ماجرای یک تراژدي به نام «جهيزيه»

اغلب مراسم‌هایی که امروزه برگزار می‌شود، هر کدام به پشتوانه قدمتی که از گذشته دارند هنوز رایج هستند. رسوماتی که ممکن است در دنیای جدید با سبک زندگی افراد خیلی تطابق نداشته باشد. د برخی از رسومات ازدواج مثل مهریه، جهیزیه از جمله شیرب‌ها جزو سنت‌ها و رسوماتی هستند که تنها در برخی از کشور‌های آسیا شرقی و حاشیه خلیج فارس متداول و مرسوم هستند، اما نتایج بدست آمده از بررسی‌های انجام شده در سطح کشور‌های مختلف حاکی از آن است که برگزاری بسیاری از آداب ازدواج نظیر خرید حلقه و همچنین خرید جهیزیه و دادن شیربها از جمله رسومات مشترکی هستند.اگرچه امروزه در بسیاری از کشور‌های توسعه یافته اروپایی و آمریکایی شاهد تغییراتی در اجرای این سنت دیرینه بوده ایم، اما تهیه جهیزیه توسط خانواده عروس از جمله رسوماتی است که همچنان در اغلب کشور‌های دنیا متداول و مرسوم است.

جهاز، به دارایی و مالی گفته می‌شود که عروس در هنگام ازدواج به خانه مشترک می‌برد. این تعریف جهیزیه است که می‌تواند شامل پول، جنس یا ملک باشد. اما این روز‌ها بیشتر در سرزمین ما جهیزیه با وسایل کاملی شناخته می‌شود که عروس‌ها به خانه بخت می‌برند و گاهی تهیه آن دو برابر مخارج عروسی هزینه برمی دارد. هرچند همیشه از جهاز به عنوان وسایل اولیه زندگی نام برده می‌شود، اما خواسته و ناخواسته در عرف و فرهنگ عامه، جهاز مفصل موجب احترام بیشتر عروس می‌شود.

در تهران قدیم چند روز قبل از سر گرفتن مراسم عروسی، مراسم جهازبران بود. این مراسم شامل هفتاد خان زیر بود:
برای بردن جهیزیه به چند نفر طبق کش به همراه چند قاطر اجیر می‌شدند تا جهیزیه عروس را به خانه داماد حمل کند که عده‌ای نقاره زن نیز آن‌ها را همراهی و در طول راه به هنرنمایی می‌پرداختند.قبل از رسیدن این گروه به خانه داماد، چند تن جلوتر به خانه داماد رفته و جا‌هایی از منزل داماد را که برای سکونت عروس در نظر گرفته شده بود نظافت و به اصطلاح آب و جارو می‌کردند.هنگامی که جهیزیه به خانه داماد منتقل می‌شد، فردی از طرف خانواده عروس صورت اسبابی را که آورده بودند به داماد نشان می‌داد و از وی رسید می‌گرفت که به آن سیاهه می‌گفتند.
دادن انعام به طبق کش‌ها و نقاره چی‌ها جز وظایف داماد محسوب می‌شد. طبق کش‌ها علاوه بر انعام مزبور اجازه داشتند نقل و پارچه‌های کفطبق‌ها را که به منظور تزئین، تدارک دیده شده بود برای خود بردارند.وسایل جهیزیه طبق توافقی که قبلا میان خانواده‌های عروس و داماد صورت پذیرفته بود، تهیه می‌شد به عنوان مثال این اقلام بیشتر اوقات عبارت بود از: دیگ، قابلمه، ملاقه، آبکش، مجمع‌های مسی، آفتابه و لگن و اسباب دیگری همچون رختخواب، متکا، پشتی، پرده، سماور، بلور، علاوه بر همه اینها، آینه و قرآن جزو اصلی‌ترین و مهمترین وسایل جهیزیه به شمار می‌رفته است.در بعضی نقاط قبل از بردن جهیزیه آن را به تماشا می‌گذاشتند و زنان و دختران طبق رسمی به «جهازتماشا» می‌آمدند.
مراسم دیدن جهیزیه چند سالی است که شکل امروزی مد شده است. خانواده دختر چند روز قبل از عروسی، در یک روز عصر از اقوام که عموما زنان هستند دعوت می‌کنند تا به صرف شیرینی و میوه به خانه عروس بیایند و جهیزیه را از نزدیک روئت کنند؛ و یا در روز پاتختی بعد از برگزاری آن، از اقوام دعوت می‌شود تا از جهیزیه دیدن کنند. خانواده دختر که از ماه‌ها با وام و قرض و استفاده از پس انداز‌هایی که شبانه روز برای آن کار شده است، خرید جهیزیه خود را شروع می‌کنند، نشان دادن آن به فامیل‌های خود و شوهر دخترشان را مراسمی برای رفع خستگی روز‌ها خرید خود می‌دانند.

