نوروز چگونه وارد زندگی ما ایرانی‌ها شد؟
نوروز که از آن با عنوان رستاخیز طبیعت یاد می‌شود، میراثی است از گذشته که هرساله در مناطق مختلف جهان پاس داشته می‌شود.
نوروز که از آن با عنوان رستاخیز طبیعت یاد می‌شود، میراثی است از گذشته که هرساله در مناطق مختلف جهان پاس داشته می‌شود. نورز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشور‌ها مانند تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، گرجستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ... تعطیل رسمی است و مردم فرارسیدن آن را جشن می‌گیرند. با وجود همه این‌ها، نوروز شناسنامه ایرانی دارد و نمادی است برای پیوند ملت‌های مختلف.
نوروز هرساله با سنت‌ها و مراسم‌های مختلف در مناطق مختلف برگزار می‌شود. اما خاستگاه آن کجاست و انجام مراسم‌های مختلف در آن چه فلسفه‌ای دارد؟ در ادامه نگاهی انداخته‌ایم به چرایی برگزاری این جشن و فلسفه پیدایش آن.
مری بویس، پژوهشگر، در مقاله‌ای تحت عنوان «نوروز در دوران ماقبل اسلام» که در دانشنامه ایرانیکا منتشر شده، درباره پیشینه این جشن باستانی می‌نویسد: نوروز، «روز نو»، مقدس‌ترین و شادترین جشن در سال زرتشتی است. ضمناً نوروز نقطه کانونی سال زرتشتی است که تمامی روز‌های مقدس و رفیع با آن پیوند دارند. بزرگداشت آن دو جنبه دارد، یکی دینی و دیگری غیر دینی، که هر دو آن‌ها طی سده‌های متمادی، یکی با گسترش مراسم و دیگری با انباشت سنت‌های مسحورکننده و شاعرانه، که بیشترشان ویژه این روز هستند، آشکارا دچار تحول زیادی شده‌اند.به هرحال، نه در حجم اندک متون اوستایی کهن منتسب به زرتشت اشاره‌ای به نوروز شده است، و نه اسمی از آن در اوستای جوان آمده است.تا آنجا که مستندات نشان می‌دهند، نوروز چه در واقع و چه در باطن، جشن اول بهار بود؛ زمانی که خورشید دوباره شروع به قدرت گرفتن و غلبه بر سرما و تاریکی زمستان می‌کند، و زمانی که قوه رشد و تکاپوی طبیعت دوباره تجدید می‌شود.
هفت سین
سیدمحمدعلی دادخواه، در کتاب «نوروز و فلسفه هفت سین»، درباره چرایی انتخاب هفت سین و تداوم آن در دوران پس از اسلام می‌نویسد: نموداری دیگر از راه سپردان فرهنگ کهن ما به دیگر باور‌ها و پذیرش‌های پس از خود حدیثی است که در بیشتر کتاب‌های نیایش شیعه به چشم می‌خورد.
وی در ادامه ضمن ارائه دست‌خطی از آیت‌الله چهارسوقی، از سران و رهبران مشروطه، به حدیثی در این زمینه اشاره می‌کند و می‌نویسد: و در اثنی عشیره آنچه از امیرالمؤمنین علی (ع) روایت شد از ایشان برای دفع هر درد در سالی که در پیش است، هفت سین با گلاب و زعفران و مشک بر ظرف چینی در روز نوروز نوشته و آشامیده شود و آن‌ها عبارتند از: سلام قولاً من رب رحیم
سلام علی فرج فی الی امین سلام علی ابراهیم
سلام علی موسی و هارون سلام علی الیاسین
سَلَامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِینَ سلام هی حتی مطلع الفجر
این کلمات را مسلمانان با زعفران بر روی کاغذ سفید می‌نویسند و آن را در قدح مرغی رها می‌کنند و آن را را از شرت زعفران که آمیزه‌ای از شکر و آب و زعفران است در می‌آمیزند و در ایام نوروز پس از تحویل سال جرعه‌ای از آن می‌نوشند و بر این باورند که سرور و سلامتی و سرافرازی و سربلندی و سعادت و سرخوشی سراسر سال با آنان به سر خواهد برد.
نویسنده کتاب حاضر در ادامه به «سین» در نزد عارفان اشاره کرده می‌نویسد: در سماع صوفیان اولاً سماع با حرف سین شروع می‌شود و سماع‌کنندگان «سبحه» به گردن می‌آویزند و «سبحان الله» می‌گویند و سرود جمعی می‌خوانند و و سر به سجده می‌افکنند ... همچنین دادخواه به «هفت سین» در علم جمل پرداخته و «سین» را معادل عدد ۶۰ دانسته که برابر با عتدال است. وی همچنین به ذکر اصول اولیه در انتخاب هفت سین در باور ایرانیان اشاره می‌کند که از آن جمله است: با سین آغاز شود، ریشه گیاهی باشد، آن گیاه پارسی باشد، در تمام طول سال در دسترس باشد و ....
حاجی فیروز
دکتر مهرداد بهار، شخصیت حاجی فیروز را مربوط به جشن‌های سیاوش دانسته و چنین گفته که احتمالاً از یکی از اسطوره‌های تموز، الههٔ کشاورزی و احشام در میان‌رودان باستان گرفته شده‌است. او بعد‌ها ادعا کرد که چهره سیاه‌شده حاجی فیروز نشان‌دهنده بازآمدن او از سرزمین مردگان است و لباس سرخ او نشان از سرخی خون سیاوش دارد؛ او بیان کرده که نام سیاوش می‌تواند معنی «مرد سیاه» یا «مردی با چهره سیاه» داشته باشد.البته همه پژوهشگران در این رابطه متفق‌القول نیستند. برخی دیگر نیز بر این باورند که حاجی فیروز با شمایلی که ما این روز‌ها در کوچه و خیابان می‌بینیم، سابقه و پیشینه‌ای ندارد و مختص زمان معاصر است و بیشتر در تهران اجرا می‌شود.
