۰۴ مرداد ۱۴۰۰ - ۰۷:۵۸

عاشقانه های گوته نویسنده آلمانی برای حضرت علی (ع)

عاشقانه های گوته نویسنده آلمانی برای حضرت علی (ع)
گوته نویسنده آلمانی دست‌نوشته‌هایی از آیات قرآن و با عبارت «علی، ولی الله» از خود به یادگار گذاشته که گفته می‌شود بیش از دو قرن قدمت دارد.
کد خبر: ۴۲۲۱۷
تعداد نظرات: ۵ نظر
وهان ولفگانگ فون گوته زاده ۲۸ آگوست ۱۷۴۹ در فرانکفورت و درگذشته ۲۲ مارس ۱۸۳۲ در وایمار آلمان یکی از کلیدهای اصلی ادبیات آلمانی، از مردان بزرگ فرهنگی قرون ۱۸ و ۱۹ اروپا و از افراد برجسته ادبیات حهان به شمار می‌آید. گوته آلمانی، شکسپیر انگلیسی، هومر یونانی و دانته ایتالیایی را چهار رکن ادبیات اروپا می‌دانند.
از آثار مهم او می‌توان به «اگمونت»، «فاوست»، «خویشاوندی‌های اختیاری»، «دیوان غربی شرقی» و «رنج‌های ورتر جوان» اشاره کرد. در این بین رمان «رنج‌های ورتر جوان» شهرت زیادی دارد. به طوریکه ناپلئون بناپارت در دیداری خصوصی با گوته، عنوان کرد که «ورتر» را بارها و بارها مطالعه کرده است.
تأثیر او در سرتاسر اروپا آنچنان گسترش یافت که آثارش در قرن بعد از او، منبع اولیه‌ اطلاعات در زمینه‌های موسیقی، شعر، نمایش‌نامه و فلسفه شد."یوهان" بعدها "وایمار"، فرهنگی‌ترین شهر آلمان، در ایالت "تورینگن" را برای اسکان همیشگی خود انتخاب کرد، آن منزل امروز بنیاد فرهنگی مهمی است که تبدیل به خانه موزه شد."دکتر برنارد فیشر" رئیس بنیاد، در مورد او می افزاید: همچنین از وی به عنوان مبتکر مفهوم ادبیات جهانی نام می‌برند.تأثیری که گوته در فلسفه‌ آلمان داشت، قابل سنجش نیست؛ بویژه اثری که بر نسل کسانی چون «هگل» و «شلینگ» گذاشت.

گوته چه نوشته بود و سعی داشت چه پیامی را به جهان پیرامونش برساند؟

عاشقانه گوته نویسنده آلمانی برای حضرت علی (ع)

با ترجمه آلمانی دیوان حافظ توسط «یوزف فون هامر پورگشتال» شرق‌ شناس مشهور در اتریش، گوته بیش از بیش با اشعار فارسی آشنا شد. در این ایام که مصادف با جنگ و خونریزی های ناپلئون بود. گوته تحت تأثیر شعرهای حافظ، طبع شاعرانه‌اش بازگشت و زندگی در دنیای حافظ سبب شد که او طی یک هفته پانزده شعر جدید بسراید و دیوانی را با عنوان «غربی شرقی» سرود.
در واقع این کتاب جزو واپسین آفریده‌های گوته به شمار می‌رود که او در جایی این کتاب را به عنوان «برآیند زندگی خود» معرفی کرده است. در این دیوان سروده‌ای با عنوان «نغمه محمد» دارد. این شعر مکالمه ای میان حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) است که به توصیف شخصیت پیامبر (ص) می پردازد.
طبق قرائن، گوته برای شناخت بیشتر و بهتر الگوهای حافظ به سراغ منابع مکتوبی از اسلام رفته است.  در این حین «آنی ماری شیمل» پژوهشگر آلمانی معتقد است که تشبیه پیامبر اسلام به آب در شعر «نغمه محمد» در هیچ منبعی به غیر از اثر شیخ کلینی مشهور به «کافی» یافت نمی‌شود.
با این وجود در روزهای ابتدایی ژانویه ۲۰۲۰ میلادی، رسانه فطرس مدیا با همکاری «بنیاد گوته» و «سازمان جهانی یونسکو» به نوشته‌هایی از گوته، خالق «دیوان غربی شرقی» دست یافته است که آن را می‌توان پل فرهنگی‌ از غرب مسیحی به سوی شرق شیعی دانست.

