ابتلا به کرونا پس از تزریق واکسن چرا و چگونه؟ /رفتارهای غلط پساواکسن
«حالا نزدیک به یک سال و نیمی میشود که با ویروس کووید-۱۹ دست و پنجه نرم می‌کنیم؛ ویروسی که از اولین روزهای ظهورش، ترس و اضطراب کم‌سابقه‌ای در دل جوامع بشری کاشت و سبک زندگی‌مان را کاملا تغییر داد. در همین حین اما، در اقدامی بی‌سابقه ما انسان‌ها موفق شده‌ایم چند واکسن کارآمد را در کمتر از یک سال برای مقابله با این بیماری بسازیم و در همین زمان شروع به واکسینه‌کردن خود در مقابل آن کنیم. شاید همین سرعت عمل خیره‌کننده در دستیابی به چنین واکسن‌های موثری، همراه با عوامل منطقی و بعضا غیر منطقی و شبه‌علمی باعث شدند خیلی‌ها در کشورهای مختلف نسبت به کارایی و تزریق این واکسن‌ها دچار تردید شوند. یکی از دلایل مهمی که برخی با استناد به آن از تزریق واکسن کرونا هراس دارند، موارد ابتلای مجدد به ویروس، بستری‌شدن یا حتی مرگ بر اثر کووید-۱۹ پس از تزریق واکسن کروناست. اگر طبق داده‌هایی که درباره این واکسن‌ها در آزمایش‌های بالینی اعلام شده، تاثیرگذاری آنها بسیار بالاست، چه دلیلی دارد پس از تزریق، فردی دوباره گرفتار این ویروس و عوارضش شود و با این وجود چرا باید به این واکسن‌ها اعتماد کنیم؟
محققان در پاسخ به این پرسش که چرا باید به واکسن‌ها اعتماد کنیم صراحتا می‌گویند ابتلای برخی افراد به بیماری پس از واکسینه‌شدن در ابعاد جمعیت یک جامعه، اصلا غیر منتظره و عجیب نبوده و به معنی ناکارآمدی آن واکسن نیست.
دکتر آنتونی فائوچی، رئیس موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا در نشست خبری هفتگی کاخ سفید درباره آخرین وضعیت همه‌گیری کووید-۱۹ که در ششم فروردین ۱۴۰۰ برگزار شد، می‌گوید: «وقتی میلیون‌ها نفر را در سطح جامعه واکسینه می‌کنید، ظهور موارد ابتلا به بیماری پس از واکسینه‌شدن غافلگیرکننده و غیر معمول نیست.» بروز چنین اتفاقاتی دلایل متنوعی می‌تواند داشته باشد. ردیابی و بررسی داده‌های ژنومی این افراد که به اصطلاح به آنها «موارد ابتلا (Breakthrough Cases)» گفته میشود می‌تواند کمک به‌سزایی در توسعه واکسن‌ها داشته باشد.
هیچ واکسنی ایمنی کامل نمی‌دهد
مدیر پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد موارد ابتلا به کرونا پس از تزریق واکسن را بدیهی می‌داند و دلایلی برای آن شرح می‌دهد. دکتر محمدجعفر صادقی ابتدا درباره میزان مصونیت واکسن‌ها می‌گوید: در بیش از یک سالی که تحقیقات انجام شده و اثرگذاری واکسن‌ها اعلام شده، هیچ واکسنی در دنیا ادعای صددرصد ایمنی نکرده است. برخی که درباره مصونیت ۶۰ تا ۷۰ درصدی صحبت کرده اند یعنی احتمال ابتلا به کرونا تا ۳۵ درصد وجوددارد.درحقیقت بسیاری از واکسن‌ها افراد را دربرابر ابتلا صددرصد محافظت نمیکنند، ولی می‌توانند جلو بروز علائم را بگیرند. درنتیجه افرادی که واکسن زده اند، بی آنکه بدانند ممکن است ناقل عامل بیماری زا باشند. اگر اولین سؤالی که از ذهن شما عبور می‌کند، این است که پس چرا واکسن بزنیم، پاسخ دکتر صادقی را بشنوید: توانایی مهم واکسن، این است که از مرگ ومیر افراد پیشگیری می‌کند؛ یعنی کرونا از یک بیماری ویروسی شدید، خطرناک و کشنده به یک بیماری عادی‌تر با علائم خفیف‌تر تبدیل میشود.
