نیالا، حیوانی که نمی شناسید!

 

 

نامش نیالا (Nyala) است. یک آنتلوپ که شاخ مارپیچ دارد و بومی آفریقای جنوبی است. نیالا به خانواده گاوسانان (Bovidae) تعلق دارد. این خانواده در اصل بزرگ‌ترین خانواده از راسته زوج‌سمان است که در اکثر گونه‌ها نر و ماده شاخ‌های ساده و بدون شاخک دارند. وجه تمایز این خانواده با خانواده گوزن‌ها (Cervidae) جدای از مورد فوق، داشتن شاخ‌های دایمی است در حالی که در گوزن‌ها شاخ همه ساله می‌افتد و به سرعت شاخ جدیدی جای آن را می‌گیرد. آهو، جبیر، پازن (کل و بز) و قوچ وحشی از جمله اعضاء خانواده گاوسانان هستند که در کشور ما زیست می‌کنند.

 

 

دوست‌داشتنی‌ترین عضو خانواده
آنتلوپ یا بزگوزن نامی است که برای برخی از گونه‌های بومی مناطقی در آفریقا و اوراسیا کاربرد دارد. آنتلوپ‌ها در اصل گونه‌های جهان قدیم هستند و با احشام، بوفالو، بیسون‌ها و حتی گوسفند و بز فرق دارند. واژه آنتلوپ نخستین‌بار در سال ۱۴۱۷ میلادی به کار رفت. ریشه یونانی این کلمه به معنی «چشم قشنگ» است که احتمالا به دلیل مژه‌های زیبای آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. در مجموع ۹۱ گونه آنتلوپ در دنیا شناخته شده که البته اغلب‌شان هم بومی آفریقا هستند. طبقه‌بندی زیرخانواده‌های گاوسانان هنوز کم و بیش ابهاماتی دارد، اما نیالا را می‌توان یک آنتلوپ دانست که بیش از ۵ میلیون سال پیش مسیر تکاملی خودش را تغییر داده است.
تحقیقات نشان می‌دهد که نیالای نر، ۵۵ کروموزوم و نیالای ماده ۵۶ کروموزوم دارد. شواهد برآمده از فسیل‌ها حاکی از آن است که نیالا‌ها از اواخر دوران زمین‌شناسی میوسن یعنی در حدود ۵.۸ میلیون سال پیش تبدیل به یک گونه مجزا شده‌اند. شواهد ژنتیکی هم نشانگر تشکیل یک هیبرید اولیه میان نیالا‌ها و کودو‌ها (Kudu) است، اما به هر شکل آن‌ها از یکدیگر مجزا شده‌اند و فرق‌های مشخصی هم با یکدیگر دارند.
از آنجایی که نیالا‌های نر و ماده بیش‌ترین سطح تفاوت و تمایز را با یکدیگر نشان می‌دهند و این مرز از تفاوت‌ها نه‌تن‌ها در رنگ‌بندی بلکه حتی در ابعاد و جثه بدن هم مشخص است لذا دانشمندان اغلب از آن‌ها با عنوان یک آنتلوپ متفاوت یاد می‌کنند. جالب اینجاست که نیالای نر حتی دو برابر بیش‌تر از نیالای ماده غذا می‌خورد.

 

 

ویژگی‌های منحصر به فرد
نیالا‌ها عادت به تغذیه از علف و برگ تازه درختان در شب هنگام دارند. آن‌ها ترجیح می‌دهند که از برگ‌های تازه که کیفیت غذایی بهتری دارند، استفاده کنند و تنها در فصول خشک به مصرف گیاهان خشک روی می‌آورند. آن‌ها زندگی اجتماعی دارند و در گله‌هایی که گاه تا ۲۰ فرد را در خود جای داده‌اند، در کنار هم زیست می‌کنند تا خطر برخورد با شکارچیان را در حد امکان کاهش دهند. معمولا نر‌ها بین گله‌های مختلف جا به جا می‌شوند، اما نکته جالب این است که اکثر ماده‌ها به گله وفادار هستند و تا حدامکان از خویشاوندان‌شان جدا نمی‌شوند. نیالا‌ها بین ۲ الی ۴ سالگی بالغ می‌شوند و طول عمر آن‌ها نیز در حدود ۱۵ سال است که البته در مورد حیوانات در اسارت این رقم می‌تواند بیش‌تر هم باشد.

