راهکارهایی برای کنترل اعتیاد نوجوانان به فضای مجازی
فضای مجازی، همین ویترین خوش رنگ و لعابی که چند سالی است دل همه را برده، این روز‌ها کم‌کم دارد به دغدغه بزرگی برای جوامع مختلف تبدیل می‌شود و گاهی اوقات، مخدری اعتیادآور برای گروه سنی نوجوانان و کودکان است، تا با دنبال کردن امیال خود در این فضای کاذب، تا حدی بتوانند خواسته‌هایشان را برآورده کنند.
همین که افراد وقت و زمان مفید زندگی خود را بیهوده در فضا‌های مجازی سپری می‌کنند باعث پراکندگی افراد خانواده، درگیری همسران و بی‌ثمر شدن زندگی فرزندان می‌شود.
چه زمانی باید استفاده از تلفن همراه نوجوانمان را محدود کنیم؟
دوران نوجوانی دوران حساسی است که ازنظر ماهیت با دوران قبل و بعد از خود بسیار متفاوت است. این دوران ازنظر روانشناسان و جامعه‌شناسان دوران بسیار حیاتی در زندگی به شمار می‌رود.
استقلال‌طلبی و بلوغ جنسی در این دوران باعث می‌شود کنترل والدین بر روی نوجوان سخت‌تر باشد و نگرانی برای فرزندان در این سن همیشه بیشتر از هر زمان دیگری بوده است. حال با گسترش استفاده از دنیای نامحدود مجازی و دسترسی نوجوانان به انواع مطالب مفید و همچنین خطرناک، نگرانی برای آینده این نسل به‌مراتب بیشتر شده است.
اگر شما به‌عنوان والدین نگران حضور نوجوانتان در فضای اینترنتی هستید و احساس می‌کنید ممکن است نوجوانتان در دنیای ناامن وب گرفتار شود، ادامه مطلب را بخوانید.
۱-بدانید فرزندتان با چه کسانی در ارتباط است
این اولین گام برای محافظت از نوجوانتان در فضای اینترنت است. برای اینکه متوجه دوستان فرزندتان در فضای مجازی شوید، سعی کنید دوستانه با فرزندتان ارتباط برقرار کرده و نسبت به شناخت دوستان و فعالیت‌های اینترنتی فرزندتان علاقه نشان دهید. حتی خوب است در فضای اینستاگرام دوستان فرزندتان را دنبال کنید تا از آنها شناخت بیشتری پیداکرده و از ایمنی آنها برای فرزندتان مطمئن شوید.
۲-بر فعالیت‌های اینترنتی فرزندتان نظارت کنید
شما به‌عنوان والدین این حق را دارید تا از کار‌هایی که نوجوانتان در فضای مجازی انجام می‌دهد، آگاه باشید، اما حواستان باشد که با کنترل افراطی می‌توانید نوجوانتان را از خودتان دور کرده و به اعتماد بینتان آسیب بزنید. نکته اصلی این است که به‌گونه‌ای بر فعالیت‌های اینترنتی نوجوانتان نظارت داشته باشید که فرزندتان احساس کند شما به حریم خصوصی او احترام می‌گذارید، اما می‌خواهید از ایمنی او در فضای اینترنت اطمینان حاصل کنید. مثلاً به جای آنکه بالای سر فرزندتان بایستید تا ببینید به چه کسی چه پیامی می‌دهد، می‌توانید با کنترل محسوس مانند قرار دادن سیستم‌های رایانه‌ای در محل‌های عمومی منزل یا کلاس درس و یا کنترل نامحسوس مانند استفاده از نرم‌افزار‌های کنترل والدین، فعالیت نوجوان خود را بررسی کنید. همچنین به این نکته دقت کنید که تهدید به گرفتن موبایل از دست نوجوان، ممکن است باعث شود تا فرزندتان در صورت بروز مشکل یا تهدیدی در فضای اینترنت شما را آگاه نکند.
۳-دارنده رمز‌های عبور باشید
به گفته روانشناسان بهترین سن برای خرید تلفن همراه برای فرزندان، دوره دبیرستان و بعد از دوران نوجوانی است. حال اگر مجبور به خرید تلفن همراه برای نوجوانتان شدید، به فرزندتان یادآوری کنید که باید تمام رمز عبور‌ها را در اختیار شما قرار داده و از قوانین شما پیروی کند. اطمینان حاصل کنید که رمز‌های ورود ایمیل، شبکه‌های اجتماعی و هر چیز دیگری را که فرزندتان استفاده می‌کند، می‌دانید. نیازی نیست که همیشه وارد سیستم شوید و همه‌چیز را بخوانید، همین‌که فرزندتان بداند که شما می‌توانید پیام‌های او را چک کنید، کافی است.