نوروز هرساله با سنت‌ها و مراسم‌های مختلف در مناطق مختلف برگزار می‌شود. اما خاستگاه آن کجاست و انجام مراسم‌های مختلف در آن چه فلسفه‌ای دارد؟ در ادامه نگاهی انداخته‌ایم به چرایی برگزاری این جشن و فلسفه پیدایش آن.
مری بویس، پژوهشگر، در مقاله‌ای تحت عنوان «نوروز در دوران ماقبل اسلام» که در دانشنامه ایرانیکا منتشر شده، درباره پیشینه این جشن باستانی می‌نویسد: نوروز، «روز نو»، مقدس‌ترین و شادترین جشن در سال زرتشتی است. ضمناً نوروز نقطه کانونی سال زرتشتی است که تمامی روز‌های مقدس و رفیع با آن پیوند دارند. بزرگداشت آن دو جنبه دارد، یکی دینی و دیگری غیر دینی، که هر دو آن‌ها طی سده‌های متمادی، یکی با گسترش مراسم و دیگری با انباشت سنت‌های مسحورکننده و شاعرانه، که بیشترشان ویژه این روز هستند، آشکارا دچار تحول زیادی شده‌اند.به هرحال، نه در حجم اندک متون اوستایی کهن منتسب به زرتشت اشاره‌ای به نوروز شده است، و نه اسمی از آن در اوستای جوان آمده است.تا آنجا که مستندات نشان می‌دهند، نوروز چه در واقع و چه در باطن، جشن اول بهار بود؛ زمانی که خورشید دوباره شروع به قدرت گرفتن و غلبه بر سرما و تاریکی زمستان می‌کند، و زمانی که قوه رشد و تکاپوی طبیعت دوباره تجدید می‌شود.
هفت سین
سیدمحمدعلی دادخواه، در کتاب «نوروز و فلسفه هفت سین»، درباره چرایی انتخاب هفت سین و تداوم آن در دوران پس از اسلام می‌نویسد: نموداری دیگر از راه سپردان فرهنگ کهن ما به دیگر باور‌ها و پذیرش‌های پس از خود حدیثی است که در بیشتر کتاب‌های نیایش شیعه به چشم می‌خورد.
وی در ادامه ضمن ارائه دست‌خطی از آیت‌الله چهارسوقی، از سران و رهبران مشروطه، به حدیثی در این زمینه اشاره می‌کند و می‌نویسد: و در اثنی عشیره آنچه از امیرالمؤمنین علی (ع) روایت شد از ایشان برای دفع هر درد در سالی که در پیش است، هفت سین با گلاب و زعفران و مشک بر ظرف چینی در روز نوروز نوشته و آشامیده شود و آن‌ها عبارتند از: سلام قولاً من رب رحیم
سلام علی فرج فی الی امین سلام علی ابراهیم
سلام علی موسی و هارون سلام علی الیاسین
سَلَامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِینَ سلام هی حتی مطلع الفجر
این کلمات را مسلمانان با زعفران بر روی کاغذ سفید می‌نویسند و آن را در قدح مرغی رها می‌کنند و آن را را از شرت زعفران که آمیزه‌ای از شکر و آب و زعفران است در می‌آمیزند و در ایام نوروز پس از تحویل سال جرعه‌ای از آن می‌نوشند و بر این باورند که سرور و سلامتی و سرافرازی و سربلندی و سعادت و سرخوشی سراسر سال با آنان به سر خواهد برد.
نویسنده کتاب حاضر در ادامه به «سین» در نزد عارفان اشاره کرده می‌نویسد: در سماع صوفیان اولاً سماع با حرف سین شروع می‌شود و سماع‌کنندگان «سبحه» به گردن می‌آویزند و «سبحان الله» می‌گویند و سرود جمعی می‌خوانند و و سر به سجده می‌افکنند ... همچنین دادخواه به «هفت سین» در علم جمل پرداخته و «سین» را معادل عدد ۶۰ دانسته که برابر با عتدال است. وی همچنین به ذکر اصول اولیه در انتخاب هفت سین در باور ایرانیان اشاره می‌کند که از آن جمله است: با سین آغاز شود، ریشه گیاهی باشد، آن گیاه پارسی باشد، در تمام طول سال در دسترس باشد و ....
حاجی فیروز
دکتر مهرداد بهار، شخصیت حاجی فیروز را مربوط به جشن‌های سیاوش دانسته و چنین گفته که احتمالاً از یکی از اسطوره‌های تموز، الههٔ کشاورزی و احشام در میان‌رودان باستان گرفته شده‌است. او بعد‌ها ادعا کرد که چهره سیاه‌شده حاجی فیروز نشان‌دهنده بازآمدن او از سرزمین مردگان است و لباس سرخ او نشان از سرخی خون سیاوش دارد؛ او بیان کرده که نام سیاوش می‌تواند معنی «مرد سیاه» یا «مردی با چهره سیاه» داشته باشد.البته همه پژوهشگران در این رابطه متفق‌القول نیستند. برخی دیگر نیز بر این باورند که حاجی فیروز با شمایلی که ما این روز‌ها در کوچه و خیابان می‌بینیم، سابقه و پیشینه‌ای ندارد و مختص زمان معاصر است و بیشتر در تهران اجرا می‌شود.
بیشتر بخوانید
منبع : مشرق
ارسال نظرات
تازه ها