پرنده خلیج فارس

تابناک جوان:

برای نام گذاری یک پرنده اصول و معیارهای مختلف و زیادی وجود دارد تا نام یک پرنده انتخاب شود. اما معمولاٌ نامگذاری بر اساس ویژگیهای مورفولوژیک، رفتار، منطقه، زیستگاه و یا مکانی که در آن مشاهده و ثبت شده اند، شخصی که پرنده را برای اولین بار رکورد کرده است و... نام گذاری می شوند. مانند سنگ چشم عربی، پرستوی دریایی کاکلی، سسک هندی، سسک هیوم و چرخ ریسک نیزار، عقاب ماهیگیر و ....

شاید برای شما جالب باشد بدانید که در بین ۵۵۱ گونه پرنده که تا کنون در ایران مشاهده شده است و آنها را نام گذاری کرده اند تنها یک گونه از پرندگان نام خلیج فارس را در پسوند اسم خود دارد، گرچه در بیشتر منابع مهم کشور مانند کمیته ثبت پرندگان، راهنمای صحرایی پرندگان ایران و کتب پرندگان ایران گاهی در پرانتز آمده یا اصلاً خلیج فارس نوشته نشده و فقط به اسم ساندرز اشاره شده است.

 این پرنده زیبای نسبتاً کوچکِ سفید و خاکستری که نوک زردی دارد پرستوی دریایی خلیج فارس است، با نام انگلیسی(Saunders's Tern) و نام علمی(Sternula saundersi)،  به این پرنده پرستوی دریایی ساندرز هم می گویند. حدود ۲۳ سانتی متر اندازه پرستوی دریایی خلیج فارس است.

 این پرنده زیبا در سواحل استانهای جنوبی از خلیج فارس گرفته تا دریای عمان مشاهده می شود و در ادامه حضور این پرنده تا ژاپن نیز گسترده شده است. پرنده ای که سرعت زیادی دارد. درجا بال زنی دارد و به سمت طعمه اش در آب شیرجه های ناگهانی می زند. پرستوی دریایی خلیج فارس بسیار پر تحرک است. این پرنده یکی از هفده گونه پرستوی دریایی ثبت شده در ایران است و گونه ای به نسبت معمول است که تقریباً به صورت روزانه در زیستگاه مناسب و زمان مناسب دیده می شود.

تا کنون در استانهای بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان ثبت شده است و مشاهده و ثبت آن در خوزستان هم دور از انتظار نیست. البته ناگفته نماند که چند مشاهده مشکوک از این گونه در استان خوزستان گزارش شده است. این پرنده معمولاً در جزایر و زیستگاههای امن خلیج فارس زادآوری دارد. در دسته بندی مناطق جغرافیایی و محدوده گستردگی اش در جهان که شامل قاره آفریقا و اوراسیا-اروپا، آسیا از خاورمیانه به سمت آسیای میانه و شمال هیمالیا، سیبری و شمال چین تا ژاپن است، قرار دارد.

پرستوی دریایی خلیج فارس بسیار به پرستوی دریایی کوچک شبیه است. رنگ دمگاه و شاهپرهای اصلی و سیاهی روی سر می تواند کلیدهای مهم تفاوت این دو گونه از همدیگر باشد. آقای مبصر در کتاب "راهنمای میدانی پرندگان ایران" برای تشخیص پرستوی دریایی خلیج فارس آورده است: «تشخیص این گونه از پرستوی دریایی کوچک مشکل می باشد. در تابستان ۳ تا از شاهپرهای اولیه سیاه می باشد. دُمگاه خاکستری کم رنگ، پاها تیره تر از پرستوی دریایی کوچک است». این نکته را به این کلیدهای مهم که در بالا اشاره شد اضافه می کنم که می تواند از بهترین کلیدهای تشخیص این دو گونه از پرستوی دریایی یعنی پرستوی خلیج فارس و کوچک باشد و آن فرو رفتگی یا عدم فرو رفتگی سفیدی پیشانی تا روی چشم و امتداد آن است. در پرستوی دریایی کوچک تا نزدیک به اواسط روی چشم سفیدی پیشانی گسترش پیدا می کند؛ یعنی عمیق است، اما در پرستوی دریایی خلیج فارس فقط به ابتدای چشم می رسد و سفیدی پیشانی زیاد عمق ندارد.

زیستگاه پرنده هم گاهی در شناسایی ها به کمک ما می آید. این پرنده تا کنون فقط در سواحل و جزایر جنوب ایران دیده شده است و دیدن آن در مناطق غیر از ساحل جنوب کشور تا کنون گزارش نشده است. در خصوص شناسایی این پرنده در کتاب راهنمای صحرایی پرندگان ایران آقای منصوری نیز می خوانیم: «تشخیص آن از پرستوی دریایی کوچک بسیار دشوار است. خصوصا اگر در پر و بال غیر تولید مثلی و در خلیج فارس باشد. روتنه اش کمرنگ تر و اندکی کوچک تر از پرستوی دریایی کوچک به نظر می آید. تابستانها، پاها قهوه ای تیره است و به واسطه ی سیاهی بیشتر شاهپرهای سوم و چهارم نخستین(اولیه) تشخیص داده می شود. رفتار، صدا و زیستگاهش شبیه به پرستوی دریایی کوچک با این تفاوت که منحصراً دریازی است. در ایران زمستانها دیده می شود.» در نقشه کتاب آقای منصوری پراکندگی گونه تا خوزستان نیز گسترده شده است اما همچنان در لیست پرندگان استان خوزستان جای این پرنده خالی می باشد.

 در قسمت های بعد سعی می کنیم به پرنده های ایرانی با اسمهای خاص در دیگر مناطق کشور نیز بپردازیم. به نظر شما در لیست پرندگان چه تعداد گونه داریم که نام ایران و یا منطقه ای از ایران را بر خود دارند؟

در قسمت های بعد به این پرندگان خواهیم پرداخت.

محسن ملاح/ پرنده نگر

منابع: 

منصوری، جمشید، راهنمای صحرایی پرندگان ایران، نشر فرزانه، ۱۳۹۲

مبصر، فرید، راهنمای میدانی پرندگان ایران؛ انتشارات فرید مبصر، ۱۳۹۵.

COLLINS BIRD GUIDE

سایت کمیته پرندگان ایران.

ملاح، محسن، یادداشت های شخصی.