اگر فرزندتان از دادن رمز‌های عبور به شما طفره رفت، رمز عبور وای فای خود را تغییر دهید و فقط درصورتی‌که فرزندتان از قوانین شما پیروی کرد، رمز وای فای را به او بدهید.
۴-قوانین مشخصی را تنظیم کنید
برای حفظ ایمنی نوجوانتان در فضای مجازی لازم است از فرزندتان بخواهید:
-اطلاعات شخصی ازجمله نام کامل، آدرس، شماره تلفن، تاریخ تولد، شماره ملی و... را در شبکه‌های اجتماعی و سایر وب‌سایت‌ها به اشتراک نگذارد.
-نام کاربری و رمز عبور شبکه‌های اجتماعی‌اش را در اختیار کسی قرار ندهید.
-از شبکه‌های وای فای عمومی استفاده نکند.
-به پیام و تماس افراد غریبه جواب ندهد و شما را در جریان پیام افراد ناشناس قرار دهد.
-بدون هماهنگی شما چیزی را بارگیری نکند.
-عکس‌های شخصی را به‌هیچ‌عنوان در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک نگذارد.
چه زمانی باید استفاده از تلفن همراه نوجوان خود را محدود کنیم؟
علائم هشداردهنده بسیاری وجود دارد که در صورت مشاهده این علائم لازم است نحوه و میزان استفاده از تلفن همراه را محدود کنید:
افت تحصیلی
اگر نمرات نوجوان شما افت کرده، ممکن است علت آن استفاده بیش‌ازاندازه از تلفن همراه باشد. محدودیت استفاده از تلفن همراه برای مدتی می‌تواند مانع حواس‌پرتی هنگام انجام تکالیف باشد، اما نکته مهم این است که شما می‌توانید از تلفن همراه به‌عنوان یک انگیزه برای گرفتن نمرات خوب استفاده کنید. مثلاً به فرزندتان بگویید: «اگر بتوانی در فلان درست نمره خوبی بگیری، می‌توانی تلفن همراه خود را پس بگیری یا اگر درست را بخوانی، می‌توانی یک ربع بیشتر از تلفن همراه استفاده کنی.» به دست آوردن امتیازات مربوط به تلفن همراه می‌تواند انگیزه‌ای برای پیشرفت تحصیلی باشد.
اختلال خواب
محققان می‌گویند نور تلفن همراه با کاهش میزان هورمون ملاتونین موجب برهم زدن سیکل خواب شده و خوابیدن را مشکل می‌کند. اگر نوجوان شما در بیدار شدن به‌موقع برای مدرسه مشکل دارد یا شب‌ها دیر می‌خوابد، این مشکل می‌تواند به خاطر استفاده از موبایل در طول شب باشد. گاهی اوقات موقع خواب برای نوجوانان پیام می‌آید و آنها را از خواب بیدار می‌کند. ازآنجایی‌که نوجوانان تمایل خاصی دارند که پیام‌ها را همان موقع جواب دهند، این تبادل پیام‌های شبانه و چک کردن شبکه‌های اجتماعی در هنگام خواب باعث اختلال و بی‌خوابی در نوجوانان شود؛ بنابراین خوب است قانونی ایجاد کنید که در ساعت مشخصی مثلاً ۹ شب همه تلفن‌های همراه خاموش شوند و در هنگام خواب موبایل را در فضای دور از محیط خواب مثل آشپزخانه قرار دهید.
اعتیاد به استفاده از تلفن همراه
تعاملات مثبت در شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و افزایش حضور نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی می‌شود، اما استفاده بیش‌ازحد از تلفن همراه می‌تواند مشکل‌ساز شود. به‌عنوان‌مثال، استفاده طولانی‌مدت از تلفن همراه می‌تواند باعث ایجاد تداخل در خواب، انجام تکالیف، صرف وعده‌های غذایی و... شود. همچنین دریافت نظرات و لایک‌های مثبت در شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود نوجوان احساس خوبی نسبت خود پیدا کرده و در نتیجه مدت زمان بیشتری را به حضور در شبکه‌های اجتماعی اختصاص دهد؛ بنابراین لازم است والدین محدودیت‌های صحیحی را برای میزان استفاده مجاز نوجوانان از تلفن همراه تعیین کرده و با توجه کردن به نوجوان عزت‌نفس او را افزایش دهند. مثلاً می‌توانید یک روز در هفته را برای کل خانواده بدون تلفن همراه اختصاص دهید. همچنین با ایجاد فعالیت‌های سرگرم‌کننده موردعلاقه نوجوانان می‌توانید به فرزندتان یادآوری کنید که می‌توان بدون تلفن همراه هم از لحظات لذت برد.
