علت مرگ سریالی نهنگ ‌ها

در پی انتشار خبر به گل نشستن دو نهنگ در ساحل جزیره کیش که در رخدادی نادر در فاصله‌ی ۱۰ روز از یکدیگر اتفاق افتاد بر آن شدیم تا آخرین اطلاعات و اخبار مربوطه را در قالب مقاله‌ای گردآوری کنیم. بعد از نهنگی که آخرین روز آبانماه در ساحل سیمرغ کیش به گل نشست، سه شنبه ۱۱ آذر دوباره نهنگ بی جان دیگری در ساحل مارینای این جزیره مشاهده شد. نهنگ ساحل سیمرغ از نوع برایت بالن دار بوده و نزدیک به ۱۵متر طول و بیش از ۵ تن وزن داشت. بر خلاف اخبار منتشر شده هیچ شواهدی مبنی بر خودکشی این نهنگ‌ها وجود ندارد. فعالان محیط زیست و کارشناسان فراخوانده شدند تا علت این حادثه غم انگیز را موشکافی کنند. دکتر سیفی رییس اداره دامپزشکی منطقه آزاد کیش در مصاحبه‌ای اعلام کرد نهنگ اول حدود ۵ روز از زمان مرگش گذشته بود. با توجه به فساد بیش از اندازه‌ی لاشه، اقدام چندانی جهت پیگیری علت مرگ انجام نشد. نهنگ دوم نیز تقریبا ۳ روز از زمان مرگ آن می‌گذشت هرچند که لاشه این نهنگ نیز دچار فساد شده بود، اما اقدامات لازم از جمله نمونه برداری و کالبد شکافی این نهنگ توسط متخصصان انجام شد. وی اظهار داشت علل مختلفی از جمله خفگی، تغییرات جوی، آلاینده‌های نفتی، تصادف با کشتی و شناور‌های دریایی، خوردن پلاستیک و سایر موارد همگی میتواند علل مرگ این موجودات باشد

حبیب مسیح تازیانی مدیرکل حفاظت محیط زیست هرمزگان اظهار داشت: طبق بررسی‌های انجام شده این احتمال وجود دارد که نهنگ‌ها با شی، کشتی و یا شناور‌های نیمه سنگین برخورد کرده باشند. در رابطه با نهنگی که در ساحل جزیره کیش بالا آمده احتمال ضعیف‌تری هم وجود دارد که خبراز آسیب دیدن بر اثر صید و صیادی باشد، طبق نظر ایشان با توجه به غول پیکر بودن نهنگ و عدم امکان صید آن این فرضیه قطعیت چندانی ندارد. مریم محمدی رییس اداره محیط زیست منطقه آزاد کیش گفت: درخصوص اولین نهنگ به علت پوسیدگی بیش از حد، لاشه سریعا دفن شد، ولی در مورد دوم و با توجه به اینکه در بازه‌ای کوتاه این اتفاق مجدد تکرار شد، از کارشناسان مختلف دعوت به عمل آمده تا با نمونه‌برداری و سایر تحقیقات میدانی به نتیجه‌ای قطعی در اینباره برسند. معاونت دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست و اداره منطقه آزاد کیش در حال بررسی بیشتر هستند. گروه‌های مردمی فعال و داوطلب کیش هم پیگیری‌های میدانی را انجام می‌دهند. مدیرعامل منطقه آزاد کیش در طی نامه‌ای به رییس سازمان محیط زیست درخواست کرده هر چه زودتر گروهی از کارشناسان و متخصصان جهت بررسی بیشتر علل این پدیده به کیش اعزام شوند.

بعد از حضور کارشناسان محیط زیست و دامپزشکان متخصص در این حوزه نمونه برداری و کالبدشکافی نهنگ انجام شده و نمونه‌ها به آزمایشگاه‌های معتبر ارسال شدند. تعدادی از کارشناسان در عملیات جداسازی پوست و گوشت نهنگ و آماده‌سازی آن جهت تهیه فسیل و انتقال آن به موزه، به نکات جالبی برخوردند. یکی از کارشناسان بعد از مشاهده اسکلت نهنگ طبق نظر شخصی خود اظهار داشت که در قسمت دنده آسیب دیدگی بسیار شدیدی وجود دارد که در دنده چهار، پنج و شش به خوبی مشهود است و آثاری از خون مردگی وجود دارد، وی در ادامه احتمال داد که این آسیب‌دیدگی ممکن است بر اثر گیر افتادن در تور‌های صیادی بزرگ اتفاق افتاده باشد. گمانه زنی‌ها در مورد علت اصلی مرگ نهنگ‌ها همچنان ادامه دارد و، چون پروسه آزمایش و تحقیق بروی نمونه‌های حاصله امری زمانبرس همچنان باید منتظر ماند تا کارشناسان از علت اصلی این موضوع با قطعیت پرده برداری کنند.

