به اعتقاد این کارشناسان انجام ندادن یک‌سری وظایف از سوی والدین که ناشی از غفلت است گاهی چنان آسیبی بر کودک می شود که جبران ناپذیر است و این همان نکته ای است که در تعریف سازمان بهداشت جهانی با عنوان تهدید روان و سعادت یاد شده است.
مطابق با تعریف سازمان بهداشت جهانی، کودک آزاری عبارت است از آسیب یا تهدید جسم، روان، سعادت، رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند. در این تعریف هر رفتاری که سلامت روانی، جسمی و رشد کودک را چه به‌صورت بالقوه و چه بالفعل به خطر بیندازد، کودک آزاری نامیده می‌شود.
روان شناسان بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی کودک آزاری را به جسمی، عاطفی، سوء استفاده جنسی، سوء استفاده ی صنعتی و غفلت و بی توجهی تقسیم می کنند.
براساس 'پیمان‌نامه حقوق کودک' که در سال 1989 در سازمان ملل متحد تدوین و برای تمامی اعضای آن لازم اجرا شد و در سال 1372 مورد پذیرش ایران قرار گرفت و تمکین آن برای خانواده و جامعه ایران قانونی شد، هر فرد زیر 18 سال کودک (یا نوجوان) محسوب می‌شود و حقوقی دارد مبنی بر اینکه هیچ کودکی نباید از تبعیض رنج ببرد، زمانی‌که در رابطه با کودکان تصمیم‌گیری می‌شود، باید منافع عالیه آنان در راس قرار گیرد، کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند، کودکان حق دارند آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند و این نظرات در تمامی اموری که به آنها مربوط می‌شود، باید مورد توجه قرار گیرد.
اما امروز آنچه در جامعه بسیار شنیده می شود تنها کودک آزاری جسمی و جنسی است که به نوعی کودک آزاری آشکار است و در چند سال گذشته با افزایش آگاهی مردم و گسترش نظام خدمات اجتماعی و مشاورهای و همچنین آگاهی بخشی به خود کودکان، می توان گفت بهبودی در رفع این نوع آزار از چهره جامعه صورت گرفته است.
البته این به معنای برطرف شدن کودک آزاری جسمی و جنسی نیست بلکه به این معناست که این نوع از کودک آزاری از لایه های پنهان خارج شده و جامعه هدف آن راحت تر و بدون ترس و خجالت آن را با مراکز برخورد، در میان می گذارند تا مورد مطالعه و مداوا قرار بگیرد.
کودک آزاری صنعتی نیز با رشد نظام کار و کارگری در عصر پساصنعتی در کشور های توسعه یافته و در حال توسعه کمتر مشاهده می شود و شاید به تعداد انگشتان دست نرسد.
اما آنچه که هنوز هم بسیار پنهان مانده و بیش از تمام انواع کودک آزاری فرزندان جامعه را درگیر خود کرده است ، کودک آزاری غفلت است که در بسیاری از موارد زمینه بروز انواع دیگر کودک آزاری را فراهم می کند.
توجه نکردن به نیازهای اولیه و حقـوق اساسـی کـودک ماننـد تغذیـه، بهداشـت، داشـتن سرپناه، پوشش کافی، امنیت، محبت و آموزش از نمونه های بارز کودک آزاری غفلت است.
غفلت والدین و کسانی که مسئول محافظت از کودکان هستند معمولاً از فقـر و نـاتوانی آنـان در محافظـت از کودکان ناشی می شود و اغلب این کودکان مورد سایر کودک آزاری ها نیز قرار می گیرند.
علاوه براین بی توجهی به نیازهای عاطفی کودک، طردکردن کودک، اعمال خشونت خانوادگی در حضور کودک، تشویق نکردن کودک، خوردن الکل و استفاده از مواد مخدر توسط والدین در حضور کودک از دیگر انواع کودک آزاری غفلت است که کودک را از نظر عاطفی مورد آسیب قرار می دهد.
برای مثال اصرار به تحصیل فرزند در یک رشته خاص که مورد علاقه فرزند نیست و ممکن است بر خلاف آزار جسمی و جنسی هیچ کس متوجه نشود، می تواند سال های سال یا حتی تا پایان عمر فرد را دچار سرخوردگی، حسرت و فشارهای جسمی و عاطفی قرار دهد.
علاوه براین، در بسیاری از موارد این افراد یا مورد آزار جسمی و جنسی قرار می گیرند و یا به دیگر آزاری متوصل می شوند.
بر اساس آمار اورژانس اجتماعی کشور بیش از 99 درصد از کودک آزاری ها توسط خانواده انجام می شود که بیش از 85 درصد آن فقط توسط والدین اتفاق می افتد.
