آیا چشم‌زخم حقیقت دارد؟

 

 

از آن جایی که چشم‌زخم بر فرض آنکه وجود داشته باشد قابل رویت با چشم نیست و از آن جایی هم که ما مسلمان‌ها قائل به علم معصومین علیهم‌السلام و اتصالش به علم خداوند هستیم باید ببینیم در احادیث و روایات اسلامی دیدگاه دین اسلام به این مسئله چیست؟
شاید بار‌ها دیده باشید کسانی که موفقیت‌هایی را در زندگی‌شان پیدا می‌کنند ناگهان ورق برمی‌گردد و همه چیز برعکس می‌شود و یا آنکه برایشان مشکلاتی ایجاد می‌شود! مثلاً کاری اقتصادی را آغاز کرده‌اند و همه چیز خوب پیش می‌رود، اما ناگهان دچار مشکلات جسمی عجیب‌وغریبی می‌شوند! یا آنکه صاحب منزل یا اتومبیلی می‌شوند، اما به‌جای آنکه ابراز رضایت کنند می‌گویند: نمی‌دانیم چرا هرچه نصیبمان می‌شود از دماغمان در می‌آید؟!
در این مواقع آنچه که برخی اطرافیان سریعاً ذهنشان به آن می‌رود و از آن‌ها می‌پرسند این سؤال است: نکند چشم خورده باشید؟
کلمه چشم‌زخم را همه‌مان بار‌ها شنیده‌ایم. برخی به آن معتقدند و عده‌ای هم آن را یک خرافه قدیمی می‌پندارند که جایی در قرن بیست و یکم ندارد.
اما از آن جایی که چشم‌زخم بر فرض آنکه وجود داشته باشد قابل رویت با چشم نیست و از آن جایی هم که ما مسلمان‌ها قائل به علم معصومین علیهم‌السلام و اتصالش به علم خداوند هستیم باید ببینیم در احادیث و روایات اسلامی دیدگاه دین اسلام به این مسئله چیست؟
امام صادق (ع) می‌فرمایند:
اگر قبر‌ها برای شما گشوده شوند همانا خواهید دید که اکثر مردگان شما با چشم‌زخم مرده‌اند، زیرا چشم‌زخم حقیقت دارد. [۱]این حدیث از امام صادق (ع) نشان از آن دارد که نه‌تن‌ها چشم‌زخم از دیدگاه اسلام وجود دارد بلکه تا آن اندازه قدرت دارد که شخص را راهی قبرستان کند!
پیامبر اسلام (ص) نیز به قدرت چشم و خطر آن اشاره می‌کنند و می‌فرمایند:
چشم، مرد را داخل قبر و شتر را داخل دیگ می‌کند. [۲].

اما چه کنیم که در امان باشیم؟
چشم‌زخم یعنی فرد دیگری از ما، اعمال و اموال ما و هرآنچه که مربوط به ما است شگفت‌زده شود. این به معنای خطرناک بودن هر تعجب و شگفتی از جانب دیگران نیست چراکه این‌چنین نیست که همه انسان‌ها چشمشان اصطلاحاً شور و موجب شومی باشد. اما از آنجایی که افراد دارای چشم شور را نمی‌توان به‌راحتی از دیگران تشخیص داد باید تدابیری را برای درامان‌ماندن از مورد اصابت قرارگرفتن چشم دیگران به کار بست.
مهم‌ترین نوع پیشگیری از چشم خوردن، آهسته رفتن است! یعنی هر موفقیت و کامیابی را نباید فریاد زد. ممکن است خواستگار خوبی برایتان آمده باشد و یا به یک مصاحبه شغلی معتبری دعوت شده باشید. اگر آن را به کسی بگویید که از قضا چشمان شوری هم داشته باشد ممکن است مصاحبه‌تان منتفی و روند مراسم خواستگاری‌تان با بن‌بست مواجه شود. گاهی نیز پیش می‌آید که آن راه تا مدتی بسته می‌شود. نقل شده است که یکی از علما که در حوزه تألیفات و مباحث علمی پرکار بود ناگهان چشم می‌خورد و تا یک سال امکان نوشتن برای او با سختی مواجه می‌شود!
چشم‌زخم تا آنجا می‌تواند قوی باشد که پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: اگر چیزی بر قَدَر الهی سبقت بگیرد، چشم است. [۳]فراموش نکنیم برخی از مشکلات ما ممکن است به چشم‌زخم بازگردد و چشم‌زخم به‌وسیله تعجب و شگفت‌زده شدن کسی که چشم شوری دارد اتفاق می‌افتد. پس تا حد امکان می‌توان آن موفقیتی که گفتنش به دیگران ضرورتی ندارد را ابراز نکنیم