خرید لوازم آشپزخانه و انواع سرویس‌های قابلمه و چینی تا یخچال و لباس شویی. خرید سرویس چوب و فرش و خلاصه هر آنچه که در بازار موجود باشد را می‌خرند. جدای از تهیه این لوازم اولیه زندگی که نه برای اول آن بلکه برای صد سال اول زندگی و برای جمعیت ۲۰ نفره و بیشتر هم کافی است، باید لوازم تزئینی و دکور‌های چشم نوازی را نیز تهیه کنند تا به چشم عمه خانم و خاله داماد بیشتر بیاید و در چشم مادرشوهر و جاری و خواهر شوهر فرو رود. به همان اندازه که وقت صرف خرید جهیزیه کرده اند، زمان برای چیدمان و ربان و کادو پیچ کردن آن نیز گذاشته اند. از چیدمان‌های میز ناهار خوری گرفته تا، پر پر شدن گل‌های رز کف اتاق خواب با چند شمع که فضا را رمانتیک کند و گذاشتن کله گوسفند بیچاره در یخچال فریزر با پاپیون مشکی که نقش داماد را ایفا می‌کند.
بعد از پذیرایی از مهمان‌هایی که چشم از مارک لوازم بر نمی‌دارند تا آن‌ها را در ذهنشان ثبت و ضبط کنند، از آن‌ها خواسته می‌شود تا همراه یکی از نزدیکان عروس به خانه گردی بپردازند. اتاق خواب و سرویس‌های بهداشتی تزئین شده، کمد لباس‌هایی که قرار است عروس و داماد طی ده سال استفاده کنند، کشو‌های آشپزخانه و خوراکی‌های خریداری شده، فضای کوچک خانه و چند دست مبل و میزغذاخوری و ویترین و؛ که نفس لابه لای این حج از لوازم بالا نمی‌آید.حال در این بین برخی آنقدر ریز می‌گردند تا بتوانند یک کمبودی را پیدا و جلوی اقوام به رخ مادر عروس و خود عروس بکشند.
حجت الاسلام شهاب مرادی جز اولین نفراتی بود که به طور آشکار و از طریق رسانه های مختلف با این رسم اشتباه ، مخالفت کرد و دست به روشنگری در خصوص این آداب و رسوم اشتباهی که در سال های اخیر رونق گرفته است ، کرد.شهاب مرادی در خصوص مراسم جهازتماشا می گوید : "دوست و فامیل و آشنای شما و همان در و همسایه‌ی معروف، فقط برای چهار نفر مثل من و شما خودش و خانواده اش به سختی اقتصادی انداخته است تا پس از رویت تمام جزییات جهیزیه مورد تشویق شما و سایرین قرار بگیرد. همین! و اگر خواستگار‌های متعددی بی دلیل رد می‌شوند به دلیل خجالت از همین بازدید کنندگان دو فامیل از جهیزیه محقر -بخوانید شرافتمندانه- است.
این نوع مجالس را همان انسان‌هایی شرکت کنند که شبیه برخی زنان حقیر مکه‌ی قبل از بعثت هستند و مهم‌ترین صفت جاهلیت عربی یعنی تفاخر را در خود به وفور دارند همان‌هایی که وقیحانه ضعف‌های اقتصادی دیگران را به روی آن‌ها می‌آورند و مدت‌ها در مورد نقائص مالی و معیشتی فقرای فامیل و آشنایان شان صحبت می‌کنند و در مقابلِ متمکنین و ثروتمندانِ مسرف و مترَف، غرق در حسرتی جانسوز و حسدی بی انتها لب به تملق باز می‌کنند. این نوع مجالس احمقانه را به آن‌ها بسپارید؛ و شما که خردمند و فرهیخته هستید در چنین برنامه‌هایی که اساسش چیزی جز تفاخر و چشم و هم چشمی نیست، شرکت نکنید. تا مبادا این بازار عکاظ و این بورسِ تجمل و اسراف، مکارم اخلاق شما را خراب کند."

با گذشت زمان و پس از تلاش برخی از بزرگان و نیز خانواده های آگاه و خصوصا خود جوانان این رسم در شهرهای بزرگ تقریبا کمرنگ شد و یا با اعضای نزدیک خانواده ها برگزار شد . در دوسال اخیر و شیوع ویروس کرونا نیز بسیاری از مراسمات پرتجمل که سد راه بزرگی برای ازدواج آسان جوانان بودند ، از میان برداشته شدند و جوانان با آسایش بیشتری پا به زندگی مشترک گذاشتند.

بنظر شما مخاطب تابناک جوان ، کدام یک از آداب و رسوم سنتی دیگر، سد راهی تجملی برای ازدواج آسان جوانان است و با چه روش هایی می توان از این مراسمات و تجمل گرایی همراه آن دوری کرد؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.

 

منبع : تابناک جوان