تماشای فیلم هایی که به صورت متناسب با مشکلات بیمار و برای مفهوم سازی و جمع بندی بیماری انتخاب شده باشند باعث می شوند که بیمار برای پیگیری دارودرمانی و روان درمانی اش انگیزه پیدا کند. 

7 – در فیلم درمانی ، درمانگر میتواند هیجانات بیمار را هنگام تماشا یا بعد از دیدن فیلم تحلیل کند. هنگام فیلم دیدن ، کنش ها و واکنش های ضمیر ناخودآگاه انسان رخ می دهد که باعث بروز احساساتی از جمله خشم ، شادی ، خند یا گریه می شود. در واقع هنگام تماشای فیلم ، احساسات پنهان ضمیر ناخود آگاه به ضمیر خودآگاه راه یافته و باعث تخلیه هیجانی و رهایی انرژی روانی می شود.  همین تخلیه روانی باعث ایجاد آرامش در بیمار خواهد شد.

8 – تماشای فیلم های کمدی علاوه بر تخلیه انرژی روانی ، سطح افسردگی بیماران را کاهش میدهند.  هنگام تماشای فیلم هایی که خنده بر لبانتان می آورند ، جریان خون بهبود پیدا کرده و در نتیجه سلامت قلب و عروقتان بهبود پیدا میکند.  به گفته پژوهشگران ، فیلم درمانی کمدی و طنز میتواند به اندازه یک دوره درمان داروهای قلبی یا داروهای افسردگی ، برابری کند.به عقیده پژوهشگران ، خنده باعث انبساط شریان ها شده ولی پریشانی روحی ابعث تنگ شدن شریان ها می شود. خندیدن میتواند سامانه ایمنی بدن را بهبود بخشید و سطح هورمونهای استرس در بدن را کاهش دهد.

9 – فیلم درمانی روشی بسیار مفید برای رسیدن به موضوعات حساس قبلی و فعلی زندگی مراجعان است و باعث می شود به راحتی بتوانید به نکات مهم زندگی زناشویی در فرایند زوج درمانی بپردارید.بحث کردن درباره مشکلات بنیادی کاراکترهای فیلم میتواند بسیار سودمتر تر از صحبت کردن سرراست درباره مشکلات مراجعین باشد. اغلب اوقات ، مردم بینش و آگاهی کافی درباره خواسته ها ، افکار و احساسات خود ندارد و فیلم ها به روند رسیدن به بینش و خودآگاهی افراد شتاب می دهند. 

از چه فیلم هایی برای فیلم درمانی استفاده می شود؟

معمولا از فیلم های انگیزشی که از جادوی کلام در آن ها استفاده شده تا در بیننده انگیزه ایجاد کند ، برای فیلم درمانی استفاده می شود. تماشای این فیلم ها سبب ترشح هورمون های لازم در بدن شده و برخی انتقال دهنده های عصبی را فعال کرده ، تمرکز را بالا برده و باعث افزایش هیجان و در عین حال کنترل خشم می شوند. برخی از فیلم ها به فرد کمک می کنند با مشکل خود روبرو شود و متوجه شود که روزگارش آنقدرها هم بد نیست و افرادی زیادی در دنیا هستند که با چنین مشکلاتی روبرو می شوند و با فهمیدن این موضوع ، ابعاد ترسناک مشکل برای بیمار کاهش پیدا میکند. برخی فیلم های رویاپردازانه به بیننده کمک میکنند مشکلاتی را که در دنیای واقعی حل شدنی نیستند را به واسطه قهرمان فیلم در دنیای فانتزی حل کند و تسلی خاطر پیدا کند.در مواردی که افراد از صحنه ها یا اعمالی خاص ولی غیر انسانی لذت میبرده اند ، همزمان با تماشای فیلم های مشابه را آن اعمال ، ماده ای به فرد می خورانند که باعث ایجاد حالت تهوع هنگام فیلم دیدن شود و به نوعی او را آزار میدهند تا دیگر از دیدن چنین صحنه هایی لذت نبرد.

بیشتر بخوانید

- این افراد باید سندروم دیوژن را جدی بگیرند!

- چطور دچار جانبداری ناخودآگاه می شویم؟

منبع : بیتوته