مراسم عزاداری حسینی در طهران قدیم + فیلم

هر چند در دو سال گذشته حال و هوای محرم به دلیل شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های وضع شده مثل گذشته نیست، اما هنوز هم مردم برای عزاداری اباعبدالله هر آنچه از دستشان برآید انجام می‌دهند و تلاش می‌کنند تا مراسم محرم را به بهترین شکل برگزار کنند. هر سال با نزدیک شدن ماه محرم کوچه‌ها و خیابان‌ها سیاه پوش می‌شوند و مردم برای برپایی تکایا و هیأت‌ها به جنب و جوش می‌افتند. بچه‌ها تکیه‌های کوچک خود را به پا می‌کنند و بساط نذری از چای و شربت گرفته تا غذا در گوشه گوشه شهر چیده می‌شود. هر چند در دو سال گذشته حال و هوای محرم به دلیل شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های وضع شده مثل گذشته نیست، اما هنوز هم مردم برای عزاداری اباعبدالله هر آنچه از دستشان برآید انجام می‌دهند و تلاش می‌کنند تا مراسم محرم را به بهترین شکل برگزار کنند. مراسمی که ریشه در گذشته‌های دور دارد و در تمام ادوار، دل‌های شیعیان را غرق ماتم و عزا کرده است.

در طول تاریخ گاه پیش آمده که به دلیل سخت گیری دولت‌ها و جلوگیری از عزاداری، مردم در صندوق خانه‌ها و پستو‌های خانه شان مراسم اباعبدالله را برگزار می‌کردند تا همچنان چراغ عزاداری امام حسین (ع) را روشن نگه دارند.در طهران قدیم هم چند ماه مانده به محرم، مردم نذورات خود را در قالب وجه نقد یا کالا‌هایی مثل چای و قند و ذغال و تنباکو به صندوق دار مسجد یا حسینیه تقدیم می‌کردند و آن‌هایی هم که توان مالی نداشتند، با فرا رسیدن محرم در دستگاه امام حسین(ع) کاری را به دست می‌گرفتند.تکیه‌هایی همچون رضاقلی خان، پاچنار، درخوانگاه، سادات اخوی، امامزاده یحیی (ع) و دباغ خانه از جمله تکیه‌های معروفی بود که در تهران قدیم میزبان عزاداران حسینی می‌شد که برخی از آن‌ها همچون سادات اخوی و امامزاده یحیی (ع) همچنان در ماه محرم فعالیت می‌کنند.حسینیه سادات اخوی قدمتی به اندازه پایتخت شدن تهران دارد و هنوز سنت‌های قدیمی این شهر را حفظ کرده و هر روز در ایام محرم از عزادارن امام حسین (ع) پذیرایی می‌کند. تا پیش از کرونا این پذیرایی با قهوه یا چای در استکان کمر باریک و نان قندی بود، سنتی که از همان سال‌های ابتدای ساخت تکیه و از زمان قاجار آغاز شد.

در قدیم برای سیاهپوش کردن خانه و محله از انواع پارچه‌های ملیله دوزی شده، مخمل، سوزن دوزی و انواع قالیچه‌ها و پرده‌ها استفاده می‌کردند که با طرح‌ها و اشعار در وصف امام حسین (ع) و قمر بنی هاشم تزئین شده بود و آن‌ها را طوری نصب می‌کردند که حتی یک آجر سفید هم معلوم نباشد.بچه‌های کوچک هم با گرفتن چادر مشکی مادران و پارچه‌های اضافه تکیه‌های کوچکی را آماده می‌کردند و با چوب‌های بلند و سبکی که پارچه مشکی از آن آویزان کرده بودند، دسته‌های عزاداری کوچکی را تشکیل می‌دادند.

اگر در این ماه کودکی قدم به دنیا می‌گذاشت خانواده تلاش داشتند تا در حد توان خود یک نذری بدهند تا به حرمت امام حسین (ع) هرگونه بلا و خطر از کودک دفع شود، این نذری‌ها بنا به توان پدر و مادر کودک از آبگوشت و آش تا نان و ماست یا خرما و حلوا بود، برخی هم نذر خود را با ریختن مقداری برنج روی برنج‌های نذری ادا می‌کردند.بنا بر روایت جعفر شهری در کتاب طهران قدیم، یکی از نذورات در ماه محرم، پذیرایی از مردم با خرما و پنیر و نان روغنی بعد از نماز صبح و به عنوان صبحانه بود، برخی هم حاجت خود را با نذر پیراهن بین فقرا و بی سیاه مانده‌ها از امام حسین (ع) می‌گرفتند. برخی تکایا و هیأت‌ها نذری دادن را تا روز دوازدهم محرم ادامه می‌دادند و عده‌ای دیگر هم این مراسم را تا پایان ماه صفر برپا می‌داشتند.

مردم در ایام عزاداری برای اباعبدالله علاوه بر سینه زنی و زنجیر زنی، بر سر دسته‌های سینه زن کاه می‌پاشیدند. عده‌ای سر و صورت خود را گِل مالی می‌کردند و برخی هم با زبان روزه زیر علم و کتل می‌رفتند، پوشاندن لباس عربی به تن بچه‌ها هم یکی دیگر از آداب و رسوم ماه محرم محسوب می‌شد که امروزه از آن با عنوان سقا کردن کودک یاد می‌شود.اما در این میان آن‌هایی که توانایی عزاداری به این شکل و همراه شدن با دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی را نداشتند در عزاخانه‌ها خدمت می‌کردند و با کار‌هایی مثل جمع کردن استکان‌های چای، جفت کردن کفش عزاداران، اسپند دود کردن و یا قهوه چی گری، ارادت خود را به سیدالشهدا نشان می‌دادند.

یکی از نذر‌های مرسوم در طهران قدیم به وقت محرم، نذرسکوت بود. یعنی کسی که حاجتی در دل داشت نذر می‌کرد که ۱۲ روز محرم یا دو ماه محرم و صفر را روزه سکوت بگیرد.البته در این میان برخی هم این نذر را به نذر بی خوابی، تشنگی، گرسنگی، سرکشی به زندانی، کمک به ناتوان یا ریختن دانه برای پرندگان تغییر می‌دادند.بر خلاف امروز که نذری‌ها بیشتر قیمه و قورمه سبزی است، اغلب غذا‌هایی که به عنوان نذری در این ایام طبخ می‌شد آش شعله قلمکار، آش کشک، شیربرنج و آش امام زین العابدین (ع) بود، البته برخی هم توان مالی بیشتری داشتند غذا‌هایی مثل عدس پلو، فسنجان، ماش پلو، آبگوشت و قیمه و قورمه هم می‌دادند.
نذری افراد کم بضاعت هم در این ماه شامل آب دادن، شربت دادن، پخش نان و ماست و سقایی کردن می‌شد، در واقع محرم فقیر و غنی نمی‌شناخت و نمی‌شناسد و هنوز هم هر کسی به سهم خود در این ماه آنچه در توان دارد را در طبق اخلاص می‌گذارد تا مشمول نگاه پر مهر حضرت اباعبدالله (ع) شود.

در ادامه کلیپی از مراسم عزاداری حسینی در طهران قدیم، همراه با نوحه ای قدیمی را می بینید: