تفاوت کودکان بیش‌فعال و بازیگوش چیست؟

بچه‌ها از همان سنین کودکی علاقه زیادی به کشف همه‌چیز دارند و مدام در حال بازی و شیطنت هستند، اما گاهی والدین از سروصدای زیاد و انرژی فوق‌العاده کودکشان گلایه می‌کنند و این مسئله باعث می‌شود صبر و تحملشان تمام شود و شروع به تنبیه کودک کنند. خیلی وقت‌ها تکرار و ادامه این شیطنت‌ها والدین را دو به شک می‌کند که نکند کودک شان مبتلا به بیش فعالی باشد.

طبق نظر مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری در آمریکا (CDC)، تقریباً ۹ درصد از کودکان دارای ADHD (بیش فعالی) هستند، اما مسئله اینجاست که مشاهده هرگونه تحرک و جنب‌وجوشی به معنای بیش فعالی نیست.دکتر ناهید محمدی دراین‌باره می‌گوید: «بیش فعالی در کودکان یک اختلال رشدی محسوب می‌شود و ما زمانی می‌توانیم شیطنت کودک را نشانه بیش فعالی بدانیم که کودک دارای تعدادی علائم باشد. یکی از علائم بیش فعالی، جنب‌وجوش مفرط است؛ طوری که کودک تا لحظه خوابیدن مدام در تحرک است و گاهی حتی در حالت خواب هم می‌غلتد.»
محمدی به تمایز دیگر شیطنت و بیش فعالی می‌پردازد و می‌گوید: «کودکانی که بیش‌فعال هستند در بیش از دو محیط جنب‌وجوش دارند و کنترلی روی جنب‌وجوش خود ندارند؛ درواقع، این کودکان علاوه بر اینکه در خانه خودشان پرتحرک هستند، در مهمانی، مدرسه، مطلب پزشک و هرجای دیگری جنب‌وجوش دارند. این در حالی است که کودکان پرانرژی، وابسته به محیط عمل می‌کنند و اغلب تنها در خانه خودشان پرتحرک هستند.» این روانشناس کودک با اشاره به علائم دیگر بیش فعالی می‌گوید: «کنکاش با وسایل، عدم تمرکز، پریدن وسط صحبت دیگران، گم کردن وسایل به‌طور مکرر، بی‌نظمی و بیش‌ازاندازه صحبت کردن از دیگر علائم بیش فعالی است که این علائم در کودک پرتحرک قابل‌مشاهده نیست؛ بنابراین، صرف پر جنب‌وجوشی نمی‌تواند نشانه بیش‌فعالی باشد.»

دکتر محمدی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «ژنتیک در شیطنت کودکان بی‌تأثیر نیست. شیطنت کودکان حتی از دوران نوزادی قابل‌فهم است. بد شیر خوردن، سخت خوابیدن، واکنش نشان دادن با کوچک‌ترین محرک و... نشانه پرتحرکی کودک در دروان نوزادی است.» این روانشناس کودک ادامه می‌دهد: «سیستم‌های پردازش حسی نیز در انرژی بالا کودک تأثیرگذار است. ما ۷ حس اصلی داریم؛ حس بویایی، چشایی، بینایی، لامسه، شنوایی، عمق و دهلیز. حس عمق نیاز ما به حرکت و فشار است که بعضی از بچه‌ها نیازشان به حرکت بیشتر است و بعضی از بچه‌ها نیازشان کمتر. حس دهلیزی هم نیاز ما به جنب‌وجوش و تعادل است که در برخی از بچه‌ها بهم خوردن تعادل، لذت‌بخش است. بچه‌هایی که نیازشان به حس عمق و برهم خوردن تعادل بیشتر است، معمولاً بچه‌های پرتحرک و پرانرژی هستند و باید فضا‌های مناسبی برای فعالیت و تخلیه انرژی این بچه‌ها در نظر گرفته شود.» کنجکاوی نیز از دیگر علل پرتحرکی در بعضی کودکان است: «کجکاوی گاهی باعث می‌شود تا کودک نتواند یکجا بنشیند؛ در اینصورت جهت دادن به حس کنجکاوی کودک می‌تواند باعث شود تا رفتار‌های آزارگرانه ناخواسته در این بچه‌ها کاهش یابد.»