مدیریت حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی با هوشمندی والدین
- در دسترس آنها باشیدکودکان در زمانی که حضور فعالانه و به موقع پدر و مادر خود را بخصوص در مواقعی که به آنها نیاز دارند، احساس نکنند، بیشتر به سمت فضای مجازی گرایش پیدا می‌کنند و در نتیجه احتمال بیشتری وجود دارد که به استفاده نادرست از اینترنت روی بیاورند.
- والدین باید توجه داشته باشند که رمز عبور دستگاه‌های الکترونیکی کودکانشان را مدیریت کرده و حتما خود نیز از آن اطلاع داشته باشند. در غیر این صورت کودکان با علم به این مساله که والدین هیچ‌گونه دسترسی به اطلاعات آنها ندارند، ممکن است سوءاستفاده کنند.
-توانمندسازی کودکان و نوجوانان برای زیستن در عصر کنونی به جز یادگیری سواد رسانه‌ای ممکن نیست، چرا که رسانه‌ها مبنایی القایی دارند و همین نکته باعث می‌شود تا به راحتی مخاطب منفعل را با واقعیت‌های ساختگی خود فریب دهند و همان گونه که می‌خواهند او را تربیت کنند. -همانطور که بر رفتار فیزیکی فرزند خود در فضای حقیقی، رفت و آمدها، نوع بازی، دوستان و ... نظارت دارید در این فضا نیز نظارت دقیق تری داشته باشید، بر آنچه به عنوان محتوا و بازی کودکانه در اختیار فرزند شما قرار می‌گیرد دقیق باشید برای این کار بهترین و هوشمندانه‌ترین رفتار شما همراهی کودکان در خرید و انتخاب بازی‌های رایانه‌ای و موبایلی و ... است که موجب می‌شود سواد رسانه‌ای آنها نیز افزایش یابد.
-در مرحله بعد آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان برای اینکه فرزندان شما با هنجار‌های خانواده آشنایی بیشتری پیدا کنند و در واقع از نوع رفتار شما به گونه‌ای تربیت شوند بهتر است گاهی با یکدیگر بازی‌های رایانه‌ای که برایشان مناسب است و موارد ذکر شده در بالا نیز در آن رعایت شده را انجام دهید، با یکدیگر فیلم و عکس ببینید و.
-یکی از مواردی که والدین باید به کودکان خود آموزش دهند، نحوه حضور و استفاده از فضای مجازی است، پس بهتر است والدین در رفتار خود نسبت به استفاده از گوشی تلفن همراه و حضور در فضای مجازی به دقت عمل کنند و به فرزندانشان هم آموزش‌های لازم را بدهند تا از سنین پایین این رفتار‌های درست به صورت عادت در آنها نهادینه شود.
-از نرم افزار‌های کنترل زمان استفاده کنید. باید ساعت مشخصی را صرف فضای مجازی کرد، بهتر است به فرزند خود بیاموزیم برای حضور در فضای مجازی باید زمان مشخص و هدف مشخصی داشته باشد.
-از موارد مهم دیگر این است که والدین در بروزرسانی دانش خود در رابطه با فضای مجازی پویاتر باشند.
-استفاده خانواده‌ها از نرم‌افزار‌های فیلترینگ خانگی می‌تواند ساعت کار با سیستم را برای کودکان محدود کند، علاوه بر آنکه ارتباط‌های انجام شده در بستر اینترنت را برای والدین مشخص کند که فرزند آنها از چه سایت‌هایی دیدن کرده و با چه کسانی در ارتباط بوده است. برای مثال، یکی از اقدامات وزارت ارتباطات برای دستیابی به این هدف، تعامل و رایزنی با اپراتور‌های ارائه دهنده‌ی خدمات تلفن همراه و اینترنت، جهت نصب ابزار‌های پیش فرض مدیریت والدین و رصد عملکرد کودکان در فضای مجازی است. در این برنامه‌ها، ابزار‌های مورد استفاده‌ی کودکان برای دسترسی به اینترنت از جوانب مختلف، قابل تنظیم است و با اِعمال اینترنت پاک در آنها، فضای مجازی سالم و آموزنده‌ای برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌شود. قابلیت نظارت، فعال‌سازی و غیرفعال نمودن برقراری تماس و ارسال پیامک، محدود کردن میزان مصرف برنامه‌ها و تعریف دسترسی‌های مجاز به تنظیمات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، تنها بخشی از مواردی است که می‌تواند به مثابه‌ی سدی محکم در برابر خطرات فضای مجازی، عمل کند.
