زندگی با شکوه ترین اسوه صبر، زینب کبری(س)/ ۱

بزرگ بانوی جهان اسلام، همو که اسطوره‌ی ایمان، صبر، استقامت، ایثار و ولایت مداری است، بدون شک پس از مادرش صدیقه کبری فاطمه زهرا سلام‌الله علی‌ها که شاهکار خلقت خداست، جزء بانوان بی‌نظیر و بلندمرتبه‌ی عالم اسلام است. زبان هر آن کس به غیر از اهل‌بیت نبوّت صلوات الله علیهم اجمعین، در مقام توصیف او الکن و قاصر و عقل بزرگان و فقیهان عالم در کشف مقام او حیران است. در وصفش چه می‌توان گفت و حال آن که متولّد از زوجی است که تاریخ بشریت نظیرش را به خود ندیده و نخواهد دید. چه بگوییم از بانویی که پدرش در زمین امام الاولیاء، امیر مؤمنان و رهبر روسپیدان است و در آسمان‌ها زیور عرش و کرسی، و او به تنهائی زینت پدر است و فخر کائنات.‌ای بانو!‌ای سرور! به‌راستی تو کیستی؟! تویی که از سینه‌ی قداست و عصمت شیر خورده‌ای و یا بهتر بگویم از چشمه‌ی کوثر آب حیات نوشیده‌ای. تویی که هر روز چشمان مبارکت به جمال پنج حجّت خدا که علّت آفرینش‌اند بازشده و طنین صوت دل ربا و ملکوتی‌شان تا عمق وجودت نفوذ می‌کرد و قلبت نورانیت را نوازش می‌داد.
آری! اگر رسول دو سرا محمّد مصطفی صلّی الله علیه و آله، خاتم انبیاست؛ و علیّ مرتضی، امام الأولیاست؛ و فاطمه‌ی زهرا، اسوه‌ی امامان و سیّده‌ی نسوان و صدّیقه کبری است؛ و اگر حسن و حسین علیهما السّلام گوشواره‌ی عرش خدایند، این زینب است که زینت خورشید نبوّت و امامت، آیینه‌ی انوار فاطمی و گلو بندِ گوشواره‌های عرش خداست. زینب و ما أدراک ما زینب؟ در یک کلام زینب خلاصه‌ی اصحاب کساء است.

ولادت با سعادتش، پنجم جمادی‌الاولی از سال پنجم یا ششم هجری، در مدینه طیبه واقع شد. زمانی که زینب کبری علیها السّلام به دنیا آمد، مادرش فاطمه سلام اللّه علیها او را نزد پدرش امیرمؤمنان علیه السّلام برده و فرمود: برای این مولود و نوزاد نامی بگذارید. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: من در نام‌گذاری بر رسول خدا سبقت نمی‌گیرم. در آن هنگام رسول خدا صلّی الله علیه و آله در سفر بودند، وقتی که از سفر بازگشتند و امیرالمؤمنین علیه السّلام از ایشان تقاضای انتخاب نامی برای نوزاد کردند، رسول اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: در این کار هرگز بر خدای خود پیشی نمی‌جویم. آنگاه جبرئیل فرود آمد و از جانب پروردگار، سلام و درود بر پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله فرستاد و عرض کرد: این کودک نورسیده را زینب نام گذارید که خدایش این نام را برای او انتخاب نموده است؛ و این چنین شد که خدایش او را زینب نامید چراکه به راستی زینت پدر بود و مایه افتخار امامت و ولایت. قدری تأمّل در این حقیقت شاید بتواند ذرّه‌ای از اسرار زینبی را برایمان روشن سازد. چه خوب از مادر خود فاطمه بودن را به ارث برده‌ای! آن‌قدر بزرگ و باشکوهی که هیچ عقلی را قدرت درک مقامت نیست. در جلالت مقامِ پوشیده‌ی دخت علی علیه السّلام همین بس که در انتخاب نام او، زهرای مرضیّه سلام‌الله علی‌ها بر مقام ولایت تقدّم نجسته و از سوی دیگر حجّت حق امیرالمؤمنین علی علیه السّلام نیز امر نام‌گذاری دخترش را موکول به أفضل الانبیاء و خاتم المرسلین می‌نماید. امّا کار به این جا که می‌رسد پیغمبر صلّی الله علیه و آله گوشه‌ای از پرده‌ی اسرار زینبی را کنار زده و انتخاب نام او را به خداوند عالم واگذار می‌کنند.
جمعی که نام‌هایشان از اسماء مقدس پروردگار اشتقاق یافته، به خود جرأت نمی‌دهند تا در مقام نام‌گذاری برای زینب سلام‌الله علیها، بر خدای متعال پیشی گرفته و خود انتخاب کنند. این حساسیت در انتخاب بی‌دلیل نیست، چون زینب سلام‌الله علی‌ها شخصیت ممتازی و بی‌نظیری است که شأنش برتر از آن است که غیر خدا برایش انتخاب نام کند.