وی البته به نکته مهم دیگری اشاره می‌کند که شاید از نگاه افراد غافل دور مانده باشد: ممکن است فرد پیش از تزریق واکسن در معرض ویروس بوده و بروز علائم با تزریق واکسن هم زمانی پیداکرده باشد. به عنوان نمونه یک هفته قبل از تزریق واکسن درمعرض ویروس بوده و در زمان تزریق هیچ علامتی نداشته است.
مسئله آخری که مدیر پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد از آن یادمی کند، شرایط مصونیت کامل نسبت به این بیماری است: درحقیقت تا زمانی که ۷۰ درصد جمعیت کل کشور واکسن را دریافت نکنند، از میزان سرایت و ابتلای این بیماری کم نخواهدشد و تا رسیدن به چنین روزی بسیار فاصله داریم به همین دلیل رعایت فاصله گذاری و نکات بهداشتی و استفاده از ماسک همچنان ضروری است.
ماه‌های ابتدایی همه گیری کووید ۱۹ با ابهام‌های زیادی همراه بود و همه مردم دنیا در انتظار ساخت واکسن‌هایی بودند که بتوانند پس از تزریق آن به زندگی عادی برگردند، اما یافته‌های بعدی، برخی نقاط تاریک را روشن کرد. اکنون دانشمندان می‌دانند پادتن‌هایی که بعد از ابتلا به کرونا در بدن ساخته می‌شوند، همیشه از بیماری مجدد جلوگیری نمی‌کند.
ممکن است بعد از تزریق واکسن به ویروس مبتلا شویم؛ زیرا بعد از تزریق هر نوبت دو یا سه هفته طول می‌کشد تا در بدن ایمنی ایجاد شود. اگر یک روز یا یک هفته بعد از دریافت واکسن درمعرض ویروس قرار بگیرید، هنوز هم دربرابر بیماری آسیب پذیر هستید و ممکن است آن را به دیگران منتقل کنید؛ بنابراین دراین باره که واکسن در بخش زیادی از مردم مصونیت ایجاد می‌کند، تاحدی توافق نظر وجود دارد، اما هنوز مشخص نیست تا چه حد در جلوگیری از بیماری و انتقال آن مؤثر است.
تفاوت بین تاثیرات نشان داده‌شده در آزمایش‌ها و کارآمدی واکسن‌ها
بیشتر واکسن‌های کرونایی که اکنون از آنها در سطح جهان و ایران استفاده میشود، تاثیرگذاری مثبت و بسیار بالایی را در فاز سوم آزمایش‌های بالینی از خود نشان داده‌اند. اما باید به این نکته توجه کنید که تاثیرگذاری یک واکسن در این آزمایش‌ها صرفا منعکس‌کننده کارآمدی آن در هنگام توزیع گسترده در سطح جامعه نیست. در فازهای بالینی یک واکسن، میزان تاثیرگذاری آن با مقایسه گروهی که واکسن دریافت کرده‌اند و گروهی که واکسن دریافت نکرده‌اند (دارونما) مشخص میشود. باید این را هم در نظر داشت که وقتی به طور مثال گفته میشود این میزان در آزمایش‌ها ۹۵ درصد است، به این معنی نیست که از هر صد نفر، پنج نفر پس از تزریق واکسن به بیماری مبتلا میشود، بلکه این عدد به ما می‌گوید که هر شانسی برای ابتلا به ویروس داشته‌ایم، پس از تزریق واکسن این شانس ۹۵ درصد کاهش می‌یابد. همچنین یکی دیگر از موضوعات مهم در این بحث، مشخص‌نشدن افراد مبتلای بدون علامت در آزمایش‌های بالینی یک واکسن است، زیرا محققان فقط قادر به تشخیص بیماران با علائم مشخص بیماری هستند و در نتیجه گروه ناقلان بی‌علامت، جزو افراد مبتلا پس از زدن واکسن به حساب نمی‌آیند.