** افراط و تفریط در انجام وظیفه
پروانه معتمدی کارشناس ارشد روانشناسی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: زمانی والدین نیازهای فرزند را به درستی برآورده نمی‌کنند و یا نیاز ها را بر اساس تمایلات خود برآورده می کنند، این مساله منشا اغلب تمامی کودک آزاری ها است.
وی افزود: کودک‌آزاری لزوما عمدی نیست و والدین ممکن است به دلیل عدم توجه به خواسته ها و یا عدم تامین امنیت روانی و جسمی، به صورت غیر عمد موجب آسیب دیدن کودک شوند.
این روانشناس افزود: گاهی یک کودک یک هفته تب دارد ولی شما می‌بینی والدینش او را دکتر نبرده‌اند و سرانجام وقتی حالش به وخامت می‌گذارد، او را به اورژانس بیمارستان می‌آورند. یعنی به نیازهای پزشکی کودک در زمان مناسب رسیدگی نکرده‌اند.
وی گفت: کودک آزاری غفلت دلایل متفاوتی دارد، گاهی والدین در سن نوجوانی بچه‌دار شده‌اند و نسبت به فرزندپروری آگاه نیستند، یعنی نمی‌دانند چه کنند، زیرا هنوز نیازهای خودشان تامین نشده که ناگهان والد شده‌اند.
معتمدی افزود: گاهی هم ممکن است والدین از سطح هوش و هوشیاری مناسبی برخوردار نباشند و نتوانند نیازها و یا تمایلات و احساسات کودک را درک و برای آن برنامه ریزی و رفتارهای خود را تنظیم کنند.
این روان شناس گفت: همچنین گاهی اوقات پدر و مادر ممکن است اختلال روانپزشکی داشته باشند. مادری که افسرده است، واقعا نیازهای بچه‌اش را نمی‌فهمد یا پدر و مادری که مواد مخدر مصرف می‌کنند، دنبال تامین نیازهای خودشان هستند و عملا از مشکلات و نیازهای فرزندشان غفلت می‌کنند.
وی افزود: مادرانی که در سن زیر ١٨ سال بچه‌دار می‌شوند، ممکن است احساس مادر بودن در وجودشان کمتر از حد متعارف باشد چراکه نیازهای رشدی خودشان هنوز برآورده نشده است. چنین مادرانی، ممکن است هوشیاری لازم نسبت به نیازهای بچه را نداشته باشند.
معتمدی گفت: تمامی این موارد مصداق کودک آزاری است هرچتد در ظاهر اموری ساده به نظر برسند اما هریک می تواند برای کودکان آسیب هایی از عقده روانی تا گوشه گیری و افسردگی و حتی استعداد بزهکاری را موجب شود.
** ناآگاهی
یک مشاور خانواده نیز در این ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت: گاهی پدر و مادر رفتارهایی را مرتکب می شوند که نمی دانند این رفتار ها به نوعی کودک آزاری محسوب می شود.
مجید مولایی افزود: رفتارهایی از جمله نداشتن نظارت ، فراهم نکردن نیازهای کودک از لحاظ مختلف فرهنگی اجتماعی وغیره، حمایت عاطفی مناسبی از کودک نداشتن و بدترین حالت کودک آزاری که به عادت تبدیل شده است تنبیه کودک، زدن و زندانی کردن است که شاید به وفور در جامعه فعلی نباشد اما موارد رخ داده تبعات بسیار سنگینی دارد.
وی گفت: کودک آزاری غفلت آثار بلند مدت و کوتاه مدت زیادی دارد که از نظر روحی وروانی جسمی و اجتماعی برکودک تاثیر دارد، بسیاری از اختلالات جسمی و روانی مانند افسردگی، پرخاشگری، گوشه گیری و سایر اختلالات ازپیامدهای کودک آزاری است، که در بلندمدت و کوتاه مدت آثار خود را نشان می دهد.
این مشاور خانواده اظهار داشت: در مواقعی که کودک آزاری باعث آسیب های جسمی وروانی کودک گردد با صلاحدید دستگاه قضایی حضانت کودکان از والدین آنها سلب و در مراکز نگهداری کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست نگهداری می شوند.
** بی توجهی به دغدغه های کودکانه
الهام حمیدی، کارشناس ارشد علوم تربیتی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: کودک به اقتضای دوره سنی خود و قدرت کمتر تحلیل رفتارها در بسیاری مواقع نمی تواند دل مشغولی های والدین در جامعه کنونی را درک کند و در مقابل پدر و مادر هم در میان روزمرگی ها و فعالیت های خود بسیاری اوقات از خواسته و نیازهای واقعی کودک غفلت و تنها نیازمندی های مادی او را می بینند و به تمامی نیازهای وی پاسخ نمی دهند.
وی افزود: یکی از پیامدهای این امر رایج در جامعه کنونی ، منزوی شدن و پناه بردن کودک به دنیای مجازی است که فراتر از سن آنها بوده و به دلیل وسعت محتوا در این فضای مخرب، کودک به شدت در معرض آسیب فکری قرار می گیرد.