 

 

چرا نیالا‌ها اینقدر برای انگل‌ها جذاب هستند؟
مطالعات نشان می‌دهد که نیالا‌ها به شدت نسبت به انگل‌ها حساس هستند. نماتود‌ها یا کرم‌های لوله‌ای، ترماتود‌ها یا کپلک‌ها، سستود‌ها یا کرم‌های نواری و بسیاری دیگر از انگل‌ها از جمله کنه‌ها می‌توانند نیالا‌ها را درگیر کرده و بر وضعیت سلامت آن‌ها اثرگذار شوند. از سوی دیگر نیالا‌ها نسبت به بیماری‌هایی نظیر میوپاتی که در اصل نوعی بیماری عضلانی است، آسیب‌پذیر هستند. درست است که مهم‌ترین تهدیدات آن‌ها عبارت است از شکار، تخریب زیستگاه و چرای بی‌رویه، اما به هر حال کارشناسان حفاظت از حیات‌وحش معتقدند که مساله درگیری آن‌ها با این نوع بیماری‌ها هم می‌بایست بیش از پیش جدی گرفته شود.
کارشناسان حیات‌وحش و دامپزشکان بیش‌تر نگران این هستند که نیالا‌ها بتوانند نقش مخزن را برای بیماری‌های مختلف ایفاء کنند و از این طریق نه‌تن‌ها دام‌ها بلکه سایر گونه‌های آسیب‌پذیر حیات‌وحش را هم درگیر سازند. در ظرف سال‌های اخیر، مطالعات بسیاری بر روی نیالا‌ها انجام شده و هدف هم این بوده که علت آسیب‌پذیری آن‌ها را بهتر و دقیق‌تر مورد ارزیابی قرار دهند.

 

 

تهدیدات و حفاظت
چنانچه پیش‌تر هم اشاره شد؛ مسایلی نظیر شکار، تخریب زیستگاه و تغییر کاربری عرصه‌های تحت حفاظت به زمین‌های کشاورزی و در عین حال چرای دام از جمله مهم‌ترین تهدیدات نیالا‌ها هستند. طاعون گاوی یکی دیگر از مهم‌ترین تهدیدات کاهش جدی جمعیت برای نیالا‌ها به حساب می‌آید. در سال ۱۹۹۹ میلادی جمعیت نیالا‌ها قریب ۳۲ هزار فرد تخمین زده می‌شد. تازه‌ترین تحقیقات در آفریقای جنوبی نشان می‌دهد که جمعیت آن‌ها در برهه کنونی دست‌کم ۳۰ هزار نفر است. در میان کشور‌های آفریقایی نامیبیا با جمعیت تنها ۲۵۰ فرد نیالا، کم‌ترین جمعیت این حیوان را دارد.
خوشبختانه بیش از ۸۰ درصد جمعیت‌های نیالا هم‌اکنون در مناطق حفاظت‌شده و تحت پوشش حفاظتی هستند که البته این مناطق حفاظت‌شده هم در آفریقای جنوبی واقع شده‌اند. ۱۰ الی ۱۵ درصد از شکار نیالا در زمین‌های خصوصی اتفاق می‌افتد، اما به دلیل بهره‌برداری از منافع شکار قانونی، مناطق حفاظت‌شده‌ای تحت همین عناوین ساماندهی شده‌اند که با نظارت آن‌ها میزان جمعیت برداشتی از یک حد مشخص فراتر نرود.
نیالای کوهستانی یک گونه در معرض خطر است که در سال ۲۰۱۶ میلادی توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) در رده در معرض خطر قرار گرفت.
از میان جنس موسوم به نیالا، نیالای کوهستانی یک گونه در معرض خطر است که بیش‌تر در زمین‌های مرتفع کشور اتیوپی یافت می‌شود. نیالا‌های کوهستانی در زمان بارندگی‌های شدید به مناطق پست‌تر مهاجرت کرده و نسبت به خویشاوندان‌شان که اغلب به زندگی در این مناطق عادت دارند، جثه بزرگ‌تری دارند. جمعیت نیالا‌های کوهستانی در دهه ۱۹۶۰ میلادی بین ۷ الی ۸ هزار فرد تخمین زده می‌شد که این رقم در حال حاضر به ۱۵۰۰ الی ۲۰۰۰ فرد بالغ رسیده است.