پس از این که واکسن‌های کووید-۱۹ مجوز استفاده گسترده در کشوری را دریافت کنند، در آن زمان با انجام مطالعات روی افراد واکسینه‌شده، می‌توان متوجه شد که آیا واکسن مانعی برای انتقال ویروس از جانب بیماران بی‌علامت هست یا خیر. همچنین در این مرحله، می‌توان کارآمدی واقعی یک واکسن در جامعه معینی را مطالعه و مشخص کرد. به طور معمول نتایج به دست آمده در این فاز مطالعاتی عدد کمتری را نسبت به نتایج فاز سوم آزمایش‌های بالینی نشان می‌دهد. برای مثال میزان کارآمدی واکسن آنفلوآنزا در ابعاد گسترده بین ۴۰ تا ۶۰ درصد است. اما همین میزان هم سالانه جان میلیون‌ها نفر را نجات می‌دهد. در واقع کاهش تاثیرات یک واکسن در هنگام واکسیناسیون گسترده، به معنی مفید نبودن آن نیست.
ماهان غفاری، پژوهشگر اپیدمیولوژی و تکامل ویروس از دانشگاه آکسفورد در گفت‌وگو با جام جم می‌گوید: «مشاهدات در آمریکا و فلسطین اشغالی نشان می‌دهد که کارآمدی واکسن‌های کووید-۱۹ استفاده‌شده در این کشورها، با نتایج به دست آمده در فاز سوم بالینی بسیار نزدیک هستند. این خبر بسیار مثبتی است و نشان می‌دهد کارایی این واکسن‌ها در ابعاد بزرگ جامعه نیز مؤثر بوده است. همچنین مطالعاتی که روی واکسن آسترازنکا انجام شده، از وضعیت خوب این واکسن پس از تزریق گسترده آن خبر می‌دهد.»
با این وجود دنبال‌کردن وضعیت افراد واکسینه‌شده، مطالعه روی کسانی که پس از تزریق واکسن به بیماری مبتلا شده‌اند و شناسایی ریشه‌ها و دلایل آن، امری ضروری برای هر جامعه و برای توسعه واکسن‌هاست.
باید و نبایدهای پس از تزریق واکسن کرونا
در حالیکه گروه های هدفی همچون سالمندان، بیماران خاص و سخت علاج، جانبازان و پاکبانان دوز اول و یا هر ۲ دوز واکسن کرونا را دریافت کرده اند اما همچنان رفتارهای غلط پساواکسن بین آنها و حتی اطرافیانشان دیده می شود.
برخی از این افراد با ماسک خداحافظی می کنند و به خیال اینکه ایمن شده اند به رفتارهای مخاطره آمیز از جمله حضور بدون ماسک در تجمعات و مکان های شلوغ دست می زنند، که البته گزارش هایی از ابتلای برخی از این افراد به کرونا موجب تعجب شده است در حالیکه اگر اطلاعات کافی در این زمینه وجود داشته باشد در مرحله اول، رعایت پروتکل ها همچنان مورد توجه است و در صورت ابتلا نیز جای تعجب باقی نمی ماند.
فاصله استاندارد میان ۲ دوز تزریق واکسن چقدر است؟ ایمنی در چه زمانی پس از تزریق حاصل می شود؟ آیا احتمال ابتلا به کرونا بین زمان تزریق ۲ دوز واکسن وجود دارد؟ فردی که واکسن دریافت کرده ناقل کرونا است؟ زمان ایمنی واکسن با نام های تجاری ( برند) مختلف تفاوت دارد؟
به نظر می رسد این موارد از مهمترین سوالاتی است که باید در جامعه پاسخ و نشر داده شود تا سواد عمومی در خصوص تزریق واکسن و مراقبت های پس از آن در جامعه افزایش یابد، نه اینکه تنها به اطلاع رسانی در خصوص علائم بالینی پس از تزریق اکتفا کنیم.
رییس گروه مبارزه با بیماری های واگیر دانشگاه علوم پزشکی لرستان در پاسخ به این سوالات گفت: عدم استفاده از ماسک توسط افرادی که واکسن کرونا را تزریق کرده اند یک اشتباه بزرگ است که منجر به افزایش احتمال ابتلای این افراد و اطرافیان آنها می شود.