مشق‌های خط عربی و فارسی گوته نشان از چیست؟

در این اثنا، گوته برای فهم بهتر این منابع ناگزیر از آموختن زبان عربی و فارسی بود. مشق‌های خط عربی و فارسی وی بعد از ۲ قرن همچنان در منزل وی موجود است. مشق‌های یوهان از خط عربی در موزه خانه وی در شهر وایمر نگهداری می‌شود. در این بین جمله‌ای که از مهم ترین شعارهای مردم شیعه است، بیش از بیش خودنمایی می کند: «علی ولی الله».
عاشقانه گوته نویسنده آلمانی برای حضرت علی (ع)
عاشقانه گوته نویسنده آلمانی برای حضرت علی (ع)
تعداد نوشته‌های «علی ولی الله» به دست یوهان گوته آن قدر زیاد است که گویی وی با هدفی مشخص قصد یادگیری این جمله را داشته است.
فُطرُس مدیا (مرکز تولید فیلم‌های مستند اسلامی و شیعی) با همکاری «بنیاد گوته» (خانه کلاسیک وایمار / خانه گوته) و «سازمان جهانی یونسکو» به دست‌نوشته‌هایی از گوته، خالق «دیوان غربی شرقی» دست یافته است که آن را می‌توان پل فرهنگی‌ از غرب مسیحی به سوی شرق شیعی دانست.
در مستند فطرس مدیا «برنارد فیشر» رئیس بنیاد گوته، «رضا بیات» پژوهشگر ادب فارسی و «آنی ماری شیمل» پژوهشگر آلمانی، ابعاد این رسم‌الخط‌ها را بررسی کرده‌اند.
بخشی از این دست‌نوشته‌ها نیز قرآنی است و در آن «بسم الله الرحمن الرحیم» و آیاتی از سوره ناس کتابت شده است.

درنگی درباره رابطه گوته و اسلام

عاشقانه گوته نویسنده آلمانی برای حضرت علی (ع)