زینب در لغت به معنای درخت نیکومنظر آمده و یا ممکن است مخفف «زین أب» یعنی زینت پدر باشد. بر اساس متون تاریخی و روایات، حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام دو یا سه دختر به نام زینب داشتند که قهرمان کربلا در این میان از حیث سن و فضیلت از خواهرانش برتر بود. به همین جهت ایشان را زینب کبری نامیدند. بنا به نقل شیخ مفید و برخی دیگر، زینب صغری همان خواهر مادری حضرت زینب، یعنی امّ کلثوم بوده است، امّا شیخ مفید در پایان کلام خود در زمره‌ی فرزندان علی علیه السّلام به زینب صغرای دیگری اشاره می‌کند که مادرش کنیز بوده است.
کنیه آن مخدّره: امّ کلثوم (که با در نظر داشتن امّ کلثوم خواهر آن بزرگوار، حضرت زینب امّ کلثوم کبری می‌باشد)، امّ عبدالله و امّ الحسن است، ولی کنیه‌های خاصّ حضرت: امّ المصائب، امّ الرّزایا و امّ النّوائب می‌باشد. القاب ایشان بسیار است و برخی مانند مرحوم رحمانی همدانی، قریب به پنجاه لقب برای حضرت زینب کبری علیها السّلام برشمرده‌اند که نشان‌دهنده‌ی عظمت شأن و رفعت جایگاه این بانوی مکرّمه نزد خدای متعال می‌باشد.
بعضی از القاب آن مکرّمه عبارت است از: کعبة الرزایا (قبله رنج‌ها) - نائبة الزهراء علیها السّلام (جانشین و نماینده حضرت زهرا علیها السّلام) - نائبة الحسین علیه السّلام (جانشین و نماینده حضرت حسین علیه السّلام) - ملیکة الدنیا (ملکه جهان) - عقیلة النّساء (خردمند بانوان) - ناموس رواق العظمة (ناموس حریم عظمت و کبریائی) - سرّ ابی‌ها (راز پدرش علی علیه السّلام) - سلالة الولایة (خلاصه ولایت) - ولیدة الفصاحة (زاده‌ی شیوا سخنی) - صدّیقة الصّغری [در مقابل صدّیقه کبری که لقب حضرت زهرا علیها السّلام است]- الفاضلة- الکاملة- عابدة آل علی (پارسای خاندان علی علیه السّلام) - محبوبة المصطفی- قرّة عین المرتضی (نور چشم حضرت علی علیه السّلام) و ....

پس از نامگذاری، جبرئیل رسول خدا صلّی الله علیه و آله را از مصائب و اندوه‌هایی که زینب سلام الله علیها با آن مواجه خواهد شد، با خبر ساخت و رسول خدا صلّی الله علیه و آله از شنیدن آن به گریه افتادند و فرمودند: هر کس بر مصیبت و اندوه این دختر گریه کند، ثواب و پاداش او نزد خدای متعال برابر کسی است که بر دو برادرش حسن و حسین گریه کند. پیامبر صلّی الله علیه و آله حضرت زینب علیها السّلام را طلب کرده و بوسیدند و فرمودند: وصیّت می‌کنم به حاضرین و غائبین که این دختر را به خاطر من پاس بدارید، که همانا وی به خدیجه کبری علیها السّلام مانند است (همانند خدیجه علیها السّلام می‌باشد).
در فضیلت این مخدّره همین بس که رسول خدا صلّی الله علیه و آله او را به بانوی فضیلت و ایثار، امّ المؤمنین حضرت خدیجه سلام الله علی‌ها تشبیه نموده اند، همان خدیجه‌ای که پیغمبر در فراغ او فراوان می‌گریست و در رتبه و مقام برترین همسران آن حضرت بود. همان خدیجه‌ای که اسلام در اوج غربت و تنهائی خود به برکت ایثار و گذشت او از اموال کثیرش، جان گرفت و رشد و تکامل یافت. همان بانوئی که تنها رَحِم پاک و مقدّس او شایسته‌ی نگهداری از ولیّة الله العظمی و عصمة الله الکبری فاطمة الزهرا سلام الله علی‌ها بود.
آری همان طور که به سبب ایثار خدیجه علی‌ها السّلام ستون اسلام بر افراشته شد، به خاطر صبر و استقامت و جان فشانی زینب سلام الله علی‌ها و خطبه‌های روشن گر و جان سوز او درباره واقعه عاشورا و قیام اباعبد الله علیه السّلام، حیات دین جدّش رسول خدا صلّی الله علیه و آله جان تازه‌ای گرفت و با خون سرخ اباعبد الله علیه السّلام و تبلیغ و صبر زینب کبری علی‌ها السّلام جاودانه شد.
زینب علیها السّلام چنان نزد خدا مقرّب است و دل اولیاء خدا را ربوده، که ثواب گریه بر او و مصائبی که دیده است به تنهائی برابر با ثواب گریه بر دو امام همام و دو آقا و سرور جوانان بهشت، دو گوشواره عرش خدا، حضرت ابامحمّد امام حسن مجتبی و حضرت اباعبد الله الحسین سیّد الشّهدا علیهما السّلام می‌باشد.