حمید مخیری افزود: زمانی می توانیم به راحتی با ماسک خداحافظی کنیم که ۷۰ درصد جامعه ۲ نوبت واکسن کرونا را دریافت کرده باشند و ۲۸ روز هم از تزریق نوبت دوم گذشته باشد در حالیکه اکنون متوسط دریافت کنندگان واکسن در کشور و استان هفت درصد است.
احتمال ابتلا به کرونا در فاصله بین تزریق دوز اول و دوم وجود دارد؟
وی در این خصوص توضیح داد: افرادی که دوز اول واکسن کرونا را با هر نام تجاری دریافت کرده باشند احتمال ابتلا به بیماری کووید ۱۹ را دارند همچنان که گزارش ها نشان می دهد برخی از آنها به دلیل رعایت نکردن پروتکل های بهداشتی و حذف ماسک، مبتلا شده اند.
مخیری همچنین گفت: برخی از افراد نیز ممکن است در زمان تزریق واکسن هیچگونه علائمی از ابتلا به کرونا نداشته اما کرونا مثبت باشند که تزریق واکسن کاری از پیش نمی برد و این افراد بیمار محسوب می شوند.
به گفته وی برخی هم ممکن است به دلیل تزریق واکسن کرونا مثبت شوند که این افراد بنابر نظر متخصصان، نیازی به دریافت دوز دوم واکسن ندارند.
افرادی که واکسن دوز اول را می زنند ناقل کرونا هستند؟
رییس گروه مبارزه با بیماری های واگیر دانشگاه علوم پزشکی لرستان در خصوص این پرسش اظهار داشت: دریافت کنندگان واکسن کرونا در حالت عادی، ناقل بیماری کووید ۱۹ نیستند اما باید پروتکل های های بهداشتی را رعایت کنند چون با توجه به اینکه احتمال ابتلا به کرونا در آنها دور از انتظار نیست، در صورت ابتلا، به نوع بدخیم ویروس دچار می شوند بنابراین باید در وهله اول به دلیل حفظ سلامتی خود همچنان پروتکل های بهداشتی از جمله استفاده از ماسک را جدی بگیرند اما اگر به ویروس مبتلا شدند مانند سایر بیماران، ناقل هستند.
فاصله بین ۲ نوبت تزریق واکسن با برندهای مختلف متفاوت است؟
به گفته وی فاصله بین نوبت اول و دوم تزریق واکسن کرونا بر اساس دستورالعمل کارخانه سازنده هر واکسن فرق دارد، به نحوی که قبل از این گفته می شد به طور متوسط باید ۲۱ تا ۲۸ روز ( سه تا چهار هفته) بین دریافت ۲ دوز واکسن کرونا فاصله باشد اما اکنون برخی از شرکت های سازنده ۲۸ تا ۹۰ روز ( چهار تا ۱۲ هفته) را عنوان می کنند.
مخیری در خصوص این سوال که آیاد افرادی که دوز دوم را دیرتر از ۲۸ روز دریافت کرده اند ایمنی لازم در برابر کرونا را خواهند داشت؟ توضیح داد: برخی دانشمندان و متخصصان معتقد هستند به عنوان مثال اگر فاصله بین دریافت ۲ دوز واکسن آسترازنکا ۱۰ ماه باشد تاثیر بیشتری دارد و ایمنی فرد بیشتر خواهد بود بنابراین جای نگرانی در این خصوص وجود ندارد.