آنچه در ادامه می‌آید سخنرانی خانم شیمل در مرکز اسلامی هامبورگ است که طی آن به چگونگی علاقه مندی گوته به اسلام پرداخته است.
گوته یکی از بزرگان ادبیات و فرهنگ غرب است که علاقه مندی وی به اسلام و فرهنگ شرق یکی از وقایع نادر در جهان ادب به شمار می‌رود. گوته، برخلاف مستشرقان که شرق را موضوع مطالعه قرار داده اند، آن را طرف گفتگو می‌داند و فاصله میان شرق و غرب را ناشی از عدم شناخت متقابل قلمداد می‌کند. شاید به خاطر آورید که حدود یک سال و نیم پیش گروهی از مسلمانان وایمار درباره مسلمان بودن گوته فتوایی صادر کردند. در این فتوا عنوان شده بود، البته کاملا مشخص نیست گوته چه گفته است، اما از منظر روحی وی مسلمان بود و باید مسلمان شناخته شود. فتوای مذکور پژوهش‌های فراوانی را در میان گوته پژوهان موجب شد و خانم کاتارینا ممسن، به عنوان یکی از پژوهشگران دیوان شرقی، این موضوع را مورد بررسی قرار داد.
قضاوت در این زمینه ساده نیست. از این رو، نخست باید برای روشن شدن مطلب به این موضوع بپردازیم که روزگار گوته چه شرایطی داشت و وی برای فهم اسلام چه امکاناتی در اختیار داشته است؟
دنیای غرب سال‌های سال با دنیای اسلام در ارتباط بوده است. برای نخستین بار قرآن در سال ۱۱۴۳ میلادی به زبان لاتینی در اسپانیا ترجمه شد و چهار صد سال بعد به همت لوتر در بازل انتشار یافت. موضوعات ارزشمند دیگری نیز از دنیای اسلام به دنیای غرب انتقال یافته است. ریاضیات و اعداد حساب نجوم و طب. همان گونه که می‌دانید آثار ابن سینا تا قرن هفدهم نیز در پزشکی اروپا مورد استفاده قرار می‌گرفت و نیز موارد بسیار دیگری که در زندگی امروز ما وارد شده اند و از آن انفکاک ناپذیرند.
متاسفانه برخورد غرب با اسلام نقاط منفی نیز داشته است. در قرون سیزدهم و چهاردهم سعی شد از اسلام تصویری بدبینانه ارائه گردد. این تصویر دشمن گونه با تصرف وین توسط عثمانی‌ها در سال ۱۵۲۹ شدت یافت.
در همین دوره تلاش‌های دیگری نیز برای شناخت و تعامل با مشرق زمین آغاز شد. سیاحان، بازرگانان و اطبای مغرب زمین راهی بلاد مشرق گشتند و ارمغان سفر آنان سفرنامه‌هایی بود که مشرق زمین را با فرهنگی اعجاب انگیز تصویر می‌کرد. اگر بخش دوم دیوان شرقی گوته را بخوانید، در می‌یابید که گوته تا چه اندازه آشنایی اش با شرق را به این سفرنامه‌ها مدیون است. یکی از این سفرنامه‌ها را آدام اولئاریوس، سفیر شلسویک هلشتاین در ایران، به رشته تحریر درآورده است.
اولئاریوس، علاوه بر آن، کتاب گلستان سعدی را نیز برای اولین بار به زبان آلمانی ترجمه کرد که در سال ۱۶۵۴ در اختیار آلمانی زبان‌ها قرار گرفته است. ترجمه گلستان شخصیت بزرگ آلمانی گوتفرید هردر را تحت تاثیر قرار داده به گونه‌ای که در توصیف این اثر می‌نویسد: گلستان زیباترین غنچه‌ای است که می‌تواند در بوستان یک پادشاه بروید.
قرن هجدهم و جنبش روشنگری تحولات تازه‌ای را موجب شد که یکی از ثمرات آن آشنایی اروپاییان با زبان عربی و دیگر زبان‌های شرقی بود. از سوی دیگر، افسانه‌های هزار و یک شب به زبان‌های اروپایی ترجمه شد. این اثر بعد‌ها الهام بخش هنرمندان غرب در آثارشان گردید و حتی تاثیر آن را می‌توان در هنر معماری نیز مشاهده کرد. از سوی دیگر، انگلیسی‌ها در سال ۱۷۵۷ به اولین پیروزیشان در بنگال دست یافتند و متصرفات خود را در هندوستان گسترش دادند. کمپانی هند شرقی مرکز «فورت ویلیام» را برای پژوهش زبان‌های شرقی در کلکته گسترش داد. این مؤسسه در شناخت ما از مشرق زمین بسیار موثر بود؛ چرا که ترجمه بسیاری از آثار فارسی و عربی را بدان مدیون هستیم.

 زندگی را در تبلوری رنگارنگ می یابم

گوته که دوران دانشجویی خود را در اشتراسبورگ می‌گذراند، از افکار هردر بسیار متاثر شد؛ چرا که هردر برای اولین بار او را متوجه مشرق زمین ساختند. در سال ۱۷۷۲ گوته بر آن می‌شود، در تقابل با درام ولتر ، نمایشنامه‌ای تنظیم کند. البته متاسفانه از این اثر تنها دو بخش باقی مانده است.
اما باید این دو بخش را در آغاز فعالیت کاری گوته از جمله ارزشمندترین آثار وی به شمار آورد.
گوته در آن روزگار ۲۳ سال داشته و متاثر از شخصیت عظیم پیامبر اسلام (ص) بوده است. بدین سبب، قطعه‌ای بسیار زیبا سروده که ما آن را امروزه «نغمه محمد (ص)» می‌نامیم. این قطعه حالتی دیالوگ گونه دارد که گفت و گویی است میان حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س).
گوته در این قطعه زیبا پیامبر (ص) را به رودی تشبیه می‌کند که سرچشمه‌ای بسیار کوچک دارد، اما در مسیر راه خود همه چشمه‌ها و رود‌ها را با خود همراه می‌سازد تا، چون اقیانوسی بزرگ به سوی خداوند رهسپار گردد. ارائه چنین تصویری از پیامبر اسلام (ص) بسیار شگفت انگیز می‌نماید. البته اقبال لاهوری نیز این شعر را به فارسی ترجمه کرده است؛ اما گوته و اقبال هیچ کدام نمی‌دانستند که محدث بزرگ شیعی شیخ کلینی در قرن دهم میلادی و پیش از آن‌ها چنین تشبیهی را به کار برده است. در واقع گوته، بدون آن که این مطالب را در جایی خوانده باشد، همان مطالبی را بیان می‌کند که یک مسلمان به آن معتقد است.
بخش دوم نمایشنامه گوته به آیه ۷۸ از سوره ششم قرآن باز می‌گردد که حضرت ابراهیم با مشاهده پرستندگان ماه و خورشید و ستارگان می‌فرماید: انی لا احب الافلین:‌ای قلب عاشق
خویش را به سوی آفریدگارت روانه ساز
اینک‌ای پروردگار من
تو را می‌پرستم
تویی که همگان را دوست داری
و آنان را عاشقی
تویی که خورشید و ماه و ستارگان را آفریدی
و زمین را و آسمان را و هستی را
کاملا روشن است که گوته مفهوم این نیایش را به زیباترین شکل از قرآن برداشت و از زبان حضرت محمد (ص) بیان کرده است. شاید در این جا این پرسش مطرح گردد که گوته چگونه به چنین دانشی درباره قرآن دست یافته است؟
گوته از سال ۱۷۷۲ به بعد نزدیک به چهل سال از این موضع دور بود تا این که در سال ۱۸۱۴ به شکلی مجدانه به تتبع در این زمینه پرداخت. علت این گرایش مشتاقانه در دوره پایانی عمر گوته چه بود؟
یکی از این عوامل روزگار ناآرام مغرب زمین در آن دوره بود که با جنگ‌های بناپارت در اروپا مقارن گشته بود به گونه‌ای که گوته نیز خود در آغاز دیوان شرقی به این نکته اشارت دارد و آرزو می‌کند به شرق بگریزد و به سرزمینی که به تعبیر او تنها ستارگان برفرازش باشند.
یکی دیگر از عوامل گرایش گوته به شرق در این دوره، آثار شرق شناس شهیر اتریشی یوزف فرژایر فن هامر پورگشتال و به ویژه ترجمه او از دیوان حافظ است. پورگشتال که در سال ۱۷۷۴ به دنیا آمده و به شرق شناسی پرداخته بود، با زبان‌های عربی و فارسی و ترکی آشنایی داشت و مجله «مخزن الکنوز الشرقیه»  را که نخستین مجله شرق شناسی اروپا به شمار می‌رود، منتشر می‌ساخت. هامر در سال ۱۸۱۴ ترجمه کاملی از دیوان حافظ به زبان آلمانی ارائه کرد. از این رو هجرت تازه گوته به شرق در این سال به وقوع پیوست. از آن پس گوته کوشید در خلال ماه‌ها و سال‌ها اثری بیافریند که در سایر ملل نظیر آن را کم‌تر می‌توان مشاهده کرد.
همان گونه که می‌دانید دیوان شرقی گوته بخش‌های مختلفی دارد: مغنی نامه، حافظ نامه، عشق نامه، ساقی نامه و .... هر یک از این بخش‌ها نیز موضوعی خاص را بررسی می‌کنند. اما نکته‌های که قابل تامل است، به نحوه برداشت گوته از اشعار حافظ باز می‌گردد. نحوه برداشت از اشعار حافظ در دنیای غرب دو گونه است: برخی، چون پورگشتال معتقدند اشعار حافظ در توصیف عشق و شراب و ... مفاهیمی ظاهری دارند و از آن‌ها نمی‌توان مفهومی عرفانی استنباط کرد و برخی دیگر نیز کلام حافظ را کلامی نمادین می‌دانند. گوته کلید این موضوع را یافته است. گوته معتقد است برای فهم حافظ باید شیوه بیانش را دریافت. او می‌گوید: کلام، چون نقاب است؛ البته نقابی که گاه چهره زیبای معشوق را می‌پوشاند و آن گاه که حرکت می‌کند چشم‌های زیبای او از پس آن نمودار می‌شود؛ به دیگر سخن، واژه موجودی تک بعدی نیست که فقط بتوان از یک منظر آن را مشاهده کرد. موجودی اسرارآمیز است که بدان وسیله می‌توان به حقیقتی متعالی دست یافت؛ و این گونه است که در لسان عرب می‌گویند: «المجاز قنطره الحقیقه.»
گوته این موضوع را از میان اشعار حافظ دریافته است که نشان از قریحه سرشار وی دارد.
علاوه بر این گوته از پند نامه عطار نیشابوری نیز در سرودن برخی از اشعار متاثر گردیده و همچنین معاشیق متدوال در ادبیات فارسی را ذکر کرده است.
برداشت گوته از سخن سعدی در آغاز گلستان «در هر نفسی که فرو می‌رود ...» نیز بسیار جالب است:
خدای را سپاس گو وقتی تو را بساطت می‌دهد در هر نفسی که می‌کشی
و نیز شکر گو آنگاه که تو را می‌فشرد وقتی بازدم می‌نمایی
گوته شعر را به این شیوه بیان می‌کند که نشان دهد زندگی دارای تضاد‌هایی است که جهتی یکسان ندارند و هر «دمی» در جهت عکس خود «باز دمی» را نیز به دنبال دارد. البته از نگاه اسلام شناسان نیز خداوند هم جمال دارد و هم جلال و این دو صفت هر دو از مظاهر قدرت الاهی هستند. اگر از منظر عرفا به این شعر بنگریم، این شعر ما را به یاد «قبض» و «بسط» می‌اندازد. گوته در بیان خود از واژه‌های فشرده شدن و بساطت یافتن استفاده کرده است تا بیان کند زندگی هم سنتز دارد و هم آنالیز و این دو باید همگام باشند.
گوته در شعری دیگر نیز برداشتی بسیار زیبا از مفاهیم عرفان اسلامی دارد:
راز را مگو جز به خردمندان
چر که تو را به سخره می‌گیرند ...
و در ادامه می‌سراید:
بمیر و بشو
گوته، بی آن که بداند، با برداشت از اشعار حافظ تصویر شمع و پروانه را در اشعار خود ارائه می‌دهد
«رسوای راز خلوتیان خواست کرد شمع
شکر خدا که سر دلش در زبان گرفت»
و در واقع (مردن و شدن) به فنای فی الله در عرفان اسلامی اشاره دارد.
گوته در بخش خلدنامه نیز به زنان بهشتی می‌پردازد و در آن تصویری زیبا از حضرت فاطمه (س) ارائه می‌دهد. علاوه بر آن، در بخش «یادداشت‌ها و مقالاتی برای فهم بهتر دیوان» مطالبی ارزنده درباره شرق شناسی، تاریخ مشرق زمین و ادبیات و مردمانش ارائه می‌دهد. برداشت او از شرق بسیار اعجاب انگیز است و حتی اطلاعات او مطابق آن چیزی است که امروزه ما پس از مطالعات فراوان به آن دست یافته ایم. گوته از پیامبرانی، چون ابراهیم (ع) و عیسی (ع) و موسی (ع) یاد می‌کند؛ اما نقطه اشتراک آن‌ها را در توحید می‌داند. اعتقاد به اصل توحید در مرکز توجه گوته قرار دارد و به همین سبب است که او ادیانی چو هندوییزم یا ادیان مصر باستان را رد می‌کند و درباره اسلام چنین می‌سراید:
