جوخه دو نفره برای یک گنجینه ملی

تابناک جوان : قایقی از میان گل‌های لاله مردابی آرام پیش می‌رود. اردک بلوطی سر در آب فرو می‌برد و عقاب تالابی چرخ‌زنان از قلمروی سرسبزش سان می‌بیند. پرستویی در قوسی بلند آسمان ابری را قیچی می‌کند، حواصیل خاکستری از کناره‌ی آب به تماشا نشسته و نی‌های بلند و نیلوفرهای آبی چندین جزیره کوچک را در خود پنهان کرده‌اند. مدت‌ها این تصویر آشنای تالاب انزلی بوده اما حالا نگین گیلان از این وضعیت آرام و بی‌دغدغه خارج شده است. حالا عمق آب آنقدر کم شده که پره‌های قایق‌ها به کف تالاب گیر می‌کند، بوی تعفن تالاب را فراگرفته و قرار است سدسازان با مجوز رسمی سازمان محیط زیست همین مقدار آب را هم از تالاب انزلی دریغ کنند. طرحی هم برای نجات تالاب «با فناوری نانو» رقم خورده است که بیشتر از آنکه آرامش خاطر به ارمغان آورده باشد دل مردم و فعالان محیط زیست را لرزانده است. اما معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست همه این‌ها را طبیعی، مجاز، سنجیده و در راستای ملاحظات محیط زیستی می‌داند.

قایقی از میان گل‌های لاله مردابی آرام پیش می‌رود. اردک بلوطی سر در آب فرو می‌برد و عقاب تالابی چرخ‌زنان از قلمروی سرسبزش سان می‌بیند. پرستویی در قوسی بلند آسمان ابری را قیچی می‌کند، حواصیل خاکستری از کناره‌ی آب به تماشا نشسته و نی‌های بلند و نیلوفرهای آبی چندین جزیره کوچک را در خود پنهان کرده‌اند. مدت‌ها این تصویر آشنای تالاب انزلی بوده اما حالا نگین گیلان از این وضعیت آرام و بی‌دغدغه خارج شده است. حالا عمق آب آنقدر کم شده که پره‌های قایق‌ها به کف تالاب گیر می‌کند، بوی تعفن تالاب را فراگرفته و قرار است سدسازان با مجوز رسمی سازمان محیط زیست همین مقدار آب را هم از تالاب انزلی دریغ کنند. طرحی هم برای نجات تالاب «با فناوری نانو» رقم خورده است که بیشتر از آنکه آرامش خاطر به ارمغان آورده باشد دل مردم و فعالان محیط زیست را لرزانده است. اما معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست همه این‌ها را طبیعی، مجاز، سنجیده و در راستای ملاحظات محیط زیستی می‌داند.

حسن خسته‌بند عدم به رسمیت شناختن تیم تحقیقاتی مورد حمایت سازمان حفاظت محیط زیست توسط ستاد نانو کشور را موضوعی بسیار نگران کننده دانسته و تصریح می‌کند: طبق آخرین رایزنی‌ها ستاد نانو گروهی که برای اجرای پروژه‌های احیاء تالاب انزلی معرفی شده را به رسمیت نمی‌شناسد.

وی با تأکید بر اینکه محیط زیست نمی‌تواند در مسیر اجرای پروژه لجن‌زدایی از بستر تالاب انزلی به طور همزمان به عنوان کارفرما، پیمانکار و ناظر طرح عمل کند عنوان می‌کند: این موضوع نیز یکی دیگر از ملاحظات و نواقص پروژه احیاء تالاب انزلی است که با چهارچوب‌ها و ضوابط قانونی فاصله دارد.

تیر خلاص بر پیکر زخمی تالاب انزلی

یک عضو پیشین شورای عالی جنگل نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اجرای این طرح را «تیر خلاص جهل بر پیکر زخمی در حال فروپاشی تالاب انزلی» می‌داند و می‌گوید: برای احیای یک سیستم طبیعی قبل از هر اقدامی علت یا علت‌های تخریب شناسایی و برای حذف آن اقدام عاجل معمول می‌شود. دو علت عمده که تجمع رسوبات آلی و معدنی را در تالاب انزلی از حد کنترل خارج کرده و زیست پالائی طبیعی را غیرممکن می‌سازد، عبارتند از رسوب گذاری ناشی از سوء مدیریت سازمان جنگل‌ها در حوضه آبریز تالاب که نیاز است با تدوین و اجرای برنامه عمل آبخیزداری با محوریت عملیات بیولوژیک تهدید تا حد مقبول تعدیل شود. دیگر علت عمده فاضلاب مناطق مسکونی، صنعتی و… است که به این اکوسیستم شکننده و منحصر به فرد سرازیر می‌شود که ضرورت دارد در اسرع وقت حسب ضوابط موجود اعمال قانون لازم معمول شود.

