جنبش تنباکو ایران و درس های آن

تابناک جوان : پس از حمله افغان که عملا ارتباط دین و دولت با نابودی صفویه از بین رفت. نهاد دین به عنوان یک عنصر خارج از سلطنت به حیات خود ادامه داد اما تعامل محترمانه‌ای با حکومت داشت.

علمای شیعه گرچه رفتار شاهان افشار و زند و قاجار را نمی پسندیدند و بدان نقد داشتند اما با این حال از حمایت و تایید آن هم چیزی کم نمی گذاشتند زیرا صفویه و اخلاف آن گرچه به لحاظ عملکردی حکومت شیعی نبودند ؛اما به هر حال تنها شاهان شیعه جهان بودند که در حکومت‌ آن ها از آزار مذهبی علیه شیعیان خبری نبود و استقلال ملی تنها کشور شیعه دنیا در محاصره عثمانی و ازبک و استعمار اروپایی حفظ می‌شد.

این تعامل و احترام در جریان جنگ‌های ایران و روسیه به اوج خود رسید اما با شکست و ذلت قجرها در مقابل بیگانگان برای همیشه گسسته شد.

در قضیه مجازات گیربایدوف علما نشان دادنددکه دیگر به دین و ملت پناه بودن پادشاهان اعتقادی ندارند و در نهایت این جنبش تنباکو بود که نهاد سلطنت را برای نخستین بار با یک نهاد قدرتمندتر اجتماعی روبرو کرد که می‌تواند حتی همسران شاه را در مقابل تصمیمات او بسیج نماید.

جنبش تنباکو چند رمز و دستاورد مهم و اساسی داشت که هم اکنون نیز رمز حیات #حوزه_علمیه می‌تواند تلقی شود:
۱- استقلال نهاد روحانیت از قدرت می‌تواند باعث نظارت همیشگی علمای بینا و دانا بر نهاد قدرت و عمل سیاستمداران باشد.

۲- نهاد دین و سازمان روحانیت در هر صورتی برای صلاح و سداد امور، باید سراغ #جامعه برود. در پی نهضت تنباکو علما متوجه شدند بدون توسل به مردم و رقم زدن گفتگوهای اجتماعی امیدی به گفتگوی مصلحانه با صاحبان زر و زور نیست.

۳- این نهضت تصویر عظیم‌تری از حرام و حلال الهی را پیش چشم مجتهدین گذاشت که در دوران غیبت چندان مرسوم نبود.مجتهدی که در بحث فقهی بر روی جزئیات دین متمرکز باشد.عمرش را برای استنباط شک نماز و طهارت آب چاه گذاشته باشد و بیشترین دغدغه اش حلال و حرام محرم و نامحرم و روزه و مطهرات باشد،برای هیچ دولتی خطر ندارد.

شاگردانی از پای درس میرزا برخاستند که برایشان صدای کاسه‌های خالی گدایان از هر تار و تنبوری حرام‌تر بود.این دید کلی به اقامه دین و عدالت به عنوان بزرگترین فریضه را علما از میرزا تا امام خمینی مشق نمودند.

۴- نقش سیدجمال الدین اسدآبادی در صدور فتوای تنباکو نشان داد که روحانیون در عصر جدید نیازمند تربیت گروهی روشنفکر دردمند هستند.

کسانی که پای و ریشه در سنت و فرهنگ والای دین دارند و سری در تجدد.

عالم بدون آن که از محتوای قراردادهای مدرن و مفاهیم بدیع علم اقتصاد خبر داشته باشد، چگونه می‌تواند برای اداره دین و دنیای مردم فتوای قابل اعتماد بدهد؟ و این جسارتی بود که سید جمال در آن میرزای شیرازی را به چالش کشید و باعث شد بخشی از حوزه های علمیه درک جدیدی از شرایط را حس کنند.

شکل گیری روشنفکری متعهد دینی ارمغان ارزشمند جنبش تنباکو بود که در ادامه باعث شکل گیری اندیشه مشروطه و سپهر فکری امثال علامه نائینی و جانشینان پاک او یعنی امام راحل،مرحوم طالقانی، شهید مطهری، شهید بهشتی و امثال امام موسی صدر گردید.

۵- جنبش تنباکو فراز درخشان طلوع آفتاب دین در چهره #الهیاتآزادیبخش در شرق اسلامی و بر آسمان تشیع تلقی می‌شود.

دینی که بر خلاف تعبیر مادی‌گرایان نه تنها افیون توده ها و ابزار دست قدرت‌ها برای اسثمار و استحمار جامعه نیست بلکه اسباب تحرک و نشاط او برای بریدن حلقه‌های بندگی است و باعث بالندگی جوامع می‌گردد.

جوانه‌ی جنبش تنباکو نه تنها کاخ ناصرالدین شاه را لرزاند،بلکه به نام خدا و دین،آیین خاموشی و خفتن صدها ساله ملت ایران را به سمت آگاهی و آزادی باطل کرد.

محمدصادق دهنادی