حمیدی گفت: فضای مجازی بزرگ ترین دامی است که کودکان به نوعی آزار دیده از شرایط غیرنرمال خانواده و کمبودهای عاطفی و رفتاری در معرض آن قرار دارند که خود مسبب بسیاری از کج رفتاری ها و انحراف از مسیر درست تربیتی می شود.
این کارشناس علوم تربیتی تاکید کرد: وابستگی شدید به دوستانی که در بین آنها در بسیاری موارد تحت عنوان دوست ناباب یاد می شود، نیز از دیگر تبعات این نوع کودک آزاری است که نتیجه آن در بین بسیاری از کودکان اعتیاد، رفتارهای بزه گونه، غفلت از درس و مشق و غیره می شود.
حمیدی گفت: در بسیاری موارد خانواده ها خیلی دیر متوجه این معضل می شوند که دیگر راهی برای بازگشت نیست و آینده کودک را کاملا تباه شده می بینند که این خود در اجتماع نیز اثرات منفی دارد.
وی گفت: یکی دیگر از موارد عینی کودک آزاری در جامعه کنونی ثبت نام کودکان از روی رقابت و چشم هم چشمی و یا بدون فلسفه خاص، در کلاس های مختلف آموزشی در تابستان و یا طول دوره تحصیلی بدون تمایل و نظرخواهی از کودک در مورد نوع کلاس هاست.
این کارشناس افزود: نتیجه چنین اقداماتی دلزدگی کودک از آموزش و به نوعی سرخوردگی و گاهی لجاجت است که هرکدام از این موارد خود آسیب زاست و می تواند به آینده کودک لطمه بزند.
این کارشناس علوم تربیتی آگاه سازی بویژه والدین را مهم ترین راهکار و اولویت فرهنگی جامعه در این زمینه عنوان کرد و گفت: آموزش نحوه تربیت فرزند به زوج ها قبل از بچه دار شدن ، آموزش مهارت های زندگی و فرهنگ سازی از طریق رسانه ملی از جمله راهکارهایی است که می تواند از کودک ازاری پنهان در جامعه بکاهد.
** حساسیت جامعه نسبت به کودک آزاری عیان
معاون اجتماعی بهزیستی مازندران هم با اعلام این که جامعه طی سال های اخیر نسبت به کودک آزاری عیان حساس شده است ،گفت: به دنبال ورود مداخلات اورژانس اجتماعی استان به پرونده تماس ها و موارد ارجاعی به این اورژانس از ابتدای امسال، ثابت شد 72 مورد کودک آزاری در این استان اتفاق افتاده است.
وحید حسین زاده افزود: طی یکسال گذشته 280 مورد در زمینه کودک آزاری با اورژانس اجتماعی استان تماس حاصل شد که نبست به سال گذشته 40 درصد رشد داشته که این نتیجه آگاه سازی جامعه و راه اندازی اورژانس های اجتماعی است.
وی افزود: براساس ورود بهزیستی به این پرونده های تماس ثابت شد 37 دختر و 35 پسر مورد مورد آزار واقع شده اند.
وی بیشترین آزار را در زمینه جسمی عنوان کرد و گفت: از این تعداد 21 کودک مورد نوع غفلت کودک آزاری قرار گرفته بودند.
به گفته حسینی بیشترین گروه سنی مورد کودک آزاری در این استان هشت تا 10 سال بوده اند.
معاون بهزیستی مازندران افزود: کودک آزاری انواع مختلفی دارد اما مهم ترین نوع آن که در جامعه به صورت پنهان وجود دارد غفلت است.
وی گفت: تبعیض بین کودکان، اجبار بچه ها به تحصیل در رشته یا مدرسه ای خاص، تحریم بچه ها از امکانات روز جامعه، تشدید فضای امنیتی که برای بچه ها در سطح جامعه ایجاد می شود و غیره از انواع غفلت است.
حسینی به راه اندازی کمپین مبارزه با کودک آزاری طی دو سال گذشته اشاره کرد و افزود: امسال نیز به منظور آگاه سازی خانواده ها و جامعه از ابعاد و چهره های پنهان کودک آزاری این کمپین در آبان ماه برگزار خواهد شد.
وی گفت: همچنین طرحی به نام همیار اجتماعی در مهدکودک ها اجرا می شود که بچه ها در آموزش رفتارهای اجتماعی درست و تذکر به پدر و مادر و تماس کودک با 123 را فرا می گیرند.
گزارش های رسمی بهزیستی مازندران نشان می دهد بیشترین نوع کودک آزاری در این استان توسط والدین انجام می شود.
در سال گذشته به دنبال اثرگذاری روحی و روانی کودک آزاری بر قربانیان، بهزیستی مازندران برای 170 کودک مشاوره روانشناسی گذاشته بود.
منبع: ایرنا