اگرچه سطح بالای انرژی در کودکان نشانه بیش فعالی نیست، اما گاهی می‌بینیم که میزان شیطنت در کودک به‌صورت مقطعی بیش‌ازاندازه می‌شود تاجاییکه کودک حتی در رفتار شبیه کودکان بیش‌فعال عمل می‌کند؛ دکتر محمدی در این رابطه می‌گوید: «تعدادی از عوامل می‌تواند باعث تحریک شیطنت در کودکان شود. به‌عنوان‌مثال، غذا‌هایی که کافیین، شیرینی و کالری بالاتری دارند، می‌توانند جنب‌وجوش در کودکان را زیادتر کند.» علاوه بر این، تحقیقات نشان داده که یکسری عوامل دیگر می‌تواند زمینه‌ساز تحرک بالا در کودکان شود که این عوامل عبارت‌اند از:

کودکان اغلب زمانی که یک اتفاق استرس‌زا را در زندگی تجربه می‌کنند، بیش‌فعال می‌شوند. حتی تغییرات مثبت مانند رفتن سفر یا نقل‌مکان به محله دیگر می‌تواند استرس زیادی برای کودک ایجاد کند؛ لذا قبل از اینکه تصمیمی بگیرید یا کاری انجام دهید، هرگز کودکتان را در جریان مسائل قرار ندهید. به یاد داشته باشید که استرس والدین نیز به کودکان منتقل می‌شود؛ بنابراین، اگر استرس دارید به‌احتمال‌زیاد فرزندتان دچار استرس می‌شود. در چنین مواردی، به کودکتان حس اطمینان و حمایت بیشتری دهید.

بچه‌ها اغلب انرژی زیادی برای سوزاندن دارند. آن‌ها دائماً به فعالیت بدنی مانند دوچرخه‌سواری، پریدن، دویدن یا بازی در بیرون از خانه نیاز دارند. بنابراین، زمانی که دیدید کودک در زمان خوابیدن مقاومت نشان می‌دهد و بی‌قرار و فعال است، این نشانه آن است که او باید با بازی و فعالیت، انرژی‌اش را بسوزاند. برای تخلیه انرژی کودک به دنبال فعالیت‌هایی باشید که به کودک شما اجازه می‌دهد بدود، بپرد یا حرکت کند. به‌جای ثبت‌نام کودک در کلاس نقاشی، کودکتان را به کلاس‌های پرتحرک مثل شنا یا ژیمناستیک بفرستید تا انرژی‌اش را تخلیه کند. همچنین فعالیت‌های حسی مانند خمیربازی یا بازی با ماسه می‌توانند بسیار آرام‌بخش باشند.

درحالی‌که بزرگ‌سالان هنگام خستگی خیلی تنبل و بی‌حوصله هستند، کودکان اغلب بیش‌فعال می‌شوند. اغلب می‌بینیم که برخی از والدین تعجب می‌کنند که چطور باوجوداینکه کودکشان صبح زود از خواب بلند شده و ظهر استراحت کافی نداشته، اما ۱۲ شب همچنان پرانرژی است؟! وقتی کودک به‌اندازه کافی استراحت نمی‌کند، بدن او با تولید کورتیزول و آدرنالین بیشتر پاسخ می‌دهد تا بتواند بیدار بماند؛ درنتیجه انرژی بیشتری خواهند داشت؛ بنابراین برای کنترل شیطنت کودک، زمان استراحت و خواب کودکتان را تنظیم کنید و مطمئن شوید که کودک شما به‌اندازه کافی می‌خوابد.

«دکترمحمدی» مهم‌ترین راه کنترل شیطنت در کودک را شناسایی دلیل آن دانست و اظهار کرد: «والدین ابتدا باید متوجه شوند که دلیل جنب‌وجوش زیاد در فرزندشان چیست. آیا در فرزندشان علائم بیش فعالی را مشاهده می‌کنند یا خیر، آیا فرزندشان تنها در محیط خانه پرتحرک است یا همه‌جا این‌گونه است. چنانچه متوجه علائم بیش فعالی در فرزندتان شدید لازم است به پزشک اطفال مراجعه کنید. این اختلال با مصرف دارو و یا حتی گاهی بدون دارو قابل کنترل است.» چنانچه شیطنت کودک به دلیل عوامل ژنتیکی و یا مشکل سیستم پردازش حسی بود در این صورت والدین باید به دنبال فعالیت‌هایی مثل بازی در محیط‌های باز، شرکت در ورزش‌های مختلف و جنب‌وجوش در فضا‌های ایمن باشند تا کودک انرژی‌اش را تخلیه کند: «اگر شیطنت کودک مبتنی بر کنجکاوی است، والدین باید با فراهم کردن امکان ارضای کنجکاوی به شکل صحیح، رفتار شیطنت‌آمیز کودکشان را مدیریت کنند.»

 

منبع : ایرنا