مرتضی شریفی ادامه می‌دهد: محیط زیست، کاری به علت‌ها ندارد. با چراغ خاموش و بطور شبهه بر انگیز قرارداد حدود هزار میلیاردی با یک شرکت نانو صنعت منعقد می‌کند که بدون رزومه قابل قبول در محیط زیست طبیعی و تالاب ادعا دارند که معلول را از بین خواهند برد. یعنی محیط زیست متوجه نیست وقتی علت هنوز باقی است بفرض هم اگر شرکت مزبور بطور اصولی معلول را (که چنین نیست) از بین ببرد باید مرتب قرار داد برای پاکسازی تجمع رسوبات آلی و معدنی جدید تمدید شود.

وی تصریح می‌کند: مباحث مطروحه در ارتباط با سهامداران شرکت یاد شده و دغدغه رانت هم مطرح است. نظر به حساسیت امر انتظار است دستگاه‌های ناظر در ارتباط با رزومه فنی شرکت و سهامداران آن شفاف سازی کنند. حتی برای پروژه‌های تحقیقی معمول است ضمن اشاره به تحقیقات مشابه انجام گرفته در سطح جهانی و ملی و بکار مشابه فرد حقیقی و حقوقی نیز اشاره شود. اجرای طرح پایلوت با حساسیت بیشتر در مرحله بعدی انجام می‌گیرد. گفته می‌شود بدون ذکر نمونه‌ای که در دنیا اجرا شده باشد برنامه اجرائی در سطح کل تالاب در دست اقدام است و شایسته نیست اجازه داده شود تیر خلاص جهل بر پیکر زخمی در حال فروپاشی تالاب انزلی فرود آید.

عضو پیشین شورای عالی جنگل می‌گوید: من هیچگونه تخصصی در نانوتیتانیوم ندارم منتها به عنوان جنگلبان و محیط بان انتظار دارم همانطوری که مدیر شرافتمند اداره محیط زیست انزلی چنین خواسته، به طور مستند و شفاف اثرات محیط زیستی آن بیان شود هرچند که البته حضرات می‌فرمایند اثر سوء ندارد! در صورتی که با یک مرور منابع (Titanium dioxide TiO2) در حد اطلاعات عمومی در می‌یابیم اگر دی‌اکسید تیتانیوم در زنجیره غذائی به انسان انتقال یابد ریسک عفونت در بدن انسان را افزایش می‌دهد و این بدین مفهوم است که سیستم ایمنی بدن از کار می‌افتد و این یعنی سرطان. همچنین اختلال در ترکیب ویتامین‌ها را فراهم می‌آورد و در محل مورد استفاده هرگونه تماس بدنی خطرناک است. پس اعتقاد راسخ داریم در جهت منفعت طلبی دارند به مردم دروغ می‌گویند.

یک پنجم آب تالاب انزلی از دست می‌رود / دلیل کلنگ‌زنی مخفیانه چیست؟

عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع درباره سد لاسک که دیگر عضو جوخه دونفره اعدام تالاب انزلی است می‌گوید: وزیر نیرو با حضور استاندار، چند مقام محلی و نماینده مجلس به صورت مخفیانه پروژه را کلنگ زنی کردند. من از منطقه بازدید کردم و اغلب هموطنان ما در ۶ یا ۷ روستایی که قرار است زیر آب برود به شدت نگران این ماجرا هستند و معترضند که چرا عملیات کلنگ زنی اینقدر مخفیانه بوده است. حتی رئیس شورای شهر لاسک گفتند که اصلاً اجازه ندادند که من در این مجلس حضور پیدا کنم.

محمد درویش تأکید می‌کند: چند روستا یا کلاً زیر آب می‌روند و یا بخش‌هایی از آنها زیر آب می‌رود و زمینهای آنها از دسترس خارج می‌شود. اهالی به شدت از این مسئله احساس سرخوردگی و نگرانی می‌کنند. یکی از نکات مهم در سدسازی، بحث‌های اقتصادی اجتماعی آن است. یعنی اگر نتوانند جامعه مردمی را راضی کنند، نباید سد ساخته شود و اینها چون نمی‌توانستند این جامعه فردی را راضی کنند، مخفیانه کلنگ احداث سد را زده‌اند که این واقعاً بی اخلاقی بزرگی است.