صابر محمدی، مدیر اجرایی و عضو هیئت مدیره مجمع فعالان زیست محیطی کشور خاطرنشان کرد که در ایران تنها یک مرکز فعال برای حفاظت از گونه‌های مختلف دریایی وجود دارد که آن هم موسسه‌ای غیر دولتی و مختص به نوعی فُک خزری است. نبود زیر ساخت‌های تحقیقاتی و آزمایشگاه‌های مجهز مانع ازین شده تا کارشناسان بتوانند آبزیان غول پیکر را مورد آنالیز و پایش قرار دهند. محمدی، مرگ این دو نهنگ در آب‌های خلیج فارس را تلنگری برای انجام اقدامات برای حفاظت از گونه‌های دریایی دانست و گفت: در منطقه آزاد کیش بایستی کارگروهی در زمینه حفاظت از گونه‌های دریایی با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد تشکیل شود. خلیج فارس نیاز به حفاظت دارد و پیشنهاد می‌شود با اختصاص قایق و کشتی برای سازمان‌های مردم نهاد، محافظت از اکوسیستم دریایی شروع شود. این فعال محیط زیستی، ماهیگیری را یکی از مهمترین مشکلات اخیر محیط زیست جهان عنوان کرد و گفت: ضربه‌ای که بشر به صورت غیر مستقیم به نهنگ‌ها می‌زند، از شکار جانداران بیشتر است؛ چرا که اغلب نهنگ‌ها به صورت ناخودآگاه به دام تور‌های ماهیگیری کشتی‌های تجاری می‌افتند. وی با اشاره به آسیب‌های جبران ناپذیر روش‌های صیادی ادامه داد: اگر در این زمینه دست به کار نشویم، تا ۱۰ سال آینده شاهد خلیج فارس بدون ماهی خواهیم بود، چه برسد به حیوانات عظیم الجثه دیگر. محمدی با اشاره به برخی وقایع تلخ مرگ مرغ‌های دریایی، فک‌ها، نهنگ‌ها، کوسه‌ها و دلفین‌ها به دلیل گرفتار شدن در تور‌ها و سیم‌های ماهیگیری، یادآور شد: سازمان شیلات ایران دریا را به چینی‌ها اجاره می‌دهد و به صیادان چینی مجوز صید فانوس ماهیان را در عمق بالای ۲۰۰ متر در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان داده است، اما این ماهیگیران صنعتی هر جانداری که در تور آن‌ها می‌آید، صید می‌کنند، این امر می‌تواند یکی از دلایل مرگ نهنگ‌ها باشد.

عامل دیگری که ممکن است در مرگ و تلف شدن نهنگ‌ها و سایر موجودات دریایی موثر باشد، روش صیدی “ترال” است که در چندین ماه اخیر سروصدای زیادی به پا کرده، چرا که این امر باعث کاهش طعمه و منبع غذایی نهنگ‌ها می‌شود. آلودگی دریایی از دیگر عوامل تاثیرگذار بر زیست نهنگ‌ها خواهد بود. آلودگی‌های نفتی و صنعتی به‌آسانی در بدن این جانوران تجمع می‌کند و در اثر این آلودگی‌ها، نهنگ‌ها به سرطان دستگاه گوارش یا بیماری‌های عفونی دچار می‌شوند. مدیر اجرایی و عضو هیئت مدیره مجمع فعالان زیست محیطی کشور با بیان اینکه امروزه سیستم پیشرفته ماهواره‌ای به نام GFW جهت شناسایی ماهیگیری‌های غیرقانونی و وارسی و مدیریت بر آنچه روی سطح آب‌های وسیع اتفاق می‌افتد، راه اندازی شده است، گفت: سازمان حفاظت محیط زیست و شیلات ایران نیز می‌توانند از این سیستم بی نظیر برای پایش و حفاظت از ماهی‌ها، آبزیان و سایر موجودات دریایی بهره گیرند. استفاده از این سیستم می‌تواند شروعی بر پایان کسانی باشد که کمر به نابودی زیستگاه‌های آبی ایران بسته‌اند. امید است با بررسی و کنترل دقیق‌تر مسئولان و کاهش مخاطرات زیست محیطی کمتر شاهد چنین اتفاقات ناگواری باشیم
هیچ وقت به لاشه نهنگ مرده در ساحل نزدیک نشوید. زیرا امکان انفجار بدن نهنگ وجود دارد.