اگر اسلام به معنای تسلیم شدن در برابر خدا باشد.
ما همه در اسلام به دنیا می‌آییم
و به اسلام می‌میریم
این روشن‌ترین بیان گوته درباره اسلام است. برداشت گوته از دین تسلیم بودن در برابر اراده مطلق خداوندی است و این مهم‌ترین اصلی است که یک انسان دین دار به آن معتقد است و همین اصل نیز گوته را مجذوب اسلام ساخته است. این اسلامی است که گوته شناخته و در بخش‌های مختلف دیوانش آن را تصویر کرده است که راز آن نیز در وحدت و تسلیم متبلور است؛ یعنی وحدتی که در تصاویری بی نهایت متجلی گشته است.
گوته در فاوست می‌گوید:
زندگی را در تبلوری رنگارنگ می‌یابم.
اگر گوته را شخصیتی متاثر و شیفته اسلام بدانیم، قضاوتی ناصواب نداشته ایم؛ و اینک با شعری از گوته که از آیه شریفه «و لله المشرق و المغرب» متاثر است، این گفتار را پایان می‌دهیم:
شرق از آن خدا است
غرب از آن خدا است
سرزمین‌های شمالی و جنوبی
در دستان لطیف او آرمیده اند
زنان برگزیده
زنان را نباید از یاد برد
آنان که وفادار بودند و پاک
لیک تنها چهار تن از آنان را
به یقین می‌دانیم که به بهشت می‌روند.
نخست زلیخا، آن خورشید زمین
که به یوسف عشق می‌ورزید.
و اکنون بهشت از آن اوست.
به زینت مهر و وفا پرتو می‌افکند؛ و سپس آن همیشه بخشنده
که آن شفای والا را بزاد.
و در افسوس، در اندوهی تلخ
پسر را دید که بر صلیب از دست رفت؛ و سپس همسر محمد (ص)
که بهر همسرش رفاه و آسایش بساخت؛ و به زمان زندگی.
خدا را پذیرفت، و ایمان را؛ و سپس فاطمه ((ع)، آن پری
دخت پیغمبر، همسری پاک به کمال.
به زبان انگلیسی، والاترین روح
در پیکری، چون طلای عسل .(شعر از: دیوان شرقی - غربی گوته، ترجمه کورش صفوی .)
مجله اینترنتی تابناک جوان.
ارسال نظرات
انتشار نظرات حاوی توهین، افترا و نوشته شده با حروف (فینگلیش) ممکن نیست.
نظرات مخاطبان
انتشار یافته: ۵
در انتظار بررسی: ۰
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۸:۰۸ - ۱۴۰۰/۰۵/۰۵
یا امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام
علی ولی الله.
ناشناس
|
Canada
|
۱۹:۰۲ - ۱۴۰۰/۰۵/۰۵
خدا رحمت کنه محبان امیر المومنین
ندا
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۸:۳۵ - ۱۴۰۰/۱۱/۳۰
هرکه روحش صیقلی شد، محب امیرالمؤمنین می شود. بدون شک
سیده شبنم لاجوردی زاده
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۸:۳۴ - ۱۴۰۲/۰۱/۲۲
گوته یک مستشرق آلمانی ، فیلسوف ، موسیقی دان و شاعر نامدار آلمانی است که با تاثیر از حافظ، حقیقت اسلام را دریافت و عاشق مولا علی ع شد. روحش شاد‌ .
عشقت رسد به فریاد ، گر خود ، بسان حافظ
قرآن ز بر بخوانی ، در چارده روایت
حافظ
هر که شد محرم دل، در حرم یار ، بماند
وانکه این کار ، ندانست در انکار بماند...
حافظ
ای دل اگر قدم زنی ، در ره خاندان،به صدق
بدرقه ی رهت شود، همت شحنه ی نجف...
حافظ
گوته این اشعار را بطور دقیق و عمیق مطالعه کرده و به ژرفنای آن اندیشیده بود.
علی ولی الله.
حسین
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۰:۵۱ - ۱۴۰۲/۱۱/۲۰
خوش به سعادتت که محبت آقا امیرالمومنین علی ع در وجودت نهفته شد
گزارش خطا
تازه ها