این فعال محیط زیست هشدار می‌دهد: ۱۰۰ هکتار از جنگل‌های ارزشمند هیرکانی را قطع کنیم، نزدیک به دو هزار نفر را آواره کنیم و هزار میلیارد تومان هزینه کنیم و در نهایت این آب که قرار است به تالاب انزلی برود، تالابی که به شدت با کمبود آب ورودی مواجه است و در حال خشک شدن است، یک پنجم از آب موجود را از دست بدهد؟

درویش ادامه می‌دهد: تالاب بین المللی انزلی که زمانی عروس تالاب‌های ایران بود، اکنون بوی تعفن زیادی می‌دهد که نمی‌توانید نزدیک آن شوید. بیش از ۷۰ لوله فاضلاب مستقیماً فاضلاب صنعتی و خانگی را وارد تالاب انزلی می‌کند. آن وقت طرح تصفیه خانه تالاب انزلی ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد که چون تأمین نشده، ساخته نشده است.

عمق تالاب به نیم متر رسیده است

پونه نیکوی، فعال محیط زیست، هم درباره کاهش آب ورودی به تالاب انزلی می‌گوید: تالاب انزلی از سال ۵۴ جز لیست تالاب‌های بین المللی تحت کنوانسیون‌های بین المللی رامسر به ثبت رسیده است که آب شیرین دارد و از ۱۱ حوضه آبخیز تغذیه می‌شود. عمق ۱۵-۱۶ متری که تالاب در سالهای قبل داشته الان به کمتر از نیم متر رسیده است و یکی از بزرگترین مشکلات آن کم آبی است که عده‌ای بدون ارائه هیچ سند علمی مشکل آن را رسوبات اعلام می‌کنند. تاکید می‌کنم هیچ سند علمی‌ای برای این ادعا وجود ندارد.

نیکوی تأکید می‌کند: مشکل اصلی تالاب کم آبی است اما اینها به بهانه رسوبات، زمین را می‌کنند. ورودی آب هم خیلی کم شده و همچنین پسرفت آب دریا هم بی تأثیر نبوده که البته مشکل اصلی نمی‌تواند این باشد. مشکل اصلی تالاب انزلی کم آبی و عدم تأمین حقابه است.

وی در پاسخ به اینکه سد لاسک چه مشکلی برای تالاب ایجاد می‌کند می‌گوید: حدود ۱۰ درصد از آب تالاب را رودخانه امامزاده ابراهیم تأمین می‌کند که اگر این سد احداث شود در واقع میخ است بر تابوت تالاب. در نظر بگیرید در کنار کاهش ورودی آب، ورود فاضلاب‌های خانگی شهرستان‌های رشت، بیش از ۷۰ دهنه فاضلاب انزلی، فاضلاب‌های صومعه سرا، فومن و ماسال را هم داریم که وارد تالاب انزلی می‌شود.

این فعال محیط زیست یادآور می‌شود: شهریور ماه سال گذشته بود که عنوان کردیم براساس قانون دسترسی آزاد به اطلاعات، می‌خواهیم مجوز سد را ببینیم و اگر این سد مجوز دارد به ما نشان دهید چون سند ارزیابی آن پر از اشتباه است. سند ارزیابی زیست‌محیطی را بررسی کردیم و گفتیم از بزرگترین آسیب سد لاسک یعنی آسیب‌هایی که به تالاب انزلی وارد می‌کند هیچ اشاره‌ای در سند ارزیابی نیست. بعد در جلسه‌ای عنوان کردند مجوز داریم و وقتی این موضوع را رسانه‌ای کردیم، آذرماه ۹۷ خبری منتشر شد که مجوز سد لاسک صادر شد. یعنی در شهریور ۹۷ برای سدی که مجوز نداشت، سوله، کلنگ و روبان کاری کرده بودند و وزیر قصد آمدن داشت که با ورود خردمندانه تشکل‌ها و فعالان محیط زیستی به تعویق افتاد.

