تدفین کودکان در ظروف آشپزخانه

مصطفی ده‌پهلوان ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی سگزآباد قزوین، با اعلام نتیجه کاوش‌ها در این منطقه، گفت: در فصل پایانی کاوش‌های باستان‌شناسی گورستان نویافته عصرآهن ۲ و ۳ در قره تپه سگزآباد قزوین، تصمیم بر این گرفته شد که تمام تمرکز پروژه کاوش بر بخش جنوب‌غربی (بخش A) ترانشه ۱۲ گورستان نویافته در ابعاد ۸×۷ متر باشد تا بتوان گاه‌نگاری دقیق و لایه‌نگاری درستی از این گورستان ارائه داد و به درک بهتری از شیوه‌ها و سنت‌های تدفین دوره‌های یادشده رسید.
وی ادامه داد: در کاوشِ ترانشه ۱۲ در تابستان ۱۳۹۸، در گورستان شرقی قره‌تپه شواهد مهمی از چهار لایه تدفین روی هم و در سطح گسترده‌ای یافت شد که به دلیل محدودیت زمان و کمبود اعتبار مالی مورد نیاز، کاوش در لایه‌های زیرین امکان‌پذیر نبود و اطمینانی از لایه‌های بیشتر تدفین و خاک بکر، حاصل نشده بود. در ادامۀ کاوش در تابستان ۱۴۰۰ هدف اصلی دستیابی به لایه‌های پایانی گورستان در اولویت کار قرار گرفت. در ادامه روند کاوش در این ترانشه در سال ۱۴۰۰ و در عین ناباوری با لایه پنجم تدفین نیز مواجه شدیم که شامل بافت‌های متراکمی از استخوان‌های جانوری می‌شد و در کنار آن‌ها اسکلت کاملی از یک اسب‌سان به‌دست آمد که کاوش روی این لایه‌ها در حال انجام است.
ده‌پهلوان اظهار کرد: در ترانشه ۱۲ تاکنون ۶۵ گور به ثبت رسیده که به سه شیوۀ تدفین‌های صندوقی یا چهارچینه خشتی، گودالی در خاکستر و ظروف پخت و پز بوده که در جهت‌های شمالی ـ جنوبی، شمال‌غربی ـ جنوب‌شرقی و شرقی ـ غربی قرار داشته‌اند.
به گفته سرپرست هیأت این کاوش، تدفین‌های صندوقی یا چهارچینه خشتی معمولاً به دو صورت تک نفره و چند نفره هستند که تعداد افراد شناسایی شده در آن‌ها گاهی به چهار فرد نیز می‌رسد و در تدفین‌های چند نفره به غیر از یک یا دو اسکلت، معمولاً تدفین‌ها به صورت آشفته است و نظمی در میان آن‌ها دیده نمی‌شود. این آشفتگی را می‌توان به عواملی از قبیل رانش زمین، نفوذ آب و سیلاب، تخریب‌های جانوری و در برخی موارد تدفین‌های ثانویه نسبت داد.
این باستان‌شناس با بیان این‌که در تدفین‌های تک نفره نیز معمولاً افراد به صورت جنینی در گور قرار می‌گرفته‌اند، افزود: تدفین‌های گودالی در خاکستر نیز اغلب به صورت تک نفره و کاملاً منظم در کنار انباشتی از خاکستر هستند و آشفتگی خاصی در آن‌ها دیده نمی‌شود و مانند تدفین‌های چهارچینه خشتی تک نفره به صورت جنینی در داخل گور قرار دارند.
ده‌پهلوان گفت: بخش زیادی از گور‌های این گورستان شامل تدفین‌های نوزادان و کودکان در سنین مختلف است که با شیوه‌های گوناگون به‌دست آمده‌اند و در داخل ظروف آشپزخانه‌ای، به صورت تک نفره با هدایای تدفینی و یا در گور‌های چند نفره در کنار بزرگسالان قرار دارند. یافته‌های موجود در این گور‌ها همگی متعلق به عصر آهن ۲ و اوایل آهن ۳ هستند.

به گفته او، از بیشتر گور‌ها بقایای جانورانی از قبیل بز، گوسفند نابالغ، گاو، شتر و اسب به‌دست آمد که نشان از تدفین حیوانات در کنار مردگان دارد. این باستان‌شناس با بیان این‌که مجموعه یافته‌های این بخش از نظر کاربرد در سه گروه قرار می‌گیرند، افزود: گروه اول شامل ظروف سفالی می‌شود؛ گونه‌های مختلف ظروف موسوم به ساغر، آبریزدار، لوله‌دار، کوزه و پایه‌دار است. برخی از این ظروف از گونه آشپزخانه‌ای بزرگ هستند که در گورستان‌های عصر آهن همزمان به ندرت مشاهده می‌شوند، در اینجا دیگ‌های سفالی پخت و پز را به تدفین جنین و نوزادان اختصاص داده‌اند.
وی ادامه داد: گروه دوم شامل زیورآلات شخصی و اشیاء تزیینی شامل دستبند، گردنبند و طوق‌های آهنی و مفرغی کامل، سنجاق، مهره‌های مرتبط با دستبند و گردنبند و آویز از جنس صدف، عقیق، مفرغ و خمیر شیشه هستند. گروه سوم شامل اشیاء با کاربری خاص است که از مهمترین آن‌ها می‌توان به مهر استوانه‌ای با سبک محلی و آشوری اشاره کرد که نشان از جایگاه قابل توجه این محوطه در حوزه فرهنگی آشور دارد.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی مستقر در قره تپه سگزآباد قزوین گفت: بررسی‌های انسان‌شناسی جسمانی و پژوهش‌های ژنتیک، باستان جانورشناسی، سنت‌های تدفینی نادر و شواهد غنی، حاکی از تعاملات و پیوند‌های فرهنگی و اقتصادی ساکنان این محوطه با مناطق دوردست لبه غربی فلات ایران و حوزه سیاسی ـ فرهنگی حکومت‌هایی از قبیل آشور و حوزه‌های فرهنگی غرب، شمال و شمال‌غرب ایران است. او با بیان این‌که تاریخ‌گذاری مطلق یافته‌ها با کمک مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه ورشو انجام گرفت و نتایج آن مهر تأییدی است بر تاریخ‌گذاری نسبی موادفرهنگی عصرآهن ۲ و ۳ این محوطه از ۱۰۵۰ تا ۸۲۰ پیش از میلاد، اظهار کرد: در میان یافته‌های این گورستان، مهره‌های زینتی از جنس آنتیموان با خلوص بالای ۹۰ درصد به‌دست آمد که گویای پیچیدگی کارگاه‌های فلزکاری این عصر است.
به گفته این باستان‌شناس، روی یافته‌های این گورستان پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری متعددی در حوزه‌های باستان‌شناسی، باستان‌سنجی، ژنتیک، ایزوتوپ‌های پایدار، رسوب‌شناسی و مرمت در حال انجام و مقالاتی در دست انتشار است.
وی هچنین گفت: در پروژه کاوش آموزشی یادشده بخش زیادی از توجه و توان هیأت کاوش صرف آموزش مهارت‌های فنی و عملی دانشجویان در کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناختی از قبیل عکاسی حرفه‌ای در حین کاوش، طراحی فنی یافته‌ها، نقشه‌برداری، حفاظت و مرمت، شیوه‌های درست نمونه‌برداری یافته‌ها برای بررسی‌های آزمایشگاهی، باستان جانورشناسی، انسان‌شناسی جسمانی باستان گیاه‌شناسی و ... شد. ده‌پهلوان بیان کرد: امیدواریم نتایج علمی این پروژه بتواند سهم مهمی در روشن ساختن ابهامات دانش باستان‌شناسی عصر آهن ۲ و ۳ شمال فلات ایران داشته باشد.
تپه باستانی سِگزآباد در دشت قزوین و در منطقه بوئین زهرا واقع شده که قدمت آن به اواخر هزاره دهم پیش از میلاد تا دوره هخامنشی می‌رسد. آثاری از این تپه به دست آمده که به دوره ماد‌ها تا هخامنشی برمی‌گردد. همچنین دوره استقرار عصر آهن در این منطقه تایید شده است. سگزآباد را نخستین بار سال ۱۳۴۹ عزت‌الله نگهبان ملقب به پدر باستان‌شناسی ایران کاوش کرد. این کاوش‌ها توسط دانشکده باستان‌شناسی دانشگاه تهران کماکان ادامه دارد.