نتایج تحقیقات درباره کارآمدی واکسن در جامعه
با توجه به این که مدت زمان زیادی از توزیع وسیع واکسن کرونا در جهان نگذشته است، هنوز داده‌های دقیق و جامعی درباره میزان کارآمدی این واکسن‌ها وجود ندارد و به احتمال زیاد در ماه‌های پیش رو شاهد انتشار داده‌های بسیار دقیق‌تری در این زمینه خواهیم بود. در گزارشی که چندی پیش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) آمریکا منتشر کرده است، پس از مطالعه روی ۱۴ هزار و ۷۶۵ نفر از پرسنل یک مجتمع بهداشتی که به‌طور کامل واکسینه شده بودند، ۲۲ نفر از آنها به کووید-۱۹ مبتلا شده‌اند. سن تمام این افراد بین ۴۱ تا ۷۳ سال بوده است و از بین آنان ۱۴ نفر پس از ابتلا هیچگونه علائمی از بیماری نداشته‌اند؛ همچنین فقط دو نفر از ۲۲ مورد ابتلا به دلیل عوارض این ویروس در بیمارستان بستری شده‌اند و یک نفر هم بر اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست داده است. عدد به دست آمده در این مطالعه، روند غیر عادی که نشان‌دهنده ناکارآمدی واکسن‌ها باشد را نشان نمی‌دهد.
نتایج چند مطالعه دیگر نیز در همین زمینه در نشریه «نیوانگلند ژورنال آو مدیسن» منتشر شده‌اند که در هیچکدام از آنها روند غیر معمول ابتلا، پس از واکسینه‌شدن وجود نداشته است. بر طبق این نتایج از ۸۱۲۱ پرسنل یک مرکز درمانی در تگزاس آمریکا و همچنین ۱۴ هزار و ۹۹۰ نفر از کارکنان مرکز درمانی دیگری در کالیفرنیا که به طور کامل واکسینه شده بودند، فقط ۱۱ نفر پس از گذشت ۱۴ روز یا بیشتر از زمان تزریق دوز دوم واکسن، به بیماری کووید-۱۹ مبتلا شده‌اند.
مقاله منتشرشده دیگری در همین نشریه حکایت از این دارد که تاثیرگذاری کامل واکسن‌ها پس از یک بازه ۱۴روزه، بعد از تزریق دوز دوم اتفاق می‌افتد و تا قبل از آن احتمال ابتلای فرد واکسینه‌شده به بیماری همچنان بالا است.
سازمان‌های بهداشتی به کمک دولت‌ها و معمولا پس از واکسینه‌کردن افراد جامعه سعی میکنند تا با ردیابی موارد ابتلا، الگوهای خاصی از ابتلا به بیماری را پیدا کنند. این الگوها می‌توانند بر اساس یک گروه سنی یا جنسیت خاص، افراد دارای یک بیماری مشترک یا گونه‌ای از ویروس کرونا باشد که موارد ابتلا، مشترکا به آن گرفتار شده‌اند. وجود چنین الگوهایی خطرناک است و این معنی را می‌دهد که واکسن مورد استفاده در افراد خاصی یا در برابر گونه جدیدی از ویروس نمی‌تواند ایمنی مناسبی ایجاد کند. با توجه به آخرین گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری، تاکنون چنین الگویی در ابعاد گسترده یافت نشده است.
جمع‌آوری داده و دنبال‌کردن رشته‌های ژنومی ویروس، امری بسیار مهم در هنگام واکسینه‌کردن جامعه در مقابل بیماری کووید-۱۹ است. با داده‌های به دست آمده از این طریق می‌توان فهمید که آیا موارد ابتلا پس از تزریق واکسن به دلیل واکنش ضعیف سیستم ایمنی بدن‌شان مبتلا شده‌اند یا این که علت ابتلای آنها ظهور سویه‌های جدیدی از ویروس کرونا بوده است که این مورد بسیار نگران‌کننده‌تر و نیازمند اقدام فوری نهادهای مربوطه خواهد بود. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که صرفا یک جهش جدید از جانب ویروس باعث نمی‌شود واکسن‌ها به طور کامل بی‌اثر شوند. بلکه این جهش‌ها و ایجاد سویه‌های جدید، به طور تدریجی رخ می‌دهند و به مرور زمان از کارآمدی واکسن‌های کووید-۱۹ می‌کاهند.
به همین دلیل هم دولت‌ها زمان محدودی برای واکسینه‌کردن جامعه دارند. آن طور که دکتر غفاری در ادامه گفت‌وگو به ما می‌گوید: «ما بیشتر در یک جنگ با زمان هستیم که بتوانیم چقدر سریع واکسن‌های خوبی که در اختیار داریم را در ابعاد گسترده به مردم تزریق کنیم.»
مجله اینترنتی تابناک جوان