نیکوی ادامه می‌دهد: حالا با این توضیح سؤالات بسیاری در ذهن مردم به وجود می‌آید. اولاً چرا برای سدی که مجوز ندارد وزیر دعوت می‌کنید که زمین کلنگ بخورد؟ چرا سند ارزیابی اینقدر مشکل دارد؟ آیا سند ارزیابی تصویب شده است؟ این چه سدی است که اول می‌گویند لاستیکی است و بعد بتنی و بعد بهانه دیگر می‌گیرند؟ اول می‌گویند ۶ روستا، بعد ۷ و بعد هم می‌گویند کلاً یک روستا زیر آب می‌رود؟ اول می‌گویند مشکل کشاورزی بعد می‌گویند مشکل آب شرب و در سفر دوم وزیر به قصد کلنگ زنی که در تیترها به بازدید تغییر می‌کند.

وی تصریح می‌کند: می‌گویند ۷۵ درصد آب پشت سد را می‌خواهند به حقابه محیط زیستی اختصاص بدهند! این عدد خیلی کذایی است این عدد یعنی تقریباً تمام آب سد، چون برخی تبخیر می‌شود و باقی رسوبات است. با این حساب شما اصلاً چرا می‌خواهید سد بزنید؟ در یکی از پر باران ترین مناطق بهانه‌ی آب شرب را آورده‌اند. تالاب انزلی همین الان وضعیت نامساعدی دارد حالافکر کنید همین نفس‌های بریده بریده‌اش را هم بخواهیم از او بگیریم. چرا در معادلات و فرمول‌هایی که برای سد نوشته‌اند اینقدر تناقض وجود دارد؟ ۵۱۸ میلیارد تومان فقط برای تجهیز کارگاه؟ چرا اینها برای آبخیز داری هزینه نمی‌شود؟

از مطالعات لازم بی‌بهره‌ایم

کشمکش بین فعالان محیط زیست و کارشناسان آب بر سر سدسازی کشمکش تازه‌ای نیست اما حتی کارشناسان صنعت آب هم روی خوشی به سد لاسک نشان نمی‌دهند.

محمد کهنسال، کارشناس صنعت آب، در این باره می‌گوید: در خصوص سد لاسک در عجبم که چطور معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در تمام مصاحبه اش به انسان و اجتماع و مسائل مبتلا به اجتماعی ناشی از این دست پروژه‌ها که در خصوص لاسک مردم چند روستا را آواره می‌کند حتی به قدر حرف و کلمه‌ای نپرداخته است.

موضوع برآورد نیاز آن هم برای سالهای آینده پیچیدگی‌های زیادی دارد که ما از داشتن چنین مطالعه یا پژوهشی اساساً بی بهره هستیم

وی ادامه می‌دهد: عمده مصارف آب را به سه زمینه صنعتی، کشاورزی و شرب دسته بندی می‌کنند و جالب اینجاست که تا روز سی ام اردیبهشت در صفحه مربوط به سد لاسک در درگاه شرکت مدیریت منابع آب ایران هدف از ساخت این سد کشاورزی عنوان شده بود اما پس از چاپ گزارشی در رسانه‌ها در روز مذکور با عنوان «سد لاسک به نام شرب، به بهانه کشاورزی» دوستان به صرافت افتادند که شرب را هم به اهداف بیافزایند!

کهنسال توضیح می‌دهد: فرض کنیم می‌خواهیم در محدوده جغرافیایی استان گیلان نیازهای آبی مثلاً سال ۱۴۳۰ را برآورد و برای تامین آن برنامه ریزی کنیم. آیا می‌شود از کارشناس هر اداره در هر شهرستان اطلاعاتی را به صورت مستقل دریافت کرد و با جمع کردن آنها به عدد و رقم مورد نیاز رسید؟ پاسخ کسی که ذره‌ای اطلاع از علم برنامه ریزی و مدیریت داشته باشد قطعاً به این سوال منفی است. موضوع برآورد نیاز آن هم برای سال‌های آینده پیچیدگی‌های زیادی دارد که لازم است مورد بررسی دقیق قرار گیرد و تدوین چنین برنامه‌ای زمانی قابل اتکا است که حاصل پژوهش و مطالعه یک تیم کامل از متخصصین زمینه‌های مختلف فنی، اکولوژیکی، اقتصادی، مدیریت، علوم انسانی اعم از جامعه شناسی، علوم سیاسی و … باشد. ما از داشتن چنین مطالعه یا پژوهشی اساساً بی بهره هستیم.

منبع مهر