- همچنین برخی شبکه‌های اجتماعی هستند که ویژه کودکان راه‌اندازی شده‌اند و کاربر‌های آن بچه‌ها هستند، با شناسایی آنها تا حدودی می‌توان روی فعالیت‌ها و محتوا‌هایی که در اختیار کودک قرار می‌گیرد، تسلط داشت.
- برای آموزش و افزایش آگاهی کودکان درباره فضای مجازی می‌توانیم مجموعه‌ای از قوانین پیرامون استفاده از اینترنت، ایمیل و پیام‌های مختلف تنظیم کنیم، کودکان باید مسئولیت‌پذیری در قبال اقدام‌هایی که انجام می‌دهند را فرا گرفته و حس قضاوت و داوری را در خود بهبود ببخشند و آنها را نسبت به این مسأله آگاه کنیم که مخاطبان آنلاین آنها در فضای مجازی لزوماً همان افرادی نیستند که بیان می‌کنند.
راهکار‌های عدم وابستگی فرزندتان به فضای مجازی
برای اینکه فرزندتان به اینترنت وفضای مجازی اعتیاد پیدا نکند از موارد دیگر که به آن اشاره می‌کنیم استفاده کنید:
کتاب را فراموش نکنید
هرچقدر با کودکتان بیشتر همراه باشید و به وقت بازی و فضای مجازی او را همراه کنید، آنها هم با شما بهتر و راحت‌تر همراه می‌شوند و می‌توانید برای آنها کتاب بخوانید یا حتی از کتاب‌های صوتی که اتفاقا آنها هم فراگیر شده‌اند، استفاده کنید.
کودکان را با هنر هفتم آشنا کنید
سینما و در کنار آن تلویزیون هم از دیگر اقلامی هستند که می‌تواند در وابستگی کودکان به فضا‌های مجازی موثر باشند، سینمای کودک که اتفاقا چند سالی‌ست پر رنگ‌تر از قبل شده و متولیان فرهنگ هم تلاش می‌کنند در همه ماه‌های سال حتما فیلمی ویژه کودکان را در اکران داشته باشند، هم برای بچه‌ها اهمیت دارد هم سینما رفتن می‌تواند روی رابطه والدین با فرزند اثرگذار باشد.
در این میان تلویزیون هم مخصوصا در چند سال گذشته سریال‌هایی ویژه کودکان ساخته که هم ساعت پخش مناسبی دارند هم بر اساس اتفاقات و فرهمگ جامعه هستند. البته برنامه‌های استعدادیابی با محوریت بچه‌ها از اقداماتی‌ست که صدا و سیما مدتی‌ست در دستور کار قرار داده و با تمام نقد‌هایی که نسبت به شیوه اجرای آنها وجود دارد، برنامه‌هایی ویژه هستند که برای کودکان جذابیت دارند.
بازی با هم‌سن را در دستور کار قرار دهید
ایجاد ارتباط میان بچه‌ها از سنین پایین وجود دارد و لازم نیست در این زمینه چیزی را به آنها آموزش داد و تنها خانواده‌ها می‌توانند این فعالیت را بهبود ببخشند. برای اینکه بچه‌ها افرادی اجتماعی باشند، بیرون بردن آنها اهمیت زیادی پیدا می‌کند، از همین رو بهتر است والدین وقتی را برای بیرون بردن فرزندشان و امکان بازی و تجربه در محیطی خارج از خانه را برای او فراهم کنند، در این صورت باعث افزایش مهارت‌های فردی و اجتماعی او هم می‌شوند.
تفکر انتقادی کودک خود را افزایش دهید
همچنین اگر نمی‌خواهید فرزندتان از برنامه‌ای استفاده کند نیز باید برایش به زبان ساده و شیوا توضیح دهید که چرا نباید از این برنامه استفاده کند با این کار علاوه بر کمک به رشد تفکر انتقادی فرزندانتان موجب می‌شوید کودکان در مواجهه با هر برنامه‌ای از خود این سوال را بپرسد که چرا باید این برنامه استفاده کند؟
با رعایت نکات بالا، والدین قادر خواهند بود هم‌زمان با در اختیار قرار دادن دستگاه‌های الکترونیکی نظیر موبایل، تبلت و رایانه برای کودکان، خیال خود را از بابت نحوه استفاده کاربران از اینترنت و تکنولوژی آسوده ساخته و در عین حال، آنها را از فضای مجازی و فرصت‌های موجود در اینترنت محروم نکنند.
مجله اینترنتی تابناک جوان