دلیل باران های سیل آسای تابستانی چه بود؟

عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه فعال شدن سامانه‌های بارش‌زا روی دریای عرب، عامل اصلی وقوع بارش‌های تابستانه جنوب شرق ایران در تابستان جاری و بارش‌های روزهای گذشته در مناطق جنوبی و داخلی ایران بوده است، گفت: هر ساله اواسط ماه می‌ میلادی، الگوی جریان هوا در بخش‌هایی از جنوب شرق آسیا تقریبا به شکلی ناگهانی تغییر می‌یابد.

وی ادامه داد: به دنبال این بارش‌ها، ایران به صورت کاملا استثنایی برای این فصل از سال بارش‌های بسیار خوبی را تا حدود ۲۰۰ میلی لیتر روی دامنه‌های زاگرس و بخش‌هایی از استان فارس و غرب کرمان دریافت کرده که حداقل در قرن گذشته برای اولین بار اتفاق افتاده است.

 

عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد افزود: ما در این دوره ۷ الی ۸ روزه‌ شاهد بارش‌های خوبی بودیم. در سال‌های گذشته، جنوب غرب خوزستان چنین بارش‌هایی را نداشته اما در این روزهای اخیر بارش‌های خوبی را دریافت کرده است. 

وی در خصوص علت وقوع بارش‌ها در یک مقیاس کلان، تصریح کرد: در پاسخ به این پرسش که چرا در تابستان ۱۴۰۱ به یکباره شاهد چنین بارش‌هایی بودیم و در مناطقی از کشور که اصلا تجربه‌ای از بارش‌های گسترده نداشتند، اما در این بازه زمانی بارش‌های خوبی را دریافت کردند باید گفت در گذشته پدیده‌ای به نام ال‌نینو به وجود آمد که باعث این بارش‌های شدید شد و ال‌نینو همان پدیده‌ای است که روی اقیانوس آرام می‌افتد.

 

مفیدی بیان کرد: زمانی که اقیانوس آرام مرکزی و شرقی سردتر می‌شود و پدیده لانینا اتفاق می‌افتد، موسمی در جنوب آسیا در زمان تابستان قوی‌تر می‌شود. موسمی هند در تابستان قوی‌تر می‌شود. در پاسخ به این سوال که چرا امسال این موسمی قوی‌تر است باید گفت این موضوع به شرایطی که در اقیانوس آرام وجود دارد و لانینا اتفاق افتاده است، برمی‌گردد.

 

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه تا زمستان ۲۰۲۳ میلادی وضعیت اقیانوس آرام در حالت منفی قرار دارد و دماها پایین‌تر از نرمال است بدین معنا که لانینا هم ادامه دارد و تصور می‌کنم یکی از طولانی‌ترین لانیناهای چند دهه اخیر باشد.

 

عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: براساس تحقیقات گذشته، در سال‌هایی که موسمی تابستانه آسیایی قوی‌تر از نرمال است، علاوه بر اینکه مقدار و شدت بارش‌ها در منطقه موسمی بیشتر خواهد بود، در عین حال، امکان گسترش این سامانه به سمت مرزهای غربی و فعال کردن منطقه دریای عرب افزایش می‌یابد؛ به عبارتی امکان وقوع بارش‌های تابستانه ایران در سال‌های موسمی قوی، بیشتر است.

 

وی اضافه کرد: امسال به واسطه تسلط طولانی مدت پدیده لانینا در منطقه اقیانوس آرام، پس از سال‌ها، موسمی تابستانه آسیایی قوی‌تر از نرمال ظاهر شده است. بررسی وضعیت موسمی تابستانه در محدوده شبه قاره هند طی امسال نشان داد که در دو ماه گذشته بارها سامانه‌های کم فشار موسمی هند در یک جابه‌جایی به سمت غرب، سبب فعال کردن سامانه‌های بارش‌زا در محدوده دریای عرب شمال اقیانوس هند شده‌اند.

 

مفیدی افزود: فعال شدن سامانه‌های بارش زا روی دریای عرب، عامل اصلی وقوع بارش‌های تابستانه جنوب شرق ایران در تابستان جاری و بارش‌های روزهای گذشته در مناطق جنوبی و داخلی ایران بوده است. هر ساله اواسط ماه می‌ میلادی، الگوی جریان هوا در بخش‌هایی از جنوب شرق آسیا تقریبا به شکلی ناگهانی تغییر می‌یابد.

 

وی مطرح کرد: این تغییر الگوی جریان هوا به شکل پلکانی از جنوب شرق آسیا آغاز می‌شود و ظرف مدتی حدود دو ماه از جنوب شرق آسیا تا مرزهای شرقی و شمالی پاکستان گسترش می‌یابد. این درحالی است که بخش‌های جنوبی پاکستان و جنوب شرق ایران هیچ گاه در محدوده اصلی جریان موسمی قرار نمی‌گیرند. با تغییر الگوی جریان هوا، جریانات جنوبی مرطوب با منشأ اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام، حجم عظیمی از رطوبت را به مناطق جنوبی آسیا تزریق می‌کنند.

 

عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: از نظر فیزیکی با توجه به اینکه میزان جذب رطوبت در هوا تابعی از دماست؛ بنابراین، در دماهای بالا و در دوره گرم سال به دلیل ظرفیت رطوبتی بالای هوا، در صورت تغذیه رطوبتی مناسب و رسیدن هوا به سطح تراکم و اشباع، ما شاهد وقوع بارش‌های سنگین و رگباری خواهیم بود.

 

وی بیان کرد: به همین علت، بارش‌های تابستانه در مناطق داخلی فلات ایران، صرف نظر از اینکه رطوبت بارش‌ها از کدام دریا تامین شده باشد، سنگین، رگباری و سیل آساست. در شرایط نرمال هم به دلیل نبود رطوبت کافی و همچنین استقرار نوعی از سامانه جوی موسوم به پرفشار جنب حاره، در بخش‌های داخلی ایران امکان صعود هوا و تشکیل ابرها در طول فصل تابستان وجود ندارد، اما در روزهای گذشته به واسطه فعال شدن منطقه دریای عرب یک سری تغییرات در الگوی فشار حاکم بر ایران به وقوع پیوست که بارش‌های سنگین نتیجه این تغییرات بوده است.

 

مفیدی تصریح کرد: این تغییرات شامل نفوذ سامانه کم فشار بارش زا از محدوده دریای عرب و شمال اقیانوس هند به بخش‌های جنوبی ایران، همزمان با جابه جایی مرکز پرفشار جنب حاره ترازهای میانی جو به عرض‌های بالاتر و شکل‌گیری و تقویت مرکز کم فشار در ترازهای زیرین جو در جنوب کشور بوده است. نتیجه این تغییر، شکل‌گیری یک جریان جنوبی گسترده روی ایران و انتقال رطوبت مناسب از دریای عرب و دریای عمان به داخل ایران بوده است.

 

عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: گسترش کم فشار در ترازهای زیرین جو روی مرکز تا جنوب ایران به همراه جابه جایی شمال از سوی پرفشار جنب حاره و انتقال حجم قابل توجهی از رطوبت از دریاهای جنوبی، شرایط مناسبی را برای وقوع بارش‌های سنگین و رگباری در ایران ایجاد کرده است.