کاخ مروارید؛ رازهایی که در دل یک صدف پنهان است!

استان البرز دارای بنا‌های تاریخی فراوانی است که از جمله آن می‌توان به چند کاخ مهم مانند سلیمانیه و مروارید (شمس) اشاره کرد. هریک از این کاخ‌ها نمادی از زندگی مالکان آن هستند که شرح‌حال و سرگذشت‌شان را در سینه دارند. کاخ مروارید یا کاخ شمس به درخواست خدیجه پهلوی (شمس الملوک)، دختر دوم رضا شاه و همسر مهرداد پهلبد، طی سال‌های ۴۵ تا ۴۷ هجری شمسی در زمینی به وسعت ۱۱۱ هکتار و با مساحتی حدود ۲۵۰۰ متر مربع احداث شد.شمس پهلوی به دلیل بیماری آسم و همچنین تغییر مذهب خود و فرزندانش از اسلام به مسیحیت، اصولاً فردی انزوا طلب بود. او تنها عضو خاندان پهلوی به‌شمار می‌رفت که در امور سیاسی داخلی و خارجی کشور دخالتی نداشت و به همین دلیل مهر شهر کرج را که در آن زمان منطقه ییلاقی و خوش آب و هوای غرب تهران محسوب می‌شد، برای سکونت در سلامت، انتخاب و دستور احداث کاخ مروارید را صادر کرد. مقدسیان، کارشناس میراث فرهنگی می‌گوید: شمس پهلوی به دلیل ابتلا به بیماری آسم به مهرشهر آمد و از ۱۴۰ هکتار زمین مزروعی برای خود کاخ مروارید را ساخت.

کاخ مروارید توسط بنیاد فرانک لوید رایت، طراحی و ساخته شد و قرارداد اجرایی آن در ۱۱ نوامبر ۱۹۶۵ میلادی به مبلغ یک میلیون دلار به امضا رسید و ویلیام وسلی پیترز، داماد فرانک لوید رایت به‌عنوان مهندس معماری، وظیفه طراحی، محاسبات و نظارت بر اجرای کار را عهده دار شد.سازه اصلی و پلان کاخ به شکل سفره ماهی است که صدفی را در بر گرفته و سایر فضا‌های کاخ شامل راهرو مار پیچ و بدون پله که به سمت طبقات فوقانی امتداد دارد است، سالن پذیرایی، دفتر مخصوص شمس، سالن سینما، سالن بیلیارد، آشپزخانه، اتاق‌های خواب، محل نگهداری پرندگان، استخر شنا، حمام و سرویس‌های بهداشتی و... می‌شود.تمامی فضا‌های معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نورگیر‌های متعدد و به‌شکل دانه‌های مروارید اجرا شده. در ضلع شمالی کاخ و در محوطه بیرونی، دریاچه‌ای نیز به شکل باله‌های سفره ماهی طراحی و اجرا شده که قابلیت قایق‌سواری را داراست و در گذشته نیز مجموعه‌ای از آبزیان متنوع در آن می‌زیستند. به گفته برخی کارشناسان این سبک کاخ‌سازی تا آن زمان در کشور و به نوعی در خاورمیانه مرسوم نبوده.

رئیس موسسه مطالعات تاریخ معاصر می‌گوید: مجلس ثنا مصوب کرد که بنیاد پهلوی هر زمینی با هرکاربری را می‌تواند به صورت دلخواه درآورد و کاربری آن را بانظر خود تغییر دهد. شمس باکمک افراد پرنفوذ، زمین‌های زیادی را مصادره می‌کرد و یکی از شرکای مهم و محوری او، حبیب‌الله ثابت، کلان سرمایه‌دار بهایی بود. زمین کاخ مروارید و هزینه‌های احداث آن مشروع نبود.

زادبر یک پژوهشگر تاریخ معاصر گفت: هزینه‌های احداث کاخ مروارید در اوایل دهه چهل که شاخص‌های اقتصادی کشور پایین بود، بسیار گزاف محسوب می‌شود. هزینه‌های احداث و تجهیز آن در روزنامه‌های آمریکایی نیز منتشر شده است. احداث کاخ مروارید براساس برآورد کارشناسان به پول امروز حدود هزار و چهارصد میلیارد تومان تخمین زده شده.

خاندان پهلوی به طور کلی ۱۴ کاخ در ۷ نقطه کشور احداث کرده است. با نگاهی به این آثار پرتجمل می‌توان دریافت آنچه که از بیت‌المال برای مال‌اندوزی شخصی و زندگی اشرافی هزینه می‌شود، در نهایت برای تاریخ به یادگار می‌ماند.

کاخ مروارید طی سالیان گذشته رو به انحطاط رفته و در دالان‌های پیچ در پیچ آن که برای گفتگو‌های خصوصی تعبیه شده بود تنها صدای تاریخ به گوش می‌رسد. اکنون مرمت این کاخ به ۲۷۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.

 

منبع : باشگاه خبرنگاران جوان