آیا اطرافیان و عزیزان ما هم ما را چشم می‌زنند؟
شاید بگوییم نزدیکان ما مثل دوستان و اقوام که از خیرخواهان ما هستند ما را چشم نمی‌کنند پس از جانب آن‌ها خیالمان راحت است! اما باید بدانیم کسی که چشم او شور است حتماً با ما دشمن نیست و اتفاقاً ممکن است دلسوز ما نیز باشد که از چشم شوری برخوردار است.
پس بهترین راه برای جلوگیری از چشم‌زخم عدم ابراز و عیان کردن جنبه‌های موفق زندگی‌مان است. شاید با گفتن رتبه خوب کنکورمان به دیگران و یا شغل و درآمد خوبی که پیدا کرده‌ایم احساس خوشایندی به ما دست بدهد، اما گاهی این خرسندی مقطعی عواقبی را برای ما خواهد داشت که آرزو می‌کردیم ای‌کاش از خیر گفتنش گذشته بودیم!
این به معنای آن که به پنهان‌کاری معروف شویم نیست و نباید هم به‌گونه‌ای باشد که باعث رنجش بی‌دلیل و کدورت روابطمان با دیگران شود. گاهی برای ما به‌مرور ثابت می‌شود که فلان شخص از اطرافیان ما هرآنچه را که از موفقیت‌های ما فهمیده مشکلی برای ما ایجاد نشده و گاهی هم بالعکس. یعنی به شخصی شک داریم که هربار خبر خوبی از ما را متوجه شده علی‌رغم اینکه دوست و خیرخواه ما است، اما آن کار با مشکل مواجه شده و یا مشکلاتی برای خود ما ایجاد شده است. این شناخت از اطرافیان هم می‌تواند به میزان آزادی در گفتارمان با آن‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. فقط یادمان باشد اگر حتی احتمال شوری چشم دیگری را هم می‌دهیم و یا حتی اطمینان هم به آن داشته باشیم اجازه نداریم آن را همه‌جا بازگو کنیم و موجب تحقیر آن شخص بشویم. چراکه ممکن است این برداشت ما از او صحیح نبوده و یا برفرض صحیح بودنش، اعلام آن به دیگران نتیجه‌ای به جز آبروریزی از او را در بر نداشته باشد.

مقابله و درمان:
ممکن است به هر طریقی روزی ما هم چشم بخوریم. در روایات اسلامی راهکار‌هایی جهت مصون ماندن و یا برطرف شدن آثار چشم‌زخم به ما رسیده است. از خواندن سوره‌های قرآنی مانند حمد و آیت‌الکرسی تا به‌همراه‌داشتن حرز‌ها و دعا‌های اسلامی.
این مهم است که چه دعایی و توسط چه کسی نوشته شده باشد. بعضی دعا‌ها نه‌تن‌ها اسلامی نبوده و گره‌ای را باز نمی‌کنند بلکه ممکن است تأثیر معکوس نیز داشته باشند. اما به طور کلی اگر حرز و دعایی باشد که از طریق روایات اسلامی به ما رسیده باشد قابل استفاده است.
فرزندان جعفر ابن ابی‌طالب نوجوانان سفیدی بودند. اسماء بنت عمیس (همسر جعفر) عرض کرد:‌ای رسول خدا چشم زود در آن‌ها تأثیر می‌کند. دعایی برای چشم خوردن آن‌ها بگیرم؟ فرمود: آری. [۴]یک دعای مختصر جهت رفع آثار چشم‌زخم
جبرئیل (ع) نزد پیامبر (ص) آمد و او را غمگین یافت. عرض کرد:‌ای محمد! این چه غمی است که در چهره تو می‌بینم؟ حضرت فرمود: حسن و حسین چشم خورده‌اند. جبرئیل (ع) عرض کرد:‌ای محمد! چشم خوردن را تصدیق کن، زیرا چشم خوردن حقیقت دارد، آنگاه عرض کرد: آیا آن‌ها را با این کلمات تعویذ (دعایی به جهت دفع بلا و چشم‌زخم) کرده ای؟ فرمود آن کلمات کدام اند؟ عرض کرد: بگو:
"اللهم با ذاالسلطان العظیم، و المَنّ القدیم، و الوجه الکریم، یا ذاالکلمات التّامات، والدعوات المستجابات عافِ الحسن و الحسین مِن انفُس الجن و اَعیُن الاِنس"
چشم‌زخم تا آنجا می‌تواند قوی باشد که پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: اگر چیزی بر قَدَر الهی سبقت بگیرد، چشم است.
پیامبر (ص) این کلمات را گفت و پس از آن حسن و حسین برخاستند و پیش روی او بازی کردند. آنگاه حضرت به اصحابش فرمود: زن و فرزند خود را با این دعا تعویذ کنید که تعویذکنندگان به چیزی مانند آن تعویذ نمی‌کنند. [۵]اگر ما بخواهیم از این دعا برای خودمان استفاده کنیم باید به‌جای نام‌های امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) نام خود یا کسی را که چشم خورده را به کار ببریم.
در رابطه با مصون ماندن از چشم‌زخم دستورالعملی از جانب برخی بزرگان از جمله آیت‌الله بهجت به ما رسیده است و آن داشتن حرز امام جواد (ع) است. حرزی که مشهور است خواص فراوانی از جمله دفع بلا‌ها و طلسمات داشته که یکی از آن‌ها نیز صیانت شخص از چشم‌زخم است. این حرز با شرایط خاصی باید نوشته شود که طبعاً باید از فرد مطمئنی که شرایط را رعایت می‌کند خریداری نمود.

آیا ممکن است ما هم دیگران را چشم بزنیم؟
بله. گاهی ممکن است عزیزان ما و یا غریبه‌ها مورد اصابت چشم ما قرار بگیرند. برای آنکه از ضرر رسیدن به آن‌ها جلوگیری کنیم به این راهکار که از پیامبر گرامی اسلام به ما رسیده توجه کنید:
"کسی که چیزی ببیند که او را به شگفت بیاورد بگوید: «ماشاءالله لاقوَتَ الا بالله» ضرری به او نمی‌رساند. [۶]در آخر.
فراموش نکنیم برخی از مشکلات ما ممکن است به چشم‌زخم بازگردد و چشم‌زخم به‌وسیله تعجب و شگفت‌زده شدن کسی که چشم شوری دارد اتفاق می‌افتد. پس تا حد امکان می‌توان آن موفقیتی که گفتنش به دیگران ضرورتی ندارد را ابراز نکنیم. این ممکن است اشتراک‌گذاری تصاویری از خوشی‌های خانوادگی ما در فضای مجازی باشد و یا خوشمزگی‌های کودکمان یا ابراز موفقیت‌های شغلی، مالی، تحصیلی و به طور کلی هرآنچه که ممکن است دستاوردی برای ما به‌حساب بیاید که دانستن آن برای دیگران ضرورتی نداشته باشد.

پی نوشتها:
[۱]بحارالانوار جلد ۹۵ صفحه ۱۲۷
[۲]نهج الرسول صفحه ۲۰۲
[۳]مجمع البیان جلو ۵ صفحه ۴۲۸
[۴]نهج الرسول صفحه ۲۰۳
[۵]همان صفحه ۲۰۴
[۶]کنزالعمال جلد ۶ صفحه ۷۴۶