چنان چه در بعضی از اخبار و آثار مشاهده می‌شود، حضرت زینب کبری سلام الله علیها بلند قامت، و به چهره نورانیش هزار ماه و خورشید مستمند بودند، مقامات سکینه و وقارش را به خدیجه کبری، و عصمت و حیائش را به فاطمه زهرا، و فصاحت و بلاغتش را هنگام تکلّم به علی مرتضی، و حلم و بردباریش را به حسن مجتبی، و شجاعت و قوّت قلبش را به حضرت سیّدالشّهدا همانند نموده اند. رسول خدا او را به خدیجه کبری همانند فرموده، ارباب مقاتل نوشته اند که: در روز عاشورا «خرجت امرأةٌ من الخیمةِ کأَنَّها الشّمسُ» زنی از خیمه خارج شد که گوئی خورشید بود، چون از نام آن زن پرسیدند، گفتند او زینب دختر علی بن ابی طالب است.

دختر بزرگوار فاطمه سلام الله علی‌ها در سن پنج یا شش سالگی مادر خود را از دست داد. لیکن با همین سن کم چنان تربیت شده بود که از فاطمه علی‌ها السّلام حدیث و روایت نقل کرده و برخی از تاریخ نویسان و محدّثان، خطبه‌ی فدک را به نقل از همین بانوی بزرگوار یعنی حضرت زینب علی‌ها السّلام ذکر کرده اند. به عنوان نمونه ابوالفرج در مقاتل الطّالبیین در شرح حال عون بن عبدالله بن جعفر می‌نویسد: مادر عون، زینب عقیله، دختر علی بن ابی طالب است. سپس ادامه می‌دهد: زینب همان زنی است که ابن عبّاس خطبه‌ی فدک فاطمه علیها السّلام را از او روایت کرده است و در آغاز خطبه (ابن عبّاس) گوید: این خطبه را عقیله‌ی ما زینب دختر علی علیه السّلام برای ما روایت کرد....
بدیهی است نقل چنین خطبه‌ای از طرف دختری در سن پنج یا شش سالگی و حفظ کامل آن با آن همه بلاغت و جامعیت، نشانه‌ی کمال رشد، علم، فهم و دانائی اوست و می‌توان گفت که ایشان عطیّه‌ی الهی بوده و ویژگی‌های خاصّی داشته است. سخنان حضرت زینب علی‌ها السّلام در طول مسافرت کربلا، کوفه و شام و خطبه‌ها و سخنرانی هائی که در فرصت‌های مختلف در برابر ستمکاران و طاغیان آن زمان و مردم ایراد فرموده است، نشان می‌دهد که علم، دانش و کمال آن بانوی بزرگوار اکتسابی و از راه تحصیل و تعلیم نبوده بلکه عنایت الهی و جنبه خارق العاده‌ای داشته است. دلیل این ادّعا کلام امام چهارم علیه السّلام است که پس از سخنرانی زینب علیها السّلام در کوفه، آن حضرت خطاب به او فرمود: «یا عمّةُ اُسکُتی أنتِ بحمدِ اللهِ عالِمَةٌ غیرُ معلَّمةِ و فهمةٌ غیرُ مفهَّمةِ ...» [عمّه جان آرام باش و سکوت اختیار کن که تو بحمدالله دانشمندی معلّم ندیده و فهمیده‌ای هستی که کسی به تو فهم نیاموخته است].

در میان نزدیکان امیر المؤمنین علی علیه السّلام بسیاری آرزوی مفتخر شدن به همسری این بانوی رشیده را داشتند، ولی هر گاه از آن سخن می‌گفتند با پاسخ منفی امام علیه السّلام رو به رو می‌شدند. با خواستگاری عبد الله بن جعفر بن ابی طالب (برادر زاده‌ی امیر المؤمنین علیه السّلام) و فرزند شهید بزرگوار جعفر طیّار، تقاضای او مقبول افتاد و زینب علی‌ها السّلام با مهریه ای، چون مادر بزرگوارش –چهار صد و هشتاد درهم- به همسری عبد الله در آمد و قدم در خانه‌ی او گذاشت. ثمره‌ی این ازدواج مبارک پنج فرزند به نام های: علی، عون، عبّاس، محمّد و امّ کلثوم هستند که عون و محمّد در کربلا فدائی دائی بزرگوار و امام بر حقّ خود حضرت اباعبد الله الحسین علیه السّلام شده و در رکاب سالار شهیدان به شهادت رسیدند.

پی‌نوشت‌ها:ریاحین الشّریعة ج٣ ص٣٨و٣٩/ تقویم شیعه ص١٤٧/ فاطمه زهرا علی‌ها السّلام سرور دل پیامبر صلّی الله علیه و آله ص٧٩٤و٧٩٥/ زینب عقیله بنی هاشم